17/11/2022
Ένα κομμάτι χαρτόνι στηριγμένο επάνω σε ένα ξύλινο κοντάρι με επάνω του λέξεις, φωτογραφίες, ζωγραφιές και συνθήματα στα χέρια ανθρώπων που διαμαρτύρονται κρατώντας το ψηλά, γίνεται η φωνή μέσα στο πλήθος, η κατάθεση της σκέψης και τελικά η αποτύπωση του μηνύματος στον χρόνο.
Το πλακάτ, μία πινακίδα που φέρει πολιτικό ή άλλου είδους σύνθημα είναι αντικείμενο που κρατούν συμμετέχοντες σε διαδηλώσεις ή εκδηλώσεις διαμαρτυρίας. Μια κατασκευή από ευτελή υλικά και -τουλάχιστον στις πρώτες εμφανίσεις της- χωρίς γραφιστικό σχεδιασμό παρά μόνο εστιασμένη στον τρόπο που βρίσκει ο καθένας να επέμβει και να μεταφέρει τα δικά του μηνύματα για τα πολιτικά δρώμενα ανά τον κόσμο.
Η ιστορία των πολιτικών αφισών και η γέννηση του πλακάτ φαίνεται να αρχίζει τον 16 αιώνα όταν ο Martin Luther και μέλη του Protestant Reformation τοποθέτησαν τις «Ενενήντα Πέντε Θέσεις για την Αποτελεσματικότητα των Εντρυφήσεων» επάνω σε πόρτες από εκκλησίες καταγγέλλοντας την πρακτική με τα συγχωροχάρτια ως αντιχριστιανική και καλώντας τους πιστούς σε δημόσια συζήτηση για το θέμα.
Τα πρώτα χειρόγραφα πολιτικά πλακάτ φαίνεται να εμφανίζονται από την Ρωμαϊκή εποχή αλλά στη πιο σύγχρονη ιστορία οι κοινωνικοί αγώνες στις αρχές του 20ού αιώνα για το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες χρησιμοποιούν το μέσο έντονα και να το καθιστούν ως σημαντικό εργαλείο διαμαρτυρίας, φωνής και μετάδοσης του μηνύματος. Το σύνθημα "Votes for Women" γίνεται το σύνθημα μίας ολόκληρης γενιάς και γραμμένο επάνω σε αυτοσχέδια πλακάτ αποτυπώνει την φωνή των γυναικών στην αιωνιότητα μέσα από τις ιστορικές φωτογραφίες των διαμαρτυριών.
Κατά την διάρκεια του περασμένου αιώνα, το πλακάτ γίνεται αναπόσπαστο «εργαλείο» κάθε διαμαρτυρίας στα χέρια ανθρώπων που σχολιάζουν με πολιτικό πάντα πρόσημο την καθημερινότητα, τους αγώνες τους για Δημοκρατία ενάντια στον φασισμό και τις κοινωνικές ανισότητες, υπέρ της Ελευθερίας του Λόγου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στο τέλος της δεκαετίας του 1960, τα πλακάτ εξελίσσονται σε αφίσες με αρκετά εντονότερο καλλιτεχνικό χαρακτήρα αποτυπώνοντας πλέον γραφικές αναπαραστάσεις, εικόνες (λουλούδια, σύμβολα, ζωγραφιές, γελοιογραφίες) αλλά και πορτρέτα ανθρώπων ως σύμβολα διαμαρτυρίας και εκπρόσωποι ολόκληρων κινημάτων.
Με την εμφάνιση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και την εύκολη πρόσβαση σε σχεδιαστικά προγράμματα, καθίσταται φανερά ευκολότερη η δημιουργία εικόνας και κειμένου σε μορφή αφίσας και το πλακάτ περνάει σε μία ακόμη πιο εφήμερη κατασκευή συχνά επικοινωνώντας μηνύματα που πιθανώς δεν έχουν το «βάρος» των παλαιότερων πλακάτ αλλά μεταμορφώνονται πλέον σε δηλώσεις των κατόχων τους με πολύ πιο προσωπικό χαρακτήρα. Με την έντονη εμπλοκή των Κοινωνικών Δικτύων και την γνώση ότι το βίντεο ή η φωτογραφία του πλακάτ θα «γυρίσει τον κόσμο» μέσα από οθόνες υπολογιστών, πολλές φορές οι δημιουργοί εκφράζονται μέσω του κολάζ και της τυπογραφίας εντάσσοντας λογοπαίγνια, χιούμορ και παραποιημένες εικόνες ως σχόλια για σημαντικά κοινωνικά θέματα.
Στο φωτογραφικό άλμπουμ που συνοδεύει αυτό το άρθρο, υπάρχουν μία σειρά από φωτογραφίες των ημερών γύρω από την 17 Νοέμβρη και την εξέγερση του Πολυτεχνείου, που κάνουν τις περιγραφές και τις εξηγήσεις περιττές. Εικόνες συναισθηματικά φορτισμένες που επικοινωνούν την ένταση των ημερών, την αγωνία αλλά και τόλμη των ανθρώπων μέσα τους.
Πέραν όμως από τις έντονες εικόνες και τα εξίσου έντονα ηχητικά ντοκουμέντα των εκπομπών του ραδιοφωνικού σταθμού του Πολυτεχνείου, φέτος, 49 χρόνια μετά, αποκαλύπτεται ένα ακόμα στοιχείο τις έκφρασης των ανθρώπων. Ψάχνοντας σε φωτογραφικά λευκώματα της εποχής εκείνης παρατηρούμε την σημασία που είχαν τα χειρόγραφα μηνύματα ως μέσο έκφρασης και επικοινωνίας της εξέγερσης. Η δύναμη και η δυναμική της γραφής καθώς το μήνυμα ήταν ταυτόχρονα αφοπλιστικά αληθινό αλλά και τρομακτικά επαναστατικό μεταμορφώνοντας το μέσο -τις προκηρύξεις, τα πλακάτ, τα πανό- σε αφηγήματα με συμβολικές προεκτάσεις.
Εξίσου συμβολικά και τα χειρόγραφα μηνύματα των ανθρώπων που θέλησαν εκτός από λουλούδια να εκφράσουν ένα «ευχαριστώ» στη μνήμη των νεκρών στο πρώτο ετήσιο μνημόσυνο του Πολυτεχνείου το 1974.
Φωτογραφίες από τα βιβλία:
• “Μέρες του Νοέμβρη 1973”, φωτογραφίες, εκδ. Ερμής, Αθήνα, Νοέμβρης 1974
• “Σήμερα πεθαίνει ο φασισμός”, φωτογραφικό λεύκωμα, εκδ. Ερμείας, Αθήνα, 1974
• “…των αφανών” φωτογραφικό ντοκουμέντο από στίχους, κείμενα και ανθήματα του ελληνικού λαού στο πρώτο ετήσιο μνημοσυνό του Πολυτεχνείου, πρόλογος-επιλογή κειμένων: Μάνος Ελευθερίου, εκδ. Περιοδικό “ΑΝΤΙ”, Αθήνα, Δεκέμβριος 1974