13/03/2024
बजेट
"Forecast of expenditures and revenues for a specific period of time."
👉 बजेट सरकारको नीति कार्यान्वयन गर्ने औजार/उपकरण हो ।
• आर्थिक उपकरण: स्रोत साधनलाई विनियोजन गर्ने,
• राजनीतिक उपकरण: प्राप्त स्रोत र साधनबाट कुन क्षेत्रबाट कसले कति वस्तु वा सेवा प्राप्त गर्ने भन्ने कुराको विवाद समाधान गर्ने,
• सामाजिक उपकरण: समुदायको प्राथमिकताको आधारमा लागत र फाइदा वितरण गर्ने ।
👉 सबै बजेटहरुले विशेष रुपमा पैसासँग व्यवहार गर्दछन् । अर्थात् पैसासँगको व्यवहारले नै बजेटलाई योजनाबाट भिन्न राख्दछ । त्यस्तै बजेटले मूलतः खर्चसँग सरोकार राख्दछ । त्यसैले बजेटमा उद्देश्य, खर्च र आम्दानीका स्रोतहरु क्रमशः आउने गर्दछन् ।
👉 बजेटलाई आर्थिक क्रियाकलापहरुको वार्षिक चिना पनि भनिन्छ । त्यस्तै सरकारको वित्तीय नीतिको रुपमा समेत राष्ट्रिय बजेटलाई लिन सकिन्छ ।
#बजेटका_विशेषताहरु:
• सम्वैधानिक: कार्यकारिणीले स्वीकृतिका लागि संसदमा पेश गर्दछ ।
• भविष्यको योजना: वितेका अनुभव तथा प्राप्त तथ्यांकहरुको आधारमा तयार गरी आर्थिक शव्दमा व्यक्त गरिन्छ ।
• वास्तविकता: अनुमान भएता पनि स्वीकृति पछि वास्तविकतामा परिणत हुन्छ ।
• आवधिक योजना: सामान्यतया एक वर्षको लागि तयार गरिन्छ ।
• अख्तियारीको स्रोत: यसैका आधारमा अख्तियारी प्रवाह हुन्छ ।
• वित्तीय नीतिको एकीकृत स्वरुप: सरकारका वित्तीय नीतिहरु बजेट मार्फत सार्वजनिक हुन्छन ।
• लचकता: कार्यान्वयनका क्रममा सामान्य परिवर्तन गर्न सकिने हुन्छ ।
• सरकारको मार्गदर्शक: आर्थिक पक्षका सबै क्षेत्रहरु बजेटमा समेटिन्छन् ।
#बजेटका_उद्देश्यहरु:
• साधनको विनियोजन गर्नु,
• सरकारलाई मार्गदर्शन गर्नु,
• वित्तीय नीति कार्यान्वयन गर्नु,
• आर्थिक अवस्थाको जानकारी दिनु,
• अधिकतम् उपलब्धी हासिल गर्नु ।
#बजेटका_कार्यहरु:
• सार्वजनिक कोषको सदुपयोग गर्ने,
• वार्षिक कार्यक्रम सार्वजनिक गर्ने,
• कार्यपालिकालाई अख्तियारी प्रदान गर्ने,
• आम्दानी र खर्चलाई बैधानिकता दिने,
• आर्थिक जिम्मेवारी निश्चित गर्ने ।
#नेपालको_सन्दर्भमा_बजेट_तर्जुमाका_चरणहरु :
• Macro Economic Framework निर्धारण (अर्थ मन्त्रालय)
• साधन स्रोतको प्रारम्भिक अनुमान (स्रोत अनुगमन समिति)
• क्षेत्रगत सीमा निर्धारण (स्रोत अनुगमन समिति)
• मन्त्रालयलाई सीमा, मार्गदर्शन, परिपत्र (राष्ट्रिय योजना आयोग)
• मातहतका विभागलाई सीमा, मार्गदर्शन, परिपत्र (सम्बन्धित मन्त्रालय)
• मातहतका कार्यालयलाई सीमा, मार्गदर्शन, परिपत्र (सम्बन्धित विभाग)
• इकाईगत, कार्यालयगत बजेट प्रस्ताव
• विभाग र अन्तर्गतको बजेट प्रस्ताव
• मन्त्रालय र अन्तर्गत को बजेट प्रस्ताव
• राष्ट्रिय योजना आयोग र अर्थ मन्त्रालयमा प्रस्ताव
• राष्ट्रिय योजना आयोगमा नीतिगत छलफल
• अर्थ मन्त्रालयमा कार्यक्रमगत र शिर्षकगत छलफल
• प्रस्तावित बजेटमा संसदको अर्थ समितिबाट सुझाव संकलन
• मस्यौदा तयारी
• संसदमा पेश/स्वीकृति
• राष्ट्रपतिबाट अनुमोदन ।
#बजेट_तर्जुमा_गर्दा_विश्लेषण_गर्नुपर्ने_विषयहरु:
• समष्टिगत आर्थिक नीति: वित्तीय नीति, मौद्रिक नीति, बजार नीति आदि ।
• आर्थिक परिसूचक र तिनले संकेत गर्ने आर्थिक बृद्धिदर: उत्पादन दर, मुद्रा स्थिति, रोजगारी आदि ।
• आर्थिक सामाजिक स्थितिमा भएको समानता र विषमता: बर्गीय समाज, समाजको चरित्र ।
• मानव विकास सूचकांक: शिक्षा, स्वास्थ्य, औसत आयु, रोजगारी आदि ।
• भौगोलिक रुपले विकासको वितरणको स्थिति: ग्रामीण क्षेत्र, शहरी क्षेत्र ।
• लगानीको आन्तरिक प्रतिफल दर: उत्तम, मध्यम, न्यून ।
• लागत लाभ अनुमान: प्रतिफलदायी, बराबरी, जोखिमपूर्ण ।
• राज्यले तर्जुमा गरेको दीर्घकालीन विकासको लक्ष: सुखी र समृद्ध नेपाली समाज ।
• आवधिक योजनाले दिशानिर्देश गरेका कुराहरु: साधनको परिचालन ।
• वैदेशिक सहयोगको प्राप्ति र तिनको उपयोगको स्थिति: सकारात्मक, ठीकै, नकारात्मक आदि ।
