20/07/2024
पुष्पकमल दाहाल (प्रचण्ड) पराजित
तर, उनीहरूको अपेक्षा विपरीत, देखा परेका लक्षणहरूले अझ जटिल र अस्थिर परिस्थितिको सिर्जना गरेको देखिन्छ, जहाँ सरकार गठनको प्रक्रिया कानुनी र राजनीतिक रूपमा चुनौती दिन सकिने प्रबल सम्भावना छ।
• डा. तिलक रावल, १९ जुलाई २०२४, ७:३६ बजे
नेपाली कांग्रेस (नेका)का अध्यक्ष देउबा असार १५ (यो पटक जुन २९) मा नेपालभर मनाइने वार्षिक धान रोपाइँ कार्यकलापमा कतै देखिएनन्। बरु, उनले र उनकी पत्नीले दुई घण्टा भन्दा बढी समय एमाले अध्यक्ष ओलीको बालकोट निवासमा बिताए, सम्भवतः छिटो परिपक्व हुने राजनीतिक बालीको बीउ रोप्दै, जसले चाँडै नै प्रचण्ड नेतृत्वको सरकारलाई विस्थापित गर्यो। वास्तवमा, २९ जुन २०२४ को यो बैठकले नेपालका स्थायी अस्थिर राजनीतिमा भ्रम र तत्परताको सिर्जना गर्यो। तर, यो भ्रम लामो समयसम्म टिकेन, किनकि २ जुलाई २०२४ को बिहानसम्म सबै कुरा स्पष्ट भयो। प्रचण्ड विरुद्धको यो षड्यन्त्रात्मक कार्यलाई यति गुप्त र कुशलतापूर्वक सम्हालियो कि उनलाई अन्तिम क्षणसम्म अँध्यारोमा राखियो। नेका नेताहरूले यो सरकारप्रति असन्तोष व्यक्त गर्न कसर बाँकेका थिएनन्, तर एमालेका शीर्ष नेताहरूले सरकार परिवर्तनको पक्षमा कहिल्यै बोलेनन्। देउबाले ओलीलाई प्रधानमन्त्री बनाउने प्रस्तावको कुरा गर्दा, ओलीले यो वर्ष प्रधानमन्त्री नबन्ने स्पष्ट रूपमा बताएको थियो। एमालेका अन्य वरिष्ठ नेताहरूले पनि विद्यमान गठबन्धनमा कुनै खतरा नभएको दोहोर्याउँथे।
यो सम्भव छ कि एमाले नेताहरूले प्रचण्डलाई देउबा संग अर्को सरकारको लागि गम्भीर रूपमा सम्पर्क गर्नबाट रोक्नका लागि धेरै बोल्ने योजना नगरेका हुन्। भनिन्छ, प्रचण्ड र ओली एक-अर्काप्रति शंकास्पद थिए र तदनुसार शान्त कदम चाल्दै थिए। सरकारमा आसन्न खतराको गन्ध आए पनि, मध्यरातमा देउबा र ओलीद्वारा गरिएको नाटकीय सम्झौताले प्रचण्ड र उनको पार्टीका धेरै सदस्यहरूलाई अचम्भित पार्यो। रातिको सम्झौतापछि केहि घण्टा बितेपछि ओलीको बालुवाटारमा प्रचण्डसँगको लामो वार्ताले प्रचण्डका आशंका कम गरेको हुनुपर्छ। प्रचण्डलाई कुशल राजनीतिज्ञ मान्ने ओलीले अन्तिम क्षणसम्म झूट बोल्नको लागि स्वतन्त्रता लिएको हुनुपर्छ। एमालेका धेरै नेताहरू विद्यमान गठबन्धनलाई निरन्तरता दिन चाहन्थे, शंकर पोखरेल बाहेक, जो कहिलेकाहीं दुई ठूला दलहरूको सहकार्यको पक्षमा बोल्थे। यी फरक विचारहरू ओलीद्वारा रचिएको राजनीतिक नाटकको हिस्सा थिए कि एमाले भित्रको उदाउँदो पक्षको संकेत हो भन्न गाह्रो छ। दुई ठूला पार्टीहरूले सरकार गठनको लागि सहकार्य गर्दैनन्, तर नेपालमा सबै कुरा सम्भव छ।
यस्तै अवस्थाको लागि देउबाले दुई ठूला पार्टीहरूले सरकारमा सहकार्य गर्नु हुँदैन भनेका थिए। तर, देउबा र ओलीले सरकारको प्रमुख बन्न पालो गर्ने सहमति गरेका छन्। देउबाले ओलीलाई प्रस्ताव राखेका थिए, जसकारण ओली पहिलो पटक शासन गर्ने स्थानमा पुगे।
स्मार्ट अपरेटर प्रचण्डले विश्वासको मत लिनको लागि सदनमा जान निर्णय गरे, एमालेको राजीनामाको अनुरोधको बावजुद। एमालेले समर्थन फिर्ता लिनु र मन्त्रीहरूको सामूहिक राजीनामाले प्रचण्डलाई धेरै हल्लाउन सकेन। प्रचण्डले यसअघि चार पटक विश्वासको मत जितिसकेका छन् र उनको पार्टीको पुनः विश्वासको मत लिने निर्णय उचित मान्न सकिन्छ। कुनै पनि गठबन्धन साझेदारले समर्थन फिर्ता लिएमा प्रचण्डको आत्मबल कायम छ। १२ जुलाईमा खोजेको पाँचौं विश्वासको मत प्रचण्डको पक्षमा जाँदैन, जसले संविधानको धारा ७६(२) अन्तर्गत राष्ट्रपतिले ओलीलाई अर्को प्रधानमन्त्री नियुक्त गर्ने बाटो खोल्छ। ओलीले १५ जुलाईमा शपथ लिए। १० जना सांसदहरूले देउबाको आशीर्वाद पाए, जसमा उनकी पत्नी अर्जु राणा, परराष्ट्र मामिला पोर्टफोलियो सहित।
तर, दाहालले सरकारलाई सहजै सञ्चालन गर्न दिने सम्भावना न्यून छ। उनकo कुरा र विभिन्न पार्टीका मानिसहरूसँगको भेटले उनी बदला लिन आतुर देखिन्छन्। वैकल्पिक रूपमा, तीन शासक (देउबा, ओली र प्रचण्ड) बीचमा शक्ति/लाभ बाँडफाँडको सम्झौता हुन सक्छ।
निश्चय नै ओली र देउबाले नयाँ बजेट पारित नभएसम्म पर्खिनु राम्रो भयो। २०८१-८२ को वार्षिक योजना जसलाई पूर्वविरोध गर्ने देउबाको नेकाले संसदमा पेश गर्न अनुमति दिएको थियो। कुल १८६० अर्ब रुपैयाँको बजेटले पूँजीगत खर्च शीर्षकमा ३४२ अर्ब रुपैयाँ र वित्तीय व्यवस्थापनका लागि ३६७ अर्ब रुपैयाँ छुट्याएको छ। यसको ६ प्रतिशतको वृद्धिको लक्ष्य र १२६० अर्ब रुपैयाँको राजस्व सङ्कलन लक्ष्य सम्भावित छैन। बजेट पुन: कटौती गरिनेछ र कम लक्ष्य पनि पूरा हुने छैन। पूँजीगत खर्च निराशाजनक रहेको छ र असन्तोषजनक राजस्व सङ्कलनका कारण सरकारहरूले ऋण सेवा गर्न र अन्य अनुत्पादक खर्चहरू पूरा गर्न ऋण लिनुपरेको छ। बजेटका लक्ष्य र कार्यहरूबीचको खाडल प्रत्येक वर्ष देखिन्छ।
बजेटको प्रारम्भिक काम कांग्रेसका प्रकाश महतको पालामा सुरु भएको र अन्तिम तयारी र संसदमा पेश माओवादी नेता वर्षमान पुनले गरेका थिए। प्रचण्डको चौतर्फी प्रहार र नेपाली राजनीतिका भित्री खेलहरूको यो लामो कथा अझै जारी छ। Deuba, Oli, र प्रचण्ड बीचको शक्ति संघर्ष, सरकारको गठन प्रक्रिया, र संविधान संशोधनको योजनाले आगामी महिनाहरूमा कस्तो राजनीतिक वातावरण सिर्जना गर्नेछ भन्ने हेर्न बाँकी छ।
ओलीलाई केही महिना सहजै शासन गर्ने शुभकामना र देउबालाई उनको सहमतिका आधारमा र ज्योतिषको भविष्यवाणी अनुसार आरामदायी रूपमा सफलताको शुभकामना, निर्धारित समयमा सरकारको प्रमुख बन्न।
