Geeljire Times

26/04/2024

Gabayga Galliin iyo Col. Cismaan Cilmi Guure (Cukaash) 2014

Gabaygan waxaa la tiriyay 2014 mar ay CXDS ka cabanayeen musuqmaasuq ka jiray Saadka iyo Mushaarka ciidanka.

Gabaygan dartiis Col. Cukaash waxa uu xabsi ugu jiray muddo sannad ah oo maxk**ad lagu soo taagay ugu danbeyn na danbi lagu waayay.

23/04/2024

https://www.geeljiretimes.com/faallo/2024/04/22/hodan-naalleeye-nalkii-la-damiyay

Sheekada gabartii ummadda aheyd.

22/04/2024

Maxaa iska beddelay hoggaanka kooxda AS tan iyo 2018 markii cilmibaaristan lagu faafiyay machadka daraasaadka amniga ee Hiraal Institute?

Kaalin noocee ah ayuu Qabiilka iyo danaha gaarka ah ugu jiraan kooxaha jihaadiyiinta ah ee sheegta in ay mabda' diimeed ku dagaallamaan?

17/04/2024

"Talo Soo Jeedin: Waxaa habboon in maamullada dhulka Soomaalida ka jira ku baraarugaan halista diyaaradaha daroonnada, isla markaas na la dajiyo xeerar iyo sharciyo la xariiro isticmaalkooda iyo ka ganacsigoodana oo lagu dhaqmo. Sidoo kale in la maalgashto nidaamka la iskaga difaaco daroonnada ee C-UAS (Counter-Unmanned Aircraft System).

Qaraxyada baabuurta loo isticmaalo iyo dhagaxyada wadooyinka lagu xiro si qaraxyadaas looga hortago ayay suuragal tahay in ay suuqa ka baxaan oo xasuusta tagtada lagu illoobo, markaas na waxaa loo baahan doonaa dhagaxyadii hawada la dhigi lahaa si la isaga difaaco qaraxyada duulaya ee hawada ka soo degaya." —Geeljire Times.

Maqaalka oo faahfaahsan halkan ka daalaco:

https://www.geeljiretimes.com/amniga/2024/04/16/diyaaradaha-daroonka-boqorka-cusub-ee-dagaalka

13/04/2024

Gantaallada Riddada Dhexe ee Iiraan

Jamhuuriyadda Islaamiga ah ee Iiraan ayaa heysatay gantaallo dhowr ah oo si toos ah u garaaci kara Israa’iil. Gantaallada Riddad Dhexe ee Baalistigga oo ay Tehraan ku gaashaaman tahay ayaa gaari kara dhammaan dhulka Israa’iil.

08/04/2024

Dariiqii Sheekh Aadan Sunne?

Maamulka somaliland ayaa bishii Maarso dhexdeeda xabsiga ka sii daayay Ismaaciil Xaaji oo muddo saddex sano ku dhow u xirnaa in uu kooxda Alshabaab xiriir la leeyahay.

Ismaaciil oo ahaa mid ka mid ah macallimiinta magaalada Hargeysa ee xarunta maamulka Soomaaliland, waxa uu na ka shaqeeyn jiray dugsi lagu magacaabo Galaydh Academy oo casharro online ah bixiya.

Ismaaciil Xaaji ayaa taageero weyn u ahaa kooxda xagjirka ah ee AS, asaga oo bartiisa Facebook Ku soo gudbin jiray wararka warbaahinta kooxda AS, sidoo kale na waxa uu difaaci jiray fikirka iyo aragtida kooxda.

La ma oga in Ismaaciil ka noqday fikirkii iyo aragtidii h**e ee loo xiray, iyo in uu raaci doono jidkii raggii ay isku degaanka ahaayeen ee Jilib u naqraacay.

05/04/2024

In a recent development, Somalia has announced the appointment of Abdullahi Mohamed Ali, also known as Sanbaloolshe, as the head of the National Intelligence and Security Agency (NISA). With a distinguished background in National Intelligence and Security activities, the new director is expected to....

30/03/2024

Dab iyo Dhagax: Dowladda Ruushka iyo Kooxaha Jihaadiyiinta

-Ruushka waxaa ku nool dad muslimiin ah oo bulshada dalkaas ka ah 15%, sannadka 2030 waxaa la oddorosayaa in ay muslimiinta Ruushku gaaraan 20%.

-Dadka muslimiinta ah ee Ruushka ku nool intooda badan waxa ay deggan yihiin 5ta gobol oo kala ah Degestan, Ingushetia, Chechniya, Kabardino-Balkarka, iyo Karachay-Cherkessia.

-Shanta gobol waxa ay safka h**e kaga jiraan 10 gobol ee Ruushka ugu saboolsan. Shaqo la'aan, cunsuriyad, iyo gacan bidxeyn dowlada kaga timid ayey na tirsanaayaan.

Wixii ka dambeeyay dagaalkii Afqaanistaan iyo dhicitaankii Midowgii Soofiyeeti, Dowladda Ruushku waxa ay martigelisay weerarro xanuun badan oo kaga yimid kooxaha jihaadiyiinta ah. Sababaha keenaya in ay kooxahan Ruushka si joogto ah u weeraraan ayaa dhowr sababood laga xusi karaa:

28/03/2024

Kooxda AS ayaa soo bandhigtay diyaarad drone ah oo ku dhacday banaanka magaalada Buuloburte ee gobolka Hiiraan.

Diyaaraddaan drone-ka ah nooceeeda waa AAI Aerosonde, waa drones yar oo loo isticmaalo aruurinta xogta. Ciidamada mareeykanka ayaa na aad u isticmaalo wixii ka danbeeyay sannadkii 2012. Caadiyan na waa diyaarad awal loo isticmaali jiray ururinta xogta cimilada iyo sahanka dhulka oo la ciidameeyay.

Diyaaradaha Drones-ka ah ee u gacangala kooxaha xagjirka ah oo qaarkood inta ugu muhiimsan u bedqabto ayay u adeegsadaan in ay ku hormariyaan farsamadooda, taas oo mustaqbalka dhaxashiin doonta in ay weerarro u adeegsan karaan.

28/03/2024

Dowladda Mareykanka ayaa aqbashay in ay ka guurto saldhigyadii ay ku laheyd dalka Niger kaddib markii ay dowladda dalkaas ka baxday iskaashigii Militari ee kala dhexeeyay dowladda Mareykanka.

Dowlada dalka Niger ayaa xalay Ku dhawaaqday in ay joojisay iskaashigii Militari ee kala dhexeeyay dowladda Mareykanka.

Afhayeen u hadlay ciidanka Niger ee afgambiga ku qabsaday dalkaas ayaa xalay sheegay in ay dowladda Niger ka baxday heshiisyadii militari ee ay Mareykanka kula jirtay kuwaas oo madaxbannaanida dalka Niger halis ku ahaa sida uu hadalka u dhigay. Arrinkan ayaa yimid kaddib markii caasimadda dalkaas ee Niamey gaareen guddi heer sare ah oo ka socday dowladda Mareykanka balse ay ku guuldarreysteen in aay la kulmaan hoggaamiyaha afgambiga dalkaas ku qabsaday Abdourahamane Tchiani.

Mareykanka waxa uu niger ku Leeyahay saldhig militari oo aad u balaaran, si weyn na u qalabeysan oo ay dhismahiisa ku baxday lacag ka badan 100 milyan oo doollar. Saldhigga Mareykanka oo lagu magacaabo Agadez Military Base ayaa ah saldhig diyaaradaha dagaalka ee Mareykanka iyo kuwa aan duuliyaha laheyn ee Drones oo faro badan ka howlgalaan kuwaas oo qabta shaqooyin sirdoon oo baaxad leh. Sannadkii la soo dhaafay waxaa Niger joogtay 1,100 (kun iyo boqol) askari oo Mareykan ah.

Afhayeenka u hadlay dowladda Niger ayaa sheegay in aaney dowladiisu wax war ah ka heynin howlaha saldhigga dalkooda ku yaalla lagu qabto, qalabka yaalo, iyo askarta joogta toona, sidoo kale na uu Mareykanku Niger ka saxiixday heshiisyo dastuurka iyo madaxbannaanida dalkaas liddi ku ah sidda; in ayagga oo aan wax fasax ah weeydiisan dowladda Niger ay howlgalo argagixisada lagu ugaarsanayo ka fulin karaan dalkaas gudihiisa.

Waxaa muuqata in muddo 20 sanno ah kadib dagaalkii argagixisada ee Mareykanku uu Afrika ka waday ku soo dhamaaday guuldarro, sidoo kale saaxiibadiisii qaaraddu ka kala dhuumanayaan. Geeljire Times ayaa isbuucan daabacday warbixin ku saabsan natiijo la'aanta dagaalka argagixisada ee uu Mareykanku Afrika ka waday 20 sanno. Qeybta faallada ayaad ka dheehan kartaa maqaalkaas.

Geeljire Times | Darka Ogaalka

26/03/2024

Wasiirka arrimaha gudaha Turkiga Ali Yerlikaya ayaa Bartiisa X (Twitter) ku faafiyay in Ciidanka Booliiska Turkigu qaqabteen 147 qof oo xariir la leh kooxda Daacish. Howlgalka dadkaan lagu qaqabtay ayaa ka dhacay 30 magaalo oo dalka Turkiga ah. Kaddib weerarkii ay kooxda Daacish ka geysatay magaalada Moosko waxaa xoogeystay howlgallada kooxdaan ka dhanka ah.

Dhinaca kale dowladda Turkiga ayaa caddeysay in 2 ka mid ah 4 Nin ee Moosko weeraray ay dalka Turkiga booqdeen si aay u cusubooneysiistaan Fiisaha Ruushka oo ay h**e u heysteen. Saidakrami Murodali Rachabalizoda iyo Shamsidin Fariduni oo Tajakistan u dhashay ayaa bishii Febraayo ee sannadkan booqday dalka Turkiga.

Shamsidin Fariduni ayaa Istanbul tagay 20 Febraayo, waxa uu na degay hotel ku yaalla dagmada Fatih, halkaas oo uu ku sugnaa ilaa 27 feb 2024. Rachabalizoda ayaa isna booqday Turkiga 5tii Janaayo. WaxA ayna labada nin Mooako u duuleen 2dii Maarso, ayaga oo hal diyaarad raacay.

Tan iyo markii uu dhacay weerarkii Moosko waxaa xoogeystay weerarrada iyo hanjabaahada ka dhanka ah dadka asal ahaan ka soo jeedo wadamada Eeshiyada Dhaxe sida Tajakistan iyo Uzbekistan. Wasaaradda arrimaha dibadda Uzbekistan ayaa maanta muwaaddiniinta dalkaas uga digtay in ay u safraan dalka Ruushka.

22/03/2024

Weerarka Daacish ee Moscow

Waxaa caawa weerar lagu qaaday tiyaatar ku yaalla magaalada Moosko oo lagu magacaabo Crocus City Hall, xlili uu halkaas ka socday bandhig faneed muusig ah.

Tiyaatarka la weeraray ayaa qaado 6,200 oo ruux, waxaa na la wada iibsaday dhammaan tikidhada, taas oo ka dhigan in uu tiyaatarku caawa buuxay. 60 ruux ayaa inta la shaaciyay weerarka lagu dilay boqolaal kalana waa Ku dhaawacmeen.

Kooxda Daacish ayaa warbaahintooda Acmaaq ku baahiyay in ay ayagu weerarka ka dambeeyeen. Ragga weerarka geeystay ayaa la sheegay in ay goobta ka baxsadeen. Police Ruushka ayaa shaaciyay magacyada iyo sawirada 3 Nin oo kala ah:
- Gurazhev Amirkhan
- Ozdoev Adam
- Tsuroev Zelimkhan

Tsuroev Zelimkhan ayaa liiska madow ee la doondoonayo ku jiray tan iyo 2010, waxa uu na xilligaas ka tirsanaa kooxda Alqaacidda.

Labo asbuuc ka hor ayay safaaradda Mareykanka ee Moosko ka sii digtay weerarro ka dhici kara Moscow, muwaadiniinteedana kula talisay in ay ka fogaadaan goobaha la isugu yimaado.

Weerarkan ayaa noqonaya weerarkii ugu weynaa ee ay kooxda Daacish fuliso muddo sannado ah.

Geeljire Times | Darka Ogaalka

22/03/2024

Dagaalka Qaza waxa uu durba taariikhda ku galay in uu yahay dagaalkii ugu waqtiga dheeraa ee Israa’iil gasho intii ay jirtay:

Dagaalkii Lubnaan iyo Israa’iil 2006: waxa uu socday 34 maalin.
Operation Cast Lea Qaza 2009: waxa uu socday 22 maalin.
Operation Protective Edge Qaza 2014: waxa uu socday 50 maalin.
Xataa Dagaalkii Yuumi Kibuur 1973: waxa uu socday 3 isbuuc.
Halka dagaalkan Duufaanta Al-Aqsa uu hadda maraayo 146 maalin.

Khasaaraha ciidan iyo midka dhaqaale ee Israa’iil ka soo gaaray dagaalka Qaza.

22/03/2024

Fashilka Amni ee Kooxda Daalibaan Afqaanistaan ka Heysta!

Subaxnimadii shalay aheyd waxa ay kooxda Daacish garabka Khuraasaan weerar ismiidaamin ah ku qaaday magaalada Qandahaar oo ah xarunta Amiirka Daalibaan ee dalka Afqaanistaan ka talisa, ahna halkii ay kooxda Daalibaan ka askumantay.

Weerarka waxaa lala beegsaday askar ka tirsan ciidanka Daalibaan oo lacag kala baxeysay Bankiga Kaabuul oo magaaladaas ku yaalla. Sida ay sheegtay BBC waxaa weerarkaas lagu dilay 51 ruux oo u badan askarta Daalibaan, waxaa na ku dhaawacmay 21 qof oo kale. Waa markii labaad taariikhda ee kooxda Daacish Khuraasaan weerar ka geysato magaaladan sida aadka ah loo ilaaliyo ee Qaandahaar.

Dhinaca kale, waxaa Isla shalay gobolka Ghowr ee dalka Afqaanistaan lagu dilay qaaddigii iyo muftigii gobolkaas ee kooxda Daalibaan Mohammad Juma Amini, qof aan heybtiisa la garanin ayaa na toogtay wadaadka.

Mudadadii ay jirtay dowladdii Afqaanistaan ee beesha caalamka taageerada ka heleysay waxa ay dad badan ku doodeen in amniga Afqaanistaan ku xiran yahay Daalibaan madama meelaha miyiga ah ee ay maamulayeen amaan ka dhigeen, nidaam caddaaladeedna ka hirgaliyeen, laakiin hadda waxaa muuqata in maladaas lagu hungoobay kaddib labo sano iyo dheeraad ay kooxda Daalibaan talada dalkaas Afqaanistaan heyso.

Kooxda AS Soomaaliya oo ku riyooneysa in sida Daalibaan oo kale ay Soomaaliya u la wareegto, ma waxa ay ku haminayaan in ay amarkutaagleyn iyo argagixinta shacabka nabad ay ku naalloodaan Soomaaliya uga dhalin karaan?

Geeljire Times | Darka Ogaalka

21/03/2024

Awoodda Kooxda Daacish oo Afrika u Wareegtay!

Galbeedka Afrika, si gaar ah dalalka kala ah Maali, Burkina Faso, iyo Niger ayaa noqday dalalka ugu badan ee muddo sannad ah (Maarso, 2023 – Maarso, 2024) ay kooxda Daacish weerarro iyo dilal ka fuliyeen. Daacish ayaa 403 weerar ka geysatay galbeedka Afrika muddo sannad ah.

Ciraaq iyo Suuriya oo ah halka kooxda Daacish ku dhalatay ayaa ku soo xiga oo ay kooxdu wadar ahaan 347 weerar ka fuliyeen muddadaas 12ka bilood ah. Kooxda Daacish ee Ciraaq iyo Suuriya ayaa hoobad ku jirtay sannadihii u danbeeyay kaddib markii duullaanno fara badan lagu jebiyay.

Xafiiska Al-Karaar oo Bariga iyo Bartamaha Afrika kooxda Daacish u qaabbilsan ayaa kaalinta seddexaad soo fariistay, waxa ay na fuliyeen 229 weerar muddadaas sannadka ah, haseyeeshee kaliya 8 weerar ayay Al-Karaar Soomaaliya oo xarun u ah taliska Bariga iyo Bartamaha Afrika ka fuliyeen.

Daacishta Khuraasaan ayaa dhankooda fuliyay 66 weerar, kuwaas oo badankood ka dhacay dalka Afqaanistaan oo ay maamusho kooxda Taalibaan. Sidoo kale, Daacishta Khuraasaan ayaa noqotay garabka ugu halista badan qeybaha kooxda Daacish, ayada oo abaabushay weerarro ka dhacay Turkiga, Iiraan, Ruushka, iyo Iswisarlaan, iyo qaar la fashiliyay oo ay qorsheeyeen in ay ka fuliyaan dalalka Biljimka, Hollan, Iswiidhan, iyo Jarmalka.

Tan iyo billowgii sannadkan 2024, kooxda Daacish ayaa fulisay 774 weerar dunida oo dhan.

Xigasho: Washington Institute.

Geeljire Times | Darka Ogaalka

18/03/2024

Dagaal u dhaxeeya dowladda Pakistan iyo ururka Taalibaan ee Afghanistan ayaa ka qarxay soohdinta ay labada dal wadagaan.

Ciidanka Cirka Pakistan ayaa xalay duqeymo ka geystay dalka Afghanistan gaar ahaan gobolada Paktika iyo Khost. Pakistan ayaa Taalibaan ku eedeysay in ay taageerto kooxda Tehrik-e-Taliban Pakistan (TTP), oo ay saldhigyo ciidan gudaha Afghanistan ka siisay. Taalibaan oo ka falcelineysa duqeymihii xalay ayaa saakay madaafiic ku garaacday xaduudda ay Pakistan ay la wadaagto Afghanistan.

Waxaa la xasuusan yahay 23 sanno ka hor in dowladda Mareykanka iyo NATO ku duuleen Afghanistan ayaga oo duullankaas ku sababeeyay in ay Taalibaan oo markaas Afghanistan ka talineysay ay gabbaad siiyeen Ururka Alqaacidda oo ayagu masuul ka ahaa qaraxyadii 11 Sebteembar 2001 Mareykanka gilgilay.

Tan iyo markii ay Taalibaan la wareegtay talada dalka Afqaanistaan waxa ay xaduudaha isku qabteen dalalka Iiraan iyo Pakistan. Sidoo kale, Taalibaan ayaa ku eedeysay dowladda Tajikistaan in ay taageerto kooxda Daacish Khuraasaan ee dagaalka kula jirta Taalibaan oo la sheego in ay u badan yihiin qoomiyadda Tajaakiska.

Inkasta oo ay hoos u dhaceen, hadda na waxaa weli socda duqeymihii Afqaanistaan laga geysan jiray, iyo qaraxyadii oo markan Taalibaan lagu weerarayo. Taas waxa ay meesha ka saartay in ay Taalibaan nabad buuxdo ka hirgelin karto Afqaanistaan.

Geeljire Times | Darka Ogaalka

17/03/2024

Dowlada dalka Niger ayaa xalay Ku dhawaaqday in ay joojisay iskaashigii Militari ee kala dhexeeyay dowladda Mareykanka.

Afhayeen u hadlay ciidanka Niger ee afgambiga ku qabsaday dalkaas ayaa xalay sheegay in ay dowladda Niger ka baxday heshiisyadii militari ee ay Mareykanka kula jirtay kuwaas oo madaxbannaanida dalka Niger halis ku ahaa sida uu hadalka u dhigay. Arrinkan ayaa yimid kaddib markii caasimadda dalkaas ee Niamey gaareen guddi heer sare ah oo ka socday dowladda Mareykanka balse ay ku guuldarreysteen in aay la kulmaan hoggaamiyaha afgambiga dalkaas ku qabsaday Abdourahamane Tchiani.

Mareykanka waxa uu niger ku Leeyahay saldhig militari oo aad u balaaran, si weyn na u qalabeysan oo ay dhismahiisa ku baxday lacag ka badan 100 milyan oo doollar. Saldhigga Mareykanka oo lagu magacaabo Agadez Military Base ayaa ah saldhig diyaaradaha dagaalka ee Mareykanka iyo kuwa aan duuliyaha laheyn ee Drones oo faro badan ka howlgalaan kuwaas oo qabta shaqooyin sirdoon oo baaxad leh. Sannadkii la soo dhaafay waxaa Niger joogtay 1,100 (kun iyo boqol) askari oo Mareykan ah.

Afhayeenka u hadlay dowladda Niger ayaa sheegay in aaney dowladiisu wax war ah ka heynin howlaha saldhigga dalkooda ku yaalla lagu qabto, qalabka yaalo, iyo askarta joogta toona, sidoo kale na uu Mareykanku Niger ka saxiixday heshiisyo dastuurka iyo madaxbannaanida dalkaas liddi ku ah sidda; in ayagga oo aan wax fasax ah weeydiisan dowladda Niger ay howlgalo argagixisada lagu ugaarsanayo ka fulin karaan dalkaas gudihiisa.

Waxaa muuqata in muddo 20 sanno ah kadib dagaalkii argagixisada ee Mareykanku uu Afrika ka waday ku soo dhamaaday guuldarro, sidoo kale saaxiibadiisii qaaraddu ka kala dhuumanayaan. Geeljire Times ayaa isbuucan daabacday warbixin ku saabsan natiijo la'aanta dagaalka argagixisada ee uu Mareykanku Afrika ka waday 20 sanno. Qeybta faallada ayaad ka dheehan kartaa maqaalkaas.

Geeljire Times | Darka Ogaalka

16/03/2024

Calooshood-U-Shaqeystayaal Cusub: Dhagarta uu Imaaraatku Soomaaliya la Maaggan Yahay!

Warbaahinta Intelligence Online ayaa daaha ka qaadday qorshe ay dowladda Imaaraatka Carabtu ku dooneyso in ay ciidamo calooshood u shaqeystayaal ajnabi ah ku dhisato. Ciidankan ayaa la qorsheynayaa in la dajiyo dalalka Yeman iyo Soomaaliya.

Dowladda Imaaraatka ayaa rabta dhismaha ciidan ajaanib ah oo tiradooda u dhexeyso 3,000 ilaa 4,000 (saddex kun ilaa afar kun), oo u dhismahooda laga soo dheegay ciidanka calooshood u shaqeystayaasha dowladda Faransiiska ee loo yaqaan "Légion Ètrangère Française.” Intelligence Online ayaa heshay xayeysiinno iyo tashkiilin ay sameynayeen saraakiil h**e uga mid ahaa ciidanka gaarka ah ee Faransiiska kuwaas oo hadda la shaqeysta Dowladda Imaaraadka.

Ujeedka laga leeyahay waa in la helo rag dhallinyaro ah, tababarro fiican soo maray, ama ciidanimo u diyaarsan oo la askareeyo, kaddib na wadamada uu Imaaraatku qaska ka wado sida Yeman iyo Soomaaliya saldhigyo looga sameeyo si danaha dowladda Imaaraatka loogu fuliyo. Qorista ciidanka ayaa la qorsheynayaa in ay billaabato bilaha Meey iyo Juun ee sannadkan.

Bishii la soo dhaafay ayay kooxda Alshabaab saraakiil Imaaraat ah ku dileen weerar ka dhacay xerada Jeneraal Gordan ee Muqdisho. La ma oga in ay saraakiishaas qeyb ka ahaayeen qorshaha ciidankan, iyo sida uu weerarkaas u saameyn karo qorshaha dowladda Imaaraatka maaggan tahay.

Sidoo kale, waxa aan caddeyn oon xog fiican laga heyn isku-milanka suurtagalka ah ee ciidanka kumannaanka ah ee la sheegay in Dowladda Federaalka Soomaaliya loo tababaray ee ay Imaaraatku maalgeliyeen, iyo calooshood u shaqeystayaasha ay isla Imaaraatku Soomaaliya la imaan rabaan. Dhab ahaan ciidanka Imaaraatku maalgeliyo Dowladda Soomaaliya ma leedahay?

©️ Geeljire Times | Darka Ogaalka.

15/03/2024

Dagaalka Argagixisada ee Mareykanka iyo Afrika

Kaddib 21 sano, hadda ma la joogaa waqtigii uu Mareykanku qiran lahaa fashilkiisa la dagaalanka argagixisada ee Afrika?

Kaddib weerarkii ay kooxda Alqaacidda ku qaadday Sarihii Mataanaha ee New York ee Mareykanka, waxa uu Madaxweyne Bush ku dhawaaqay in uu billaabayo dagaal ka dhan ah argagixisada. Weerarka sarahaas iyo ciida mareeykan lagu qaaday kadib waxa uu Bush dunida iyo shacabkiisaba u sheegay in uu dagaalka argagixisadu ka billaaban doono Alqaacida, ku na dhammaan doono marka argagixiye walbo la qabto ama la dilo, Alqaacidda na la dumiyo. Waxa uu dunida kala dooran siiyay in ay la xulufo noqdaan ama ka soo horjeedsadaan laakiin aaney jiri doonin meel dhexe oo la istaago.

Afqaanistaan iyo Ciraaq ayuu weerarradiisa ku bilaabay, waxa uu na dumiyay dowladdii Taalibaan ee koobaad iyo middii Saddaam Xuseen. Balse waxaa jirtay meel aan ciraaq iyo Afqaanistaan aheyn oo uu dagaalka mareeykan iyo argagixisada ka socday, dhibaatooyin waaweyna ka geystay. Waa qaaradda ayaanka daran ee Afrika.

Sannadihii 2002-2003 markii uu Mareykanku dagaalka argagixisada bilaabay, waxaa guud ahaan Afrika ka dhacday 9 weerar oo ay Wasaarada Waashaandhiga Mareykanku diiwaangalisay, sannadkii tagay ee 2023 waxa ay kooxaha argagixisada ah Afrika ka geysteen 6,757 weerar. Waxa ay la mid tahay in 75,000% (toddobaatan iyo shan kun boqolkiiba) kor u kacday tirada weerarada argagixisada ee Afrika muddo 20 sano oo uu dagaalka argagixisada Mareykanku Afrika ka waday.

Markii uu Mareykanku Ciraaq iyo Afqaanistaan ku duulay waxa uu dhisay dowlado iyo ciidamo uu u diyaariyay in ay dalalkaas kala wareegaan. Ciidankii uu ciraaq u dhisay waxaa kala daadisay kooxdii Daacish ee 2014 Ciraaq iyo Suuriya ka kacday, taas oo mareeykanka iyo xulafadiisa ku qasabtay in uu dagaalka mar kale dib ugu soo laabto. Ciidankii Afqaanistaan ee uu balaayiinta doollar galiyayna waxa ay sii taagnaan waayeen muddo labo sitimaan ah oo ay dalkii Afqaanistaan Taalibaan mar kale kula wareegtay.

Si la mid ah Ciraaq iyo Afqaanistaan, Mareykanku Afrika waxa uu ka dhisay maleeshiyaad uu asagu tababaray, biilo, magacyo u bixiyay, kuwaas oo danahiisa qaaradda ilaaliyo. Meelaha qaar waxa uu ka billaabay dagaallo uu asagga abaabulay si uu dowlado jiray u tuuro sidii tii liibiya oo ay madaxweyne Barack Obama iyo Hillary Clinton oo aheyd Xoghayihiisa Arrimaha Dibadda ay ku ceeboobeen.

Sannadkii 2011, gaashaanbuurta NATO iyo maleeshiyaadka Tuwaariq ah oo NATO ka wakiil ah waxa ay dagaal la galeen hoggaamiyihii kaligii-taliska ahaa ee Liibiya Mucamar Al-Qadaafi, waxa ay na ku guuleysteen in ay xakunka ka tuuraan oo aay asaggii na dilaan. Hillary Clinton ayaa ku kaftantay: "Waa nimid, waa aragnay, wuu na dhintay!" Bilo kaddib maleeshiyaadkii Tuwaariqdu waxa ay ku laabteen dalkoodii Maali, waxa ay na dagaal ku qaadeen dowladdii Maali ayaga oo dhulkooda Azawad ka saaray. halkaas ka sii karaar qaatay kooxo jihaadiyiin ah oo 2012 isku dayay in ay dowlada Maali meesha ka tuuraan.

Amadou Sanogo oo ka mid ahaa saraakiishii reer Maali ee Mareykanku carbiyay oo ka xanaaqay sida Dowlada Maali wax uga qaban la’dahay kacdoonka kooxaha jihaadiyiinta ah ayaa dalkii afgambiyay, isku na caleemasaaray madaxweyne, waxa uu na sheegtay in uu dalkaas badbaadin doono. Amadou Sanogo waxa uu luuqadda Ingiriiska ku bartay gobolka Taxes ee Mareykanka, tababarka aas-aasiga ah ee ciidanka na waxa uu ku qaatay gobolka Georgia, kaddib na tababbar sirdoon ayuu ku qaatay gobolka Arizona. Maleeshiyaadkii Mareykanku la dagaallanka argagixisada u arursaday ee dimoqoraadiyada la dagaallamay ayuu na ka mid noqday. Amadou Sanogo waxba k**a tarin argagixisadii, dowladdii Maali oo in ay dhacdo ku dhaw oo caasimadda Bamako kooxaha jihaadiyiinta ah ku soo qulqulayaan waxaa badbaadiyay ciidanka Faransiiska.

Sannadihii 2002-2003 qaaradda Afrika waxaa u diiwaangashneyd in 23 ruux uga dhimatay weerarro argagixiso, sannadkii tagay ee 2023 waxa uu Pentagon ka diiwaangeliyay 9,818 ruux oo Afrika weerarro argagixiso uga dhimatay. Taas oo la macno ah in 42,500% (afartan iyo labo kun boqolkiiba) ay dhimashadu kor u kacday.

La dagaalanka Argagixisada mise la dagaallanka Dimoqoraadiyada?

Maleeshiyaadka uu Mareykanku dhisay ee uu tababaray waxa ay qaaradda Afrika ka geysteen dhibaatooyin aan la soo koobi karin oo isugu jira tiro dilal sharci daro ah, xarig iyo jirdil. Sidoo kale waxa ay afka qabteen saxaafada xorta ah iyo aqoonyahanka qaarada. Ceebta ugu daran se waa in ay afgambiyo tirobeel ah maleeshiyaadkaas qaaradda Afrika ka geysteen.

Tiro ahaan 15 sarkaal oo ka mid ah horjoogayaasha maleeshiyaadka argagixiso la dagaallanka ayaa ku lug yeeshay 12 afgambi oo qaarada Afrika ka dhacay. Afgambiyadaas badankood waxa ay ka dhaceen galbeedka Afrika. Burkina Faso (2014, 2015, and labo jeer 2022); Chad (2021); Gambia (2014); Guinea (2021); Mali (2012, 2020, and 2021); Mauritania (2008); and Niger (2023). Dhamaan afgambiyadaas hoggaamiyayaasha geystay waa horjoogayasha maleeshiyaadka Mareykanku Afrika ka sameeyay.

Waxaa intaas sii wehliya duqeymaha "cadow-ku-dhaca" ah ee diyaaradaha Mareykanku qaaradda ka fuliyaan oo tiro badan oo shacab ah galaafatay iyo saldhigyo military oo qaaradda oo dhan laga dhisay. Saldhigyadaas waxaa ugu weyn kan dalka Jabuuti laga sameeyay, mid Niger ku yaalla, South Sudan, Somalia iyo meelo kale. Dhibka ugu weyn waa in ciidankaan iyo saldhigyadaba aysan dowladda Mareykanka hay'adaheedii ay aheyd in ay ogaadaan sida Aqalka Congress-ka iyo midka Sanatorrada oo aan la ogeysiin.

Tusaale Oktoobar 2017 kooxda Daacish ayaa weerar jidgooyo ah u dhigtay ciidamada Niger iyo kuwa Mareykan ah waxa ay na halkaas ku dileen 4 askari oo Maraykan ah. Dhimashada askartaas ayaa sababtay in Congress-ku ka warhelaan in ciidan Mareykan ah dalka Niger joogaan.

Sannadkii 2014 waxa uu Mareykanku Afrika ka fuliyay 674 howlgal military, taas oo u dhiganta in uu maalin walbo 2 howlgal qaarada ka sameynayay Adeer Saam. Laga soo billaabo 2008 markii la sameeyay Taliska Ciidanka Mareykanka ee Afrika (AFRICOM) howlgallada Mareykanka ee qaaradda Afrika waxa ay kor u kaceen 300%. Sidoo kale, waxaa cirka isku shareeray heshiisyada iskaashiga military ee dowladaha Afrika iyo Mareykanku kala saxiixdeen. Sannadkii 2014 waxaa jiray 481 iskaashi amniga iyo militari oo Afrika iyo Mareykanka u dhaxeeyay, halka tiradaas ay gaartay 595 sannadkii na dhaafay ee 2023.

La Dagaallanka Argagixisada iyo Soomaaliya:

Meelaha sidda weyn uu ugu fashilmay dagaalka argagixisada waxaa safka h**e kaga jira dalka Soomaaliya. Muddo 20 sanno ah ka badan ayay ciidanka Mareykanku howlgallo argagixisada ka dhan ah Soomaaliya ka wadaan, waxaa na kaga baxday lacag balaayiin doollar ah. Sida dhowaan lagu shaaciyay warbixinta Cost of War project waxa uu mareeykanka dhisay ciidan iyo maleeshiyaad xulufo ah la ah oo Soomaali ah sida kuwa xamar banaankeeda dagan ee Danab ama ciidanka PSF ee maamulka Puntland.

Waxa uu sidoo kale Mareykanku Soomaaliya ka geystay in ka badan 280 duqeymo, iyo howlgalo beegsi bartilmaameed gaar ah. Markii uu Madaxweyne Biden xafiiska yimid Janaayo, 2021 ilaa dhammaadkii 2023, waxa ay Mareykanku Soomaaliya ka fuliyeen 31 duqeyn, kuwaas oo lagu bartimaameedsaday kooxaha Alshabaab iyo Daacish Soomaaliya.

Dadaaladaas oo dhan waxba k**a tarin awooda sii kordheysa ee kooxda Alshabaab iyo kooxda Daacish sannadihii u danbeeyay soo kobceysay. Jihaadiyiinta Soomaaliya sannadihii 2002-2003 oo ahaa billowgii dagaalka argagixiso la dagaalanka, waxa ay ahaayeen kooxo yaryar oo aan dhaqaale, farsamo, iyo taageeraba heysannin. Laakiin maanta waa awood military, mid dhaqaale oo canshuuro gobolo badan ka qaadda, waxa ay na taageero ka heleen qeybo badan oo bulshada Soomaalida ka mid ah.

Dhinaca kale, waxa uu Mareykanku waddamadii uu ku duulay ka dhisay dowlado macmal ah oo awood ahaan ku tiirsan diyaaradaha drones Mareykanka, sharciyad na aan ka heysan dadkooda, hoggaan na ay ka yihiin shaqsiyaad taariikh madoow leh oo dhiigcabyo ama tuugo musuqu caado u yahay ah. Waxaa arrinkaan caddeyn ugu filan dowladda Soomaaliya ee sannad walbo safka h**e kaga jirta liiska musuqa caalamka.

Kaddib 21 sano, ma la joogaa waqtigii uu Mareykanku qiran lahaa fashilkiisa la dagaalanka argagixisada ee Afrika? Ka na fikiri lahaa qorshe cusub oo uu ku wajaho siyaasaddiisa Afrika?

W/Q: Maxamed Weheliye, Geeljire Times.

Tixraac: Salon.com, AJ+, African Centre for Strategic Studies.

15/03/2024

Tuuladaadii weli ma ku laabatay adigu?

Bahda Geeljire Times tuuladoodu waa meel walba oo uu geela Soomaalidu daaqo.

13/03/2024

Raxanweyn iyo Dadka la Degaanka ah Maxay ka Kororsadeen Dowladnimada Soomaaliya?

W/Q: Cilmi Faradheere, Oktoobar 03, 2021.

Shalay (02/10/2021) waxaa magaalada Laascaanood ka dhacday arrin gilgishay dareenka dadka Soomaaliyeed meel ay joogaanba. Waxaa subax Laascaanood laga raafay oo inta baabuur lagu guray la barakiciyay 700 oo qof muwaaddiniin Soomaali ah, una badan hal reer iyo in la degaan ah. H**e waxaa u dhacay arr...

21/02/2024

Somalia-Turkey Pact: A Strategic Alliance for Maritime Security and Economic Growth.

"The federal government of Somalia has recently approved a groundbreaking defense and economic pact with Turkey, signifying a significant milestone in bilateral cooperation and strategic partnership. The agreement, signed on February 8 by the defense ministers of both nations, focuses on strengthening maritime security and promoting economic development in Somalia, particularly in the areas of fishing, tourism, and energy."

Full Article on Geeljiretimes:

https://www.geeljiretimes.com/news/2024/02/21/somalia-turkey-pact-a-strategic-alliance-for-maritime-security-and-economic-growth

16/02/2024

Nidaamka Maaliyada Daacishta Bariga iyo Bartamaha Afrika, iyo Ragga Madaxda ka ah.

Shaqo kasta oo la qabanayo waxaa muhiim u ah dhaqaale, marka ay tahay koox dagaal ku jirto na kuma ba sii jirto. Kooxaha dagaallamo waxa ay u kala awood badan yihiin sida ay u kala dhaqaale badan yihiin. Dhaqaaluhu waxa uu kooxda siiyaa fursad ay ku qoran karto ciidan badan, ku iibsan karto qalab casri ah, saad, daawo, ku na maalgashan karto warbaahinta si ay u shaqageliso saxafiyiin xirfad sare leh. Sidoo kale, dhaqaalaha waxa uu halbowle u yahay helista iyo soo jiidashada dhalinyaro aqoon leh, iyo helitaanka xogaha.

Kooxda Daacishta Soomaaliya iyo hoggaamiyahooda Cabdulqaadir Muumin Yuusuf, oo hadda madax ka ah xafiiska Al-Karaar ee Daacishta Bariga iyo Bartamaha Afrika waxa ay dhiseen nidaam maaliyadeed oo ka howlgalo dalal badan oo bariga Ilaa koofurta Africa ah. Sidoo kale, waxa ay muruq dhaqaale u noqdeen kooxda Daacish guud ahaan. Halkan waxa aan ku soo gudbineynaa ragga ugu muhiimsan ee maamula ama h**e u soo maamulay nidaamka maaliyadda Daacish Bariga iyo Bartamaha Afrika. Ragga liiskan ku jira qaarkood oo qaarkood la dilay, qaar na la xiray, qeyb na ay weli shaqeyso ayaa lafdhabar u ahaa habka maaliyadda Daacish.

1) Cabdulqaadir Muumin Yuusuf: waa amiirka xafiiska Al-Karaar ee isku haya Daacishta Bariga iyo Bartamaha Afrika, asaga ayaa na madax u ah dhammaan shaqooyinka xafiiskan ka socdo. Awoodiisa amiirnimo waxa ay siisay in uu noqdo isku xiraha Al-Karaar iyo xarunta dhaxe ee Daacish (Suuriya & Ciraaq), sidoo kale asaga ayaa masuul ka ah go'aannada maaliyadeed ee kooxda.

2) Bilaal Al-Suudaani; oo magaciisa runta ah yahay Suheyl Saalim Cabdiraxmaan: waxa uu ahaa muwaadin reer Suudaan ah, 2007 ayuu Soomaaliya yimid asaga oo ku biiray kooxda AS, 2016 ayuu ka goostay, ku na biiray kooxda Daacish. Bilaal waxa uu halbowle u noqday isku xirka dhaqaale ee kooxda Daacish Soomaaliya, Mozambique, iyo Koongo. Sidoo kale, waxa uu unugyo hurdo ka sameeyay Koonfur Afrika, Tansaaniya, Kenya iyo Ugaandha. Bilaal Al-Suudaani waxa uu masuul ka ahaa in kooxda buuraha Bari ku jirta ay dhaqaale ku taageerto jaallayaashooda Afqaanistaan ka dagaallaya. Bishii 1aad ee sannadkii 2023 ayay ciidanka Mareykanku ku dileen Buuraha Calmiskaad ee gobolka Bari.

3) Meddie Nkalubo: waa Yugaandheys dhashay sannadkii 1987. Waxa uu sannadkii 2016 ku biiray kooxda ADF (Allied Democratic Forces) ee Uganda ka dagaallanta, waxa uu na waqtigaas noqday madaxa Baraha Bulshada ee kooxdaas. Waxa uu sameeyay group aay kooxdu ku baahiso muuqaalo, iyo sawiro, dhallinyarada na ku soo jiidato. Kaddib markii ay kooxdiisii ADF beyco la gashay kooxda Daacish, Meddie Nkalubo waxuu noqday hoggaan aad kooxda uga dhax muuqdo, waxa uu na abaabulay weerarro Rwanda iyo Uganda lagu qaaday. Sidoo kale, waxa uu noqday madaxa maaliyada ee Daacishta Bartahama Afrika.
Waxa uu ka mid yahay madaxda qaabbilsan kala gudbinta lacagaha kooxda.

4) Musa Baluku: asna waxa uu u dhashay dalka Yugaandha. Howlaha kooxahaan waxa uu ku soo jiray tan iyo 90aadkii. Waxa uu soo noqday amiirkii kooxda ADF asaga oo baddalay amiirkii ka horreeyay Jamil Mukulu oo la qabtay. Sidoo kale, ninkan waxa uu soo noqday Qaaddiga guud ee ADF, dalka Congo ayuu na aad uga howlgalay. Waxa uu hadda ka mid yahay madaxda Daacish ee Bartamaha Afrika, warar aan la xaqiijin ayaa sheegaya in uu asagu amiirka Bartamaha Afrika yahay. Musa Baluku waxa uu door weyn ku leeyahay kalagudbinta lacagaha kooxda. Dalka Musambiig ayuu ka sameeyay unugyo iyo shabakado lacagaha kala gudbiya.

5) Bashir Abdi Hassan: waa ganacsade Soomaali ah oo ganacsiyo ku leh Soomaaliya, si gaar ah Muqdisho, iyo Johannesburg. Bashiir asaga oo isticmaalaya xawaaladiisa ayuu boqolaal kun oo dollar u kala gudbiyay Soomaaliya iyo South Africa. Waxa uu sameeyay shirkad la yiraah Heeryo oo lacagaha lagu kala gudbin jiray. Sidoo kale, waxa uu Nairobi ka sameeyay unugyo lacagaha kala gudbiya. Bashiir in uu kooxda xubin ka yahay ama fikirkeeda ku qanacsan yahay wuu iska fogeeyay, balse waxa uu qirtay in uu lacagaha u kala gudbin jiray asagga oo dano dhaqaale iyo macaash ka dhex arkay.

6) Abdirizak Mohamed Abdi Jimale: waa soomaali h**e uga tirsanaa oo uu ka goostay kooxda AS. Waxa uu saaxiib la ahaa oo xariir fiican la lahaa Bilaal Al-Suudaani, waxa uu na ahaa midka ka mid ah halbowlayaasha ugu howsha badan nidaamka maaliyadeed ee Daacish. Cabdirisaaq waxa uu isku xire u ahaa cirifka koofureed ee qaarada Afrika ilaa cirifkeeda bari. Waxa uu wax ka sameeyay ka na shaqeeyay xawaalada Heeryo, asaga oo intii u dhaxeysay 2019 ilaa 2020 kala gudbiyay lacag lagu qiyaasay $400,000 (afar boqol oo kun oo dollar). Waxa uu safka h**e ka ahaa ragga kooxda buuraha Bari ku dhuumaaleysata ka dhigay awood dhaqaale. Dowlada Soomaaliya ayaa Cabdirisaaq qabatay 2021, waxaa na lagu xakumay 15 sano oo xabsi ah.

7) Farhad Hoomer: waa Eeshiyaan South African ah, magaalada Durban ayuu dagan yahay, waxa uu na madax ka yahay qortista dhalinyarada kooxda ku biiraya iyo aruurinta maaliyada. Sidoo kale, lacagaha kooxda ayuu kala gudbiyaa. Weerar uu abaabulay oo masjid shiicadu ku lahaayeen Durban lagu qaaday ayaa loo xiray sannadkii 2018, labo sano kaddib 2020 ayaa na la soo daayay.

8) Abdella Hussein Abadigga: waa Itoobiyaan ku nool Johannesburg, South Africa. Waxa uu imaan iyo masuul ka yahay 2 masjid oo magaaladaas ku yaalla. Asagga oo isticmaalaya awooddiisa dhaqaale ee uu masjidka iyo dadka ku tukado uu ka helay waxuu lacago badan ku taageeray kooxda Daacish Soomaaliya. Sidoo kale, waxa uu u qoray dhalinyaro badan oo Itoobiyaan ah. Dowlada Mareykanka ayaa cuno-qabateyn saartay wadaadkaan Itoobiyaanka ah.

9) Abubakar Swalleh: waa Yugaandheeys kale. Waxa uu si gaar ah masuul uga yahay in uu lacago kaash ah xaduudaha ka la tallaabo. Waxaa saldhig u aheyd mudo dheer caasimadda Zaambiya ee Lusaka.Sidoo kale, waxa uu kala gudbin jiray ciidanka kooxda qoraneeyso.

Xigasho: Westpoint, Hiiraan online, US State Department.

W/Q: Maxamed Weheliye, Geeljire Times.