14/06/2020
DAGAALKII QABOOBAA EE DUNIDA
Dagaalkii labaad ee dunida ka dib
Dagaalka qaboobi wuxuu ahaa, xiisado dagaal, dhaqaale iyo mid siyaasadeed oo dunida gilgilay muddo dheer, una dhaxeeyay xoogagii galbeedka iyo soofiyeefka oo kala aaminsanaaa mabaadii'da
โ Dimuqraadiyadda iyo
โ Shuuciyadda
Dawladaha maraykanka iyo ruushka ayay ahaayeen kuwa mar waliba uu ka dhaxeeyay xifaaltanka dhinaca :-
Awooda ciidanka (Quwa-Caskariya),
Dhaqaalaha, Hubka Niyuukliyeerka ka ee wax gumaada iyo tartamada kale ee ay kamidka yihiin sahamada hawadda sare, ee lagu tartamayay dayax-gacmeedyo samada loo diray iyo saldhigyo hawada laga samaystay; intii lagu guda jiray dagaalkii qaboobaa ee dunida waxaa ka dhashay dhacdooyin badan oo ay dunida soo martay iyo is xulufaysi aan xoogaga waawayni gacmaha isula tagin,
Aan soo qaato qaar kamida dhacdooyinkaasi iyagoo kookooban
1. XULUFAFII WARSAW PACT
Waxaa kamid ahaa samaysankii xulufadii (Warsaw Pact) oo ahaa heshiis ay wada galeen
8- dawladood oo shuuci ahaa kuna yaalay bariga iyo bartamaha yurub (europe) tariikhdu markay ahayd sanadkii 1955, xiligii dagaalkii qaboobaa waxaana loo yaqaanay hishiiskii warsow ee ururka saaxiibtinimada, iskaashiga iyo iscaawinta,
8- dawladood waxay ku heshiiyeen oo ay isla meel dhigeen inay wadaagaan danahooda
amni, mida dhaqaale, iyo tan siyaasadeedba,
Balse waxay ahaayeen dawlado taageersan awalna ku dhisnaa nidaamka shuuciyada saldhigooduna wuxuu ahaa magaalada warsaw (Warsaw) ee dalka boolan (Poland)๐ต๐ฑ.
2. Waxaa sidoo kale xiligaasi samaysmay xulufadii kale ee (Nurth Atlantic Treaty Organization) ee loosoo gaabiyo (NATO) oo la sixiixay tariikhdu markay ahayd apreil 1949 kii taasoo ku caan baxday heshiiskii waqooyiga bada atlaantiigga (Atlantic) oo ay isku xulufaysteen milatariga dawladdo u badnaa galbeedka qaarada yurub (europe) oo aad u la dhacsanaa nidaamka dimuqradiyddeed ee uu hor kacayay maraykanku.
3. SAMAYSINKII DAWLAFIHII DHAXDHAXAADKA AHAA ee (None Alignment Treaty) oo lagu yagleelay caasimada dalka Yugoslavia ee (Belgrade) sanadkii-1961 waxaana ku midoobay markii h**e dhawr dawladood oo ay kamid ahaayeen
โซMasar (Egypt)๐ช๐ฌ
โซYogoslaafiya (Yugoslavia)๐ท๐ธ
โซHindiya iyo (India)๐ฎ๐ณ
โซGana (Ghana)๐ฌ๐ญ
Ka dib dawlado badan ayaa dib ugu biiray, dawladahaasi iyagu cidna xulufo lamay noqon waxayna diidanaayeen in ay kala raacaan labadii awoodood ee dunida markaas ku hardamayay, waxaa ururkaa siwayn loogu xusuustaa hogaamiyeyaashii kala ahaa
โ Marshal Josip Broz Tito
โ Jamaal Cabdi Naser
โ Jawharlal Nehru
โ Kwama Nakruumihii dalka gana Ghana๐ฌ๐ญ
4. DARBIGII BAARLIIN
Waxaa kamid ahaa isna darbigii baarlin (Barlin) ee midawgii soofiyeeti uu ku xidhay galbeedka dalka jarmalka (Germany)๐ฉ๐ช isaga oo ka cararayay in siyaasada galbeedku usoo gudonto dhanka shuuciyadda ku fido.
5. DAGAALKII BARIGA DHEXE (Arab Israel Six Day War) oo uu kamid ahaa dagaalkii lixda beri ee u dhaxeeyay carabta iyo yahuuda (Israel)๐ฎ๐ฑ oo Maraykanka iyo xulufaddii (NATO) ay ka cabsi qabeen in ay shuuciyaddu ku faafto guud ahaan dalalka bariga dhexe, dagaalkaas waxaa ay guushu ku raacday yahuuda (Israel)๐ฎ๐ฑ oo dhul hor leh ka qabsatay dawladahii carbeed ee la dirirayay sida:-
โ Gacanka siinay
โ Buuralayda (Galon Heights)
โ Marinka Qaza iyo Daanta galbeed
6. SIYAASADII LA MAGAC BAXDAY (Iron Curtain )
Af carabigana lagu yidhaahdo
( Sitaarul xadiidiya ุณุชุงุฑู ุญุฏูุฏู )
Mahna heedo waa daahii birta ahaa oo loola jeeday xudduudii lagu kala qaybiyay inta badan dawladahii yurubta bari iyo Yurubta Galbeed ee u kala qaybsanaa NATO iyo WARSAW PACT
Taasi waxay sabab u noqotay inay kala jaranto gabi ahaanba cilaqaadkii ka dhaxeeyay dawladahii reer yurub, waxana dhacdadaas lagu xasuustaa
Raysal wasaarahii ingiriiska (UK)๐ฌ๐ฌ ee (Winston Churchill)
7. CUBA MISSILE CRISIS
Wuxuu ahaa dagaal afka ah oo soconayay 13 bari ee u dhaxeeyay kuuba (Cuba) iyo midawgii soofiyeeti oo dhinac ah iyo dhinaca kale oo ahaa maraykanka iyo xulufadiisii waxaa kaloo xiisadahaas afka u badnaa loo yaqaanay xiisadihii jaziiradaha karabiyaanka (Caribbean Crisis) waxa loo aaneeyaa inuu ahaa xili dagaalkii qaboobaa ee ugu dhawaa in uu isu badalay samaysashada qumbulad dooriyada dunidu maanta ka qaylinayso ee nugliyeer wiibon ka (Nuclear Weapon) waxaana arintaas soodiyaariyay in uu gantaalihiisa soo dhigo gacanka kuuba (Cuba)๐จ๐บ ku dhiiraday midawgii soofiyeeti gaar ahaana hogaamiyihii xiligaaas (Nikita khrushchev), ka dib gardarooyinka siyaasadeed oo uu maraykanku damacsanaa in uu meesha kaga tuuro maamulkii kuuba (Cuba)๐จ๐บ ee soofiyeetka taageersanaaa hawlgalkaasna waxaa loogu magac daray (Pay of Pigs Operation)
8. QORSHAHII XAALADA DAGDAGA
(The Marshal Plan),
Qorshahaas Marshal Plan waxa uu ahaa mashruuc caawin ah oo uu maraykanku filiyay kadib khasaarihii dagaalkii labaad ee aduunka ka soo gaadhay guud ahaan yurub, kaasoo uu ku bixinayay kaalmo dhaqaale si dib loogu dhiso dhaqaalahii iyo goboladii dagaalku burburiyay ee qaarada yurub waxaa kale uu doonayay in laga hortago ku faafitaanka shuuciyada ee badhtamaha yurub, siyaasiyiintii qorshahaasi hormuudka ka ahaa waxaa lagu xasuustaa oo kamid ahaa xoghayahii arimaha dibada maraykanka ee wakhtigaasi George Marshal.
9. DAGAALKII FIIDNAM (vietnam)๐ป๐ณ
wuxuu kamid ahaa dagaalka qaboow, waxana uu ahaa khilaaf milateri oo ka dhacay
Vietnam, Laos, Iyo Combodia, November 1955 kii waxaa kaloo loo yaqaanaa "Indochina War"
Dagaalkii Indochina War maadama oo daba socday dagaalkii (Frist Indchina War) una dhaxeeyay waqooyiga fiidnam (Vietnam)๐ป๐ณ oo uu taageerayay shiinaha iyo xulufooyinkii shuuciyada iyo koonfurtii fiidnam oo uu taageerayay maraykanka (USA) taasoo looga adkaaday xulufadii galbeedka kadib qabsashadii caasimada koonfurta fiidnam (vietnam)๐ป๐ณ ee siyaaguun Apreil 30, 1975-kii (Fall of Saigon) oo ay qabsadeen jabhadii NLF looyaqaanay oo si wayn ugu dagaalantay xeelad dagaalkii dooxashada ama (Guerilla War) ee kudhufo oo ka dhaqaaq ahaa intaas markay dhacday maraykanka iyo xulufadiisii waxay bilaabeen dagaalka dhanka hawada ah oo ay ku burburiyeen xoogagii dhulka (Ground Forces) iyo saldhigyadii ciidamada cirka iyaga oo ka dagaalamayay in shuuciyiinto ka fara maroojiyaan gacan ku haynta koonfurta dalka fiidnam (vietnam)๐ป๐ณ
10. DAGAALKII KUURIYA (Korea)
isaguna sidoo kale wuxuu u dhaxeeyay waqooyiga kuuriya (North korea)๐ฐ๐ต oo ay mar qudha wada taargeereen shiinaha iyo midawgii soofiyeeti, iyo dhanka kale oo ahaa kuunfurta kooriya (South korea)๐ฐ๐ท oo ay taageereen maraykanka iyo xulufadiisii naato (NATO) waxayna ka dhalatay hishiis siyaasadeed oo lagu qaybsaday gacanka kooriya kadib guula laga kala gaadhay dagaalkii baasifik (Pacific) dhamaadkii dagaalkii labaad ee dunida kolkii h**e gacanka kuuriya (korea) waxaa xukumi jirtay boqortooyadii jabaan (japan)๐ฏ๐ต, laga soo bilaabo 1910-kii ilaa lagasoo gaadhay dhamaadkii dagaalkii labaad ee dunida haddaba markii laga qaaday gacankan kooriya boqortooyadii jabaan (japan)๐ฏ๐ต september 1945-kii ayaa saraakiil maraykan ahi waxay gacankan u kala qaybsheen laba qaybood oo ay ugu magacdareen (38 Pareallel) oo ah loolka 38-daad ee dunida ku meegaaran marka juquraafi loo eego loolkaas qaybta waqooyi (North korea)๐ฐ๐ต ka xigto waxaa saami u helay oo lasiiyay xoogagii soofiyeedka isla xariiqda 38 daad wixii qaybta koofureedka (South korea)๐ฐ๐ท ka xigtana waxaa la siiyay oo maamulayay maraykanka, ilaa iyo hadana qaabkaas ayay u kala yaaliin walina laguma kala adkaan siyaasadooda.
11. QABSASHADII SOOFIYEEDKA EE AFGANISTAN
(Afghanistan)๐ฆ๐ซ
(THE SOVIET INVENTION OF AFGHANISTAN)
Midawgii soofiyeedka waxay kumannaan ciidan ah u direen dalka afganistan (Afghanistan)๐ฆ๐ซ halkaasoo isla markiiba ay la wareegeen awooddii ciidan iyo gacan kuhayntii siyaasadeed ee magaalada kaabuul (Kabul) iyo meela farabadan oo ka tirsan dalka afganistan,dhacdadaas oo ku bilaabatay si lama filaan ah oo xukuumada ruushku (Russia)๐ท๐บ 10-naan sano ku taamaysay in ay la wareego gacan ku haynta afganistan oo ay aad uga cabsi qabtay in shuuciyadda lagaga adkaado bariga dhexe iyo koonfurta galbeed ee qaarada aasiya gaar ahaan afganistan (AFGHAN PROXY WAR) oo waayadaasi siyaasada ree galbeedka ee maraykanku hor kacayay ay kusoo fiday dalalka:-
โ masar (Egypt)๐ช๐ฌ
โ israil (Israel)๐ฎ๐ฑ
โ sucuudiga (Saudi Arabia)๐ธ๐ฆ
โ baakistaan (Pakistan)๐ต๐ฐ
Iyo wadamo kale; sababto ah waxaa muuqatay kacdoono isa soo tarayay oo gudaha afganistan kaga socday xukuumadii hantiwadaaga ahayd ee People's Democratic Part of Afghanistan (PDPA) ee uu madax waynaha ka ahaa Dr. Najibullah
Si markaas loo dhiiri-geliyo xukunkaas hantiwadaaga ku dhisan, waana markii ugu horaysay ee ay soofiyeedku ay qabsadaan meel ka baxsan dalalkii ay ka talinayeen soofiyeedku ee (EASTERN BLOC), loo yaqaanay taasoo ay kala kulmeen eedaymo fara badan oo uga imaanayay dalalka reer galbeedka iyo kuwa caalamka kaleba,
Ugu danbayntii falaagaddii la magac baxday mujaahidiin ee uu hogaaminayay
Gulbuddin Hekmatyar, oo taageero ka helayay dawladaha
โ maraykanka (United State of america)๐บ๐ธ
โ Iiran (Iran)๐ฎ๐ท
โ Sucuudiga (Saudi Arabia)๐ธ๐ฆ
โ Masar iyo (Egypt)๐ช๐ฌ
โ shiinaha (China)๐จ๐ณ
Ayaa soofiyeedkii ku qasbay inay isaga huleelaan magaalda kaabuul bishii Februery 1989-kii kadib markii tobanan kun oo ciidana ay ah halkaasi kaga dhinteen tobanan kalana ay kaga dhaawacmeen
12. WADA HADALADII QORSHIHII XADIDAADA HUBKA (Stratege Arms Limitation talks)
Waxay ahaayeen wada hadalo ay kawada qayb qaadanayeen dawladaha waawayni gaar ahaan maraykanka iyo ruushku, waxayna ku saabsanaayeen xaddidida isticmaalka hubka halista ah, wada xaajoodkan oo laba wareeg ahaa ayaa waxaa lagu kala magac daray
SALT -I iyo SALT -II oo loogasoo gaabiyay
Strategic Arms Limitation Talk oo ah (SALT)
Qaybtii h**e ee wada hadaladu waxay ka dhacday magaalada helsinka (Helinki) ee dalka filand (Finland)๐ซ๐ฎ bishii september 1969-kii waxaana lagu gaaray heshiis hordhac ah wareegii labaad ee wada hadalada (SALT -II) waxaa lagu qabtay magaalaa fiyena (Veinna) ee dalka ostariya (Austria)๐ฆ๐น june 18, 1979-kii waxaa lagu gaaray heshiis rasmi ah lakiin nasiib daro golahii senate-ka ee maraykanka (USA)๐บ๐ธ ayaa si weyn uga horyimid heshiiskaas waxaana ay meesha ka sareen suurtagalnimada in ay meel mariyaan heshiiskaas iyaga oo u aanaynayay ama jawaab ugu dhigayay qabsashadii soofiyeedka ee Dalka Afganistan (Afghanistan)๐ฆ๐ซ,
Sidoo kale waxaa markay arintaasi maqleen iyaguna diideen inay sixiixan golihii sharci dejinta soofiyeedka, ugu danbayntiina hisheeskaasi wuxuu burburay december 31, 1985-kii
Waxaan filayaa inaad wax badan ka ogaatay dagaalkii qaboobaa ee dunida soo maray qaybahiisii kala duwanaa iyo meelahii dawladahii caalamka ee xiligaasi awoodaha dunida ahi isku hayeen ay kala qabsadeen
W/Q wllkiin FXA