10/21/2024
Она тилим ҳақида
Олти ёшимда уйимизга энг яқин мактабга борганман. Тумандаги 1-мактаб эди. Ўша пайтлар ҳамма биринчи мактаблар рус мактаблари бўларди. Ота-онам бу мактаб рус мактаби бўлгани учун эмас, уйдан 100 метр масофада бўлгани учун, кўчама-кўча юрмаслигим учун беришган.
Мактабга борганимда рус тилида икки оғиз ҳам сўзлаша олмасдим. Ишкабылова Светлана Петровна исмли биринчи ўқитувчим ўқиш-ёзишни ўргатди. Учинчи синфга бориб русчани яхши ўрганиб олдим; шундан кейин бу тилни яхши билганим менга кўп ёрдам берди.
Инглиз тилини яхши ўрганишимда ҳам шу мактабда ўқиганим сабабчи бўлган. Инглизчани менга илк ўргатган Игланова Юлия Ягудаевна исмли яҳудий ўқитувчимни бир умр миннатдорлик билан эслайман. Сурхондарёнинг кичкина туманида бундай ўқитувчи бўлганлиги биз болалар учун катта бахт бўлганини энди тушунаман.
Бакалаврни битириб, Англияда ўқиб келдим, Тошкентда икки йилча ишладим. Энди ўйлаб қарасам, ишлаган жойларимда ишлаганимнинг асосий сабаби айнан тил билганим эди. Инглизча ва русчада яхши ёза оладиган одам кўп жойда керак эди. Халқаро ташкилот лойиҳаси бўлсада, кундалик иш юритиш ҳаммаси русчада эди. Ҳатто ўша пайтда Тошкентда чиқадиган бир журнал учун рус тилида мунтазам колонка ҳам ёзардим.
Аввал университетда, кейинчалик эса Японияда японча ўргандим. Кўп ўқитувчилардан дарс олдим, буларнинг ҳаммасини ҳозиргидек эслайман. Баъзи ўқитувчиларнинг баъзи дарслари ҳам хотирамда муҳрланиб қолган. Балки тил ўрганишни яхши кўрганим учундир.
Кембриж университети PhD программаларидан бирига қабул қилинишимга сабаб ҳам жуда ақллилигим, ёки ортиқча билимим эмасди. Ҳали мени яхши танимаган илмий раҳбарим японча ва русча манбаларни ўқий олишимни билиб, IELTS натижамни кўриб, қабул қилган.
Қирқ йилдан ортиқ умримда ўрганган нарсаларимнинг катта қисмини аввал русчада, кейин инглиз тилида ўқиганман. Аммо шунча йил ичида уйда ҳамиша ўзбек тилида сўзлашиб, ўзбек тилида китоб ўқиб, ўзбек тилида фикрлаб келганман. Бошқа тилларни ажойиб ўқитувчиларимдан ўрганган бўлсам, ўзбек тилини онамдан, оиламдан ўрганганман. У менинг том маънодаги она тилим.
Тақдир тақозоси билан ҳозир турадиган жойимда мунтазам оиладан ташқарида ўзбек тилида сўзлашиш имконим кўп эмас. Бу каналнинг муҳимлиги ҳам шунда—бу ерда ўқувчиларим учун, ўзим учун ўзбек тилида ёза оламан. Она тилимда тафаккур қилиш имкониятим бор.
Она тилини билиш, яхши кўриш, уни асраш миллатчилик эмас. Инсон ўнта чет тилини ўрганиши мумкин, аммо она тилисини биринчи навбатда билиши керак. Билганда ҳам яхши билиши керак, деб ҳисоблайман. Мен ўзбек тилини ҳали ҳануз яхши биламан деб айта олмайман (масалан, х ва ҳ да адашаман, имло луғатидан текшириб ёзишга ҳаракат қиламан). Шунга қарамай, қўлимдан келганича тўғри ва тоза ёзишга ҳаракат қиламан. Бошқа тилларга қарши эмасман; ўзим шунча вақт сарфлаб бошқа тилларни яхши ўргандим, бундан билим топдим, фойда топдим. Аммо ўз она тилисини билмайдиган одамни ҳурмат қилмайман. Ўзбек тилида бузиб ёзадиганларни, шевада ёзадиганларни жиним суймайди. Твиттерда мени ўқийдиганлар билади, ярим ҳазил-ярим чин қилиб, баъзи тилни булғайдиганларни кулгу ҳам қиламан.
Чунки тил—ўзликнинг ўзагидир. Тил миллат ё элатнинг қалбига калитдир. Чет тилларини ўрганиб, буни тушуниб етдим, чет тилларини ўрганиб, она тилимнинг қадрига етдим. Шу сабабдан ҳам, барча ўзбекистонликлар тилга ҳурмат билан ёндашмагунча, барча ўзбекистонликлар ўзбек тилида сўзлаша оладиган даражада бўлмагунча, ҳужжат ва иш юритиш биринчи навбатда ўзбек тилида юритиладиган бўлмагунча, нафақат тил байрамида, балки ҳар куни тилга эътиборни бир-биримизга эслатиб туришимиз керак.
Тил байрамингиз билан табриклайман, азиз тилдошим.