Dabran Platform

Dabran Platform دابڕان، پلاتفۆرمێكی ڕۆشنگەرییە، تێده‌كۆشێ، ره‌خنه‌ی ئازادو ویژدان، ببنه‌ بنه‌مای بیركردنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵ https://dabran.net/Darbara.aspx?jimare=1

پلاتفۆرمی دابڕان

دابڕان، پلاتفۆرمێكی ڕۆشنگەریی سەربەخۆیە، تێده‌كۆشێ، ره‌خنه‌ی ئازادو ویژدان، ببنه‌ بنه‌مای بیركردنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵ، به‌ره‌و گۆڕانكاری هه‌مه‌لایه‌نه‌ی هزرو فه‌لسه‌فه‌ و بیركردنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی رۆشنگه‌رانه‌. گۆڕانكارییه‌ك كه‌ رای گشتی له‌ هه‌ژمونی سه‌له‌فیه‌ت، سه‌ربه‌ست بێ.

بۆچی ئیسلامییە ڕووکەشەکانبە (لەبەرکردنی قورئان) شاگەشکە دەبن ؟ئەی بۆچی (تێگەیشتن لە قورئان) بەلایانەوە گرنگ نییە ؟د.سالا...
05/06/2024

بۆچی ئیسلامییە ڕووکەشەکان
بە (لەبەرکردنی قورئان) شاگەشکە دەبن ؟
ئەی بۆچی (تێگەیشتن لە قورئان) بەلایانەوە گرنگ نییە ؟
د.سالار تاوگۆزی

ئیسلامییە ڕووکەشەکان (‌لەبەرکردنی قورئان)یان لە (تێگەیشتن لە قورئان) بەلاوە گرنگترە.

ئەوان بەوە شاگەشکە دەبن کەسانێک - بەتایبەتی ئافرەتان و منداڵان لەتەمەنێکی بچووکدا- قورئان لەبەر بکەن، بۆ ئەمەش چەندین مزگەوت و ڕێکخراو و بنکەو ناوەندیان هەیە. جا هەر کە دەبیستن کەسێک لە ڕێگەی مزگەوت و بنکەو ناوەند و ڕێکخراوەکانیانەوە قورئان لەبەر دەکات، یەکسەر هەواڵەکەی لە سۆشیاڵ میدیادا بڵاو دەکەنەوە و ڕێکلامێکی زۆریشی بۆ دەکەن.

بەڵام هیچکات هەواڵێکیان بڵاو نەکردووەتەوە لەسەر ‌ئەوەی کەسێک لە قورئان تێگەیشتووە، هیچکاتێکیش خولێکیان بۆ تێگەیشتن لە قورئان (وەکخۆی) نەکردووەتەوە، لە کاتێکدا وشەی (لەبەرکردن/ حفظ) لەهیچ ئایەتێکی قورئاندا بەمانای ئەوە نەهاتووە مسوڵمانان ئایەتەکان لەبەر بکەن، وەلێ چەندین ئایەت هەن کە هانی ئێمەی مسوڵمان دەدەن تا لە قورئان تێفکرین و لێی تێبگەین و لێی ڕابمێنین، ئەمانەش بەشێکن لەو ئایەتانە:

"قُلِ انْظُرُوا مَاذَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا تُغْنِي الْآيَاتُ وَالنُّذُرُ" (سورة يونس 101).

"إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لَآيَاتٍ لِأُولِي الْأَلْبَابِ" (آل عمران 190).

"الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِهِمْ وَيَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذَا بَاطِلًا سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ" (آل عمران 191).

"تَبَارَكَ الَّذِي جَعَلَ فِي السَّمَاءِ بُرُوجًا وَجَعَلَ فِيهَا سِرَاجًا وَقَمَرًا مُّنِيرًا (61) وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ خِلْفَةً لِّمَنْ أَرَادَ أَن يَذَّكَّرَ أَوْ أَرَادَ شُكُورًا" (سورة الفرقان 62).

"أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ ٱلْقُرْءَانَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِندِ غَيْرِ ٱللَّهِ لَوَجَدُوا۟ فِيهِ ٱخْتِلَٰفًا كَثِيرًا " (سورة النساء:82)

"أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ ٱلْقُرْءَانَ أَمْ عَلَىٰ قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا".(سورة محمد:24)

"يَسْـَٔلُونَكَ عَنِ ٱلْخَمْرِ وَٱلْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِمَآ إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَٰفِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَآ أَكْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا وَيَسْـَٔلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَ قُلِ ٱلْعَفْوَ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ ٱللَّهُ لَكُمُ ٱلْءَايَٰتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ".
(سورة البقرة:219)

هەموو ئەو ئایەتانەی سەرەوەو چەند ئایەتێکی دیکەیش بۆ بیرکردنەوە هانمان دەدەن، وەک وتم: لە ئەمڕۆشدا ئێمە زیاتر پێویستیمان بەتێگەیشتن لەقورئان هەیە، نەک لەوەی لەبەری بکەین.

بەڵام ئەی بۆچی ئیسلامییە ڕووکەشەکان هانی خەڵک دەدەن تا قورئان لەبەر بکەن؟

وەڵامەکەی ئەوەیە ئەوان لە تێگەیشتن دەترسن، بەڵام کێشەیان لەگەڵ لەبەرکردندا نییە، لەبەرکردنیش لەگەڵ ستراتیژی کاری سیاسی و ئایدیۆلۆژیی ڕووکەشانە و میدیاییانەی ئەواندا دەگونجێت.

ئەم قسانەی من مانای ئەوە نییە کە دژی ئەوەم خەڵک قورئان لەبەر بکەن، چونکە خۆیشم چەندین ئایەتم لەبەرە و بەشانازییەوە (فەقێ)ش بووم، بەڵام لەگەڵ لەبەرکردنی قورئانی پیرۆزدا تێگەیشتنیشم بەلاوە گرنگە.

لە کۆتاییدا ئەم دوو پرسیارەش لەئێوە دەکەم:

١- ساڵانە ئیسلامییە ڕووکەشەکان هەواڵی لەبەرکردنی قورئان لەلایەن چەندین کەسەوە بڵاو دەکەنەوە، بەڵام ئایا ئەو کەسانە سوودیان بۆ کۆمەڵگەی کوردی چی بووه کە ساڵبەساڵ توندڕەوی ئایینی تیایدا زیاد دەکات ؟

٢- بۆچی ئیسلامییە ڕووکەشەکان زیاتر زۆر دڵخۆشتر دەبن بەوەی منداڵان و ئافرەتان قورئان لەبەر بکەن ؟

كاتێك ئایین لە سیاسەت مارە ئەكرێت!دلێر محەمەد نوریسیاسەت وەكو پارەدارێك و بەرژەوەندی خوازێك، بۆ مانەوەی خۆی پێویستی بە م...
04/06/2024

كاتێك ئایین لە سیاسەت مارە ئەكرێت!

دلێر محەمەد نوری

سیاسەت وەكو پارەدارێك و بەرژەوەندی خوازێك، بۆ مانەوەی خۆی پێویستی بە میهرەبانێكیپەروەردەكاری گوێڕایەڵی پارە پەرستی ماڵداری كەری وەكو ئایین هەیە.

هەر كاتێك سیاسەت لە باوەڕی ڕاستی مرۆڤانە و ئازادانە و دیموكراسییانەی خۆی لایدا و لە قومارخانەكانی دونیا پێكی نەوتی هەڵقوڕاندەوە و پارە و سەروەتی میللەتی تەخشان و پەخشان كرد و گەندەڵی تاوەكو بیناقاقای هات و خەڵكی هەژار و هەتیو و بێدەرەتان خست، ئیتر كاتی مەرگی دێت و ڕەعیەت جموجۆڵی تێئەكەوێت تا پلەی پەلامار دانی. لێرەوە سیاسەت پێویستی بە هاوكاری ئایینە تا ڕەعیەتی بۆ هێور بكاتەوە و هیوابڕاوی ئەم دونیای بە هیوای دونیای دوایی پێ بگۆڕێتەوە.

چاوی پێ بنووقێنێ لە ئاستی سیاسەت و خواروخێچێكانی سیاسەت و نەبوونی و هەژاری. ستەمی سیاسەتی بە غەزەبی خوا لە خودی میللەت خۆی بۆ لە قەڵەم بدات، لە كاتێكدا خۆی قوربانی دەستی سیاسەت و ئایینە. كاتێك سیاسەت سەركێشی ئەكات و بە ڕێگەیەكی چەوتدا ئەڕوا و ناتوانێ بگەڕێتە بۆ دواوە، بۆ ئەوەی خۆی ڕابگرێ پێویستی بە ئایینی ماڵداری كەر و گوێڕایەڵە. لێرەوە پێویستی هاوسەرگیری بەرژەوەندی خواز دێتە ئاراوە. ئەم هاوسەرگیرییەی سیاسەت و ئایین هەم تەمەنی ئایین دڕیژە ئەكاتەوە و هەم گیانی سیاسەت لە فەوتان ئەپارێزێت. تاكە هەڵخەڵەتاوی نێو ئەم پڕۆسەی هاوسەرگیرییەش میللەتە.

لەم جۆرە هاوسەرگیرییە هیچ گەشەیەكی مرۆیی و میللی ڕوونادات تاكە شتێك كە ڕوو دەدات دوو لایەنی ناو ئەم پڕۆسەیە كە سیاسەت و ئایینن، خزمەت بە بەرژەوەندی و ئابوری یەكتری ئەكەن. بیانوو و هۆكار بۆ مانەوەی یەكتری ئەهێننەوە.

بۆ نموونە بۆ ئەوەی میللەت لە شۆڕش دژی سیاسەتی گەندەڵ و ستەمكار دووربخرێنەوە، ئایین ژیانی دونیایی لای میللەت بێبایەخ و سفر ئەكاتەوە. دەسەڵات بە خەزەبی خودایی لە میللەت ناوزەد ئەكات. داوای لێ ئەكات بگەڕێنەوە لای خودا بەڵكو بەزەیی پێماندا بێتەوە و خۆی چارەی دەسەڵاتمان بۆ بكات. میللەت مەمنوونی برسێتی و نەداری ئەكات و ناوی ئەنێ سەبری ئیمان. برسێتی و قات و قڕی و كێشەی سیاسی و ئابوری ناو ئەنێت تاقی كردنەوەی خودایی و میللەت سەرگەرمی كێشەی خێزان و ئەخلاق و ئیمان ئەكات. ڕەفاهییەتی ژیان بیری تاكەكان ئەباتەوە و بەهەشتی پڕ حۆری و خۆراك و شەراب ئەكاتە ئامانج. دەسەڵات و سیاسەت ئەكات بە قەدەری ئیلاهی سەپاو و گوێ لێگیراو. ئازادی و هونەر و غەیرە دین ئەكاتە دوژمن و ڕێگری ئیمان. سیاسەت بەمە كێی بوێ لە ڕێگەی هاوسەری ئیمانەوە ڕیسوای ئەكات.میللەتیش ئەكات بە مەڕی گوێڕاڵی بێ وزە و بێ هێزی گۆڕانكاری. بەرانبەر هەموو ئەم چاكانەی ئایین سیاسەتیش لە داهات و ئابوری و دەسەڵات بەشی ئایینیشی لێ دەدات.لە كوێ ئایین پێویستی بە بیانووی مانەوە و گەشەكردن بوو دەسەڵات كۆمەكی پێ دەكات. بۆ نموونە داخستنی باڕو یانەی شەوانە، ڕێگری لە كۆڕ و سیمیناری زانستی و ڕۆشنگەری، قەدەغەی كتێب و سانسۆری فیلم و داڕشتنی یاسا بە دڵی ئایین و...هتد.

سیاسەت لە هەر لێدانێك لە ئازادی تاكەكەسی و دیموكراسی و ئازادی ڕادەربڕینێك،پەنا بۆ بیانووی زۆرینەی ئایینی و بەها كۆمەڵایەتییەكان ئەبات و هەر ئەمەش ئەبێت بە بیانوویەكی باش بۆ مانەوەی ئایین بە پێوە لە مینبەرەكان و مانەوەی قەرەباڵغی لە دەوری وتارەكانی.

ماوەتەوە بڵێم هاوسەرگیری سیاسەت و ئایین هاوسەرگیرییەكی نەزۆكە و هیچ بەرهەم و هیچ گەشەیەكی كۆمەڵایەتی و هزری و داهێنانێكی لێ شین نابێت و ئەم هاوسەرگیرییە تەنها دەبێتە مایەی پێكەنینی سیاسەت و ئایین بە خەمۆكی و گوێڕایەڵی بێ هۆشی میللەت.

گەر سەیرێكی مێژووی سعودیە و میسر بكەین دەبینین ساڵانێكی زۆر سیاسەت و ئایین دەستییان تێكەڵ كردبوو لە سەر جەستەی میللەت ئەژیان. لە میسردا ئەزهەر بوو بوو بە خاوەنی ئەخلاق و ژیانی میللەت و دەسەڵاتیش بە خاوەنی ئابوری و سیاسەت. لە سعودیاش ژیانی خەڵكی بە دەستی موفتیێەكانی سعودیە بوو و نەوت و سیاسەتیش لە دەستی دەسەڵاتدا بوو. ئەوان خەریكە وردە وردە هەموو شتێك ئەگەرێننەوە دەستی سیاسەت و ئایین ئەخزێننەوە شوێنی خۆی، بەڵام سیاسەتی كوردی تازە بە تازە خەریكە مارەی خۆی لە ئایین ئەبڕێتەوە.

پەیوەندیی نێوان زانستی شوێنەوار و ئایینبۆچی باسکردنی ئەم پەیوەندییە لەناو ئێمەی مسوڵماندا بڤەیە ؟د.سالار تاوگۆزیپەیوەندی...
03/06/2024

پەیوەندیی نێوان زانستی شوێنەوار و ئایین
بۆچی باسکردنی ئەم پەیوەندییە لەناو ئێمەی مسوڵماندا بڤەیە ؟
د.سالار تاوگۆزی
پەیوەندیی زانستی شوێنەوار و ئایین جێگەی مشتومڕێکی قوڵە، بەڵام ئەم بابەتە لای شوێنەوارناسان و ئاینناسانی کوردو موسوڵمان نەبووەتە جێگەی باس و پەردەیەکی بەسەردا دراوە.
لەناو گشت توێژەر و پسپۆڕ و زانایانی وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی، تەنیا زانایەکی عێراقیی بەناوی (خزعل الماجدي) و زانایەکی سوریی بەناوی (فراس السواح) بەبێ پەردە باسی ئەم پەیوەندییەیان کردووە. خزعل الماجدی، دەڵێت: " شوێنەوار جەختی لەبوونی پێغەمبەر موسا لە میسر نەکردووەتەوە".
هەروەها پسپۆڕان و توێژەرانی ئایین و شوێنەوارناسانی کوردی مسوڵمان، هەر نەیانوێراوە خۆیان لە ئەو بابەتە بدەن، ئەمە لەکاتێکدایە کە ئیسلامەکەمان، هانی ئێمەی مسوڵمانی داوە کە بەدوای حەقیقەتدا بگەڕێین.
شوێنەوارناسی کوردی مسوڵمانی ئیخوانیی مەشرەب، دەناسم هەرگیس نەیوێراوە خۆی لەئەم بابەتە بدات. بەڕێوەبەرێکی ئیخوانیی فیکری، کەناڵی حیزبێکی (نائیسلامی کوردیی) دەناسم- کە لەناو ئیخوانولموسلیمین دا پەروەردە بووە- بەرنامەیەکی سەبارەت بە ئافرەتەکەی شانەدەر و ئایین ڕاگرتووە و نایەڵێت دابەزێت. هەروەها بەرنامەی دیکەی تایبەت بە ئایینی سانسۆر کردووە!
کاتێک کە ئێسکە پەیکەری ئافرەتە نیاندەرتاڵەکەی شانەدەریش دۆزرایەوە، هەموو جیهان بە ڕووداوێکی زانستیی گرنگ سەیریان کرد، تەنیا هەندێک کوردی مسوڵمان نەبێت کە دژایەتییان کرد و لەژێر کاریگەریی هەندێک مەلاو بانگخوازی (شوێنەوار نە ناس)، کردیان بەگاڵتەجاڕیی.
ئێستا دەپرسم، ئایا بەڕای تۆ بۆچی باسکردنی پەیوەندیی نێوان زانستی شوێنەوار و ئایین لەناو ئێمەی مسوڵماندا، بەتایبەتی کوردی مسوڵمان، بڤەیە و شوێنی گاڵتەجاڕییە ؟
تکایە، بەبێ سوکایەتیی و وشەی زبر وەڵام بدەنەوە.

كۆڕەكە ئەمڕۆ شەممە (1\6\2024) كاتژمێر (4)ی دوای نیوەڕۆ لە هۆڵی شەهید ئازاد هەورامی لە تۆڕی ناوەندی ڕۆشنگەری چاودێر بەڕێو...
01/06/2024

كۆڕەكە ئەمڕۆ شەممە (1\6\2024) كاتژمێر (4)ی دوای نیوەڕۆ لە هۆڵی شەهید ئازاد هەورامی لە تۆڕی ناوەندی ڕۆشنگەری چاودێر بەڕێوەدەچێت.

كۆڕەكە سبەینێ شەممە (1\6\2024) كاتژمێر (4)ی دوای نیوەڕۆ لە هۆڵی شەهید ئازاد هەورامی لە تۆڕی ناوەندی ڕۆشنگەری چاودێر بەڕێ...
31/05/2024

كۆڕەكە سبەینێ شەممە (1\6\2024) كاتژمێر (4)ی دوای نیوەڕۆ لە هۆڵی شەهید ئازاد هەورامی لە تۆڕی ناوەندی ڕۆشنگەری چاودێر بەڕێوەدەچێت.

كۆڕەكە رۆژی شەممە (1\6\2024) كاتژمێر (4)ی دوای نیوەڕۆ لە هۆڵی شەهید ئازاد هەورامی لە تۆڕی ناوەندی ڕۆشنگەری چاودێر بەڕێوە...
30/05/2024

كۆڕەكە رۆژی شەممە (1\6\2024) كاتژمێر (4)ی دوای نیوەڕۆ لە هۆڵی شەهید ئازاد هەورامی لە تۆڕی ناوەندی ڕۆشنگەری چاودێر بەڕێوەدەچێت.

زه‌نگی مه‌ترسیی حاڵه‌تێكی توندوتیژیسۆزان سەعیدخوێندنه‌وه‌ی حاڵه‌تێك كه‌ مه‌یلی به‌ دیارده‌بوونی هه‌یه‌توندوتیژیی له‌ هه‌...
29/05/2024

زه‌نگی مه‌ترسیی حاڵه‌تێكی توندوتیژی
سۆزان سەعید
خوێندنه‌وه‌ی حاڵه‌تێك كه‌ مه‌یلی به‌ دیارده‌بوونی هه‌یه‌

توندوتیژیی له‌ هه‌موو كۆمه‌ڵگه‌كان و له‌ هه‌موو سه‌رده‌مه‌كانیشدا، به‌پێی هه‌لومه‌رجی كۆمه‌ڵایه‌تی و به‌پێی پێكهاته‌ی كولتووریی هه‌بووه‌. ته‌نانه‌ت له‌ هه‌ندێ له‌ كۆمه‌ڵگه‌كاندا ئه‌و شته‌ی ئێمه‌ ئه‌مڕۆ ناوی ده‌نێین توندوتیژی، له‌ هه‌ندێك حاڵه‌تدا وه‌ك بابه‌ت و نۆرمێكی كۆمه‌ڵایه‌تیی جێگیر بووه‌ و به‌شێك بووه‌ له‌ كولتووره‌كانی كۆنی ئه‌و كۆمه‌ڵگایانه‌. ته‌نانه‌ت ئێسته‌ش كاریگه‌ری و شوێنپێی هه‌ندێك له‌م ده‌ركه‌وته‌ كۆنه‌ كولتوورییانه‌ به‌ ناوه‌ڕۆكی توندوتیژییانه‌وه‌ هه‌ر له‌ ناو نه‌ته‌وه‌كاندا ماونه‌ته‌وه‌.

له‌ هه‌موو زمانه‌كاندا كوشتن چ وه‌ك ده‌ربڕین و په‌یڤێكی زمانی و چ وه‌ك كرده‌وه‌یه‌ك له‌ ئارادا هه‌بووه‌، ته‌نانه‌ت كوشتن به‌ مانا كرده‌ییه‌كه‌ی واته‌ به‌ مانای قوربایی له‌ كولتووره‌ چه‌ندخوداییه‌كاندا، وه‌ك كرده‌یه‌كی پیرۆز و ڕیچواڵێكی ئاینی پێڕه‌وی لێ كراوه‌، زۆرجار بووه‌ كوژراو یان قوربانیی خۆی خۆی به‌ربژێر كردووه‌ بۆ به‌رده‌م قاپ و میحرابی مه‌رگ.

له‌ ئیدیۆمه‌كانی ناو زمانه‌كاندا ئه‌م شوێنپێیه‌ هێشتا ماوه‌ته‌وه.‌ له‌ زمانی ئینگلیزی و فارسی و كوردیشدا هێشتا ئاماده‌یه‌ و ئه‌وه‌ش كاتێكه‌ وا له‌ كه‌سێك تووڕه‌ ده‌بین و به‌ نیشانه‌ی هه‌ڕه‌شه‌كردنێكی زمانی به‌ كه‌سی به‌رانبه‌ر یان به‌رمه‌به‌ستمان ده‌ڵێین: ده‌تكوژم یان ئه‌مجاره‌ وا بكه‌یت ده‌تكوژم یان به‌ چه‌ندان شێوه‌ی تر ئه‌م ئیدیۆمه‌ كاركردی هه‌یه‌. دیاره‌ لێره‌دا مه‌به‌ست له‌ كوشتن خوێنڕشتن و گیانكێشان به‌مانا ڕاسته‌قینه‌كه‌ی نییه‌، هێنده‌ی مه‌به‌ستی هه‌ڕه‌شه‌یه‌كی جێبه‌جێنه‌كراو و دووره‌ كه‌ له‌ باڵاترین ئاستی توندئاژۆیی و توندوتیژیدایه‌.

مه‌به‌ستمه‌ بڵێم توندوتیژی مێژوویه‌كی له‌ كولتوور و ژیانی كۆمه‌ڵایه‌تیدا هه‌یه‌ و تا ئه‌م قۆناغه‌ی كه‌ ئێمه‌ وه‌ك شارستانییه‌تی مه‌ده‌نی و مۆدێڕن تێیدا هه‌ناسه‌ ده‌كێشین، ده‌یان و سه‌تان شۆڕشی ئاینی و فیكری و كولتووری هاتوونه‌ته‌ ئاراوه‌، تا‌ توندوتیژی له‌ قه‌واره‌ی باوه‌ڕ و ئایدۆلۆجیای سیستماتیك ده‌ربچێت و وه‌ك تاوان یان كرده‌یه‌كی ناباو و ناته‌ندروستی كۆمه‌ڵایه‌تی و ئینسانی، له‌ ڕووی یاسایی و كولتووریی سه‌رده‌مه‌وه‌ چاوی لێ بكرێت. به‌ ڕوویه‌كی تردا ده‌توانین بڵێین هێشتا سێبه‌ر و شوێنپێی ئه‌و كولتووره‌ی قوربانیكردن یان كوشتن به‌سه‌ر كولتووری مرۆڤدا، لانیكه‌م له‌ ئاستی زمانی و ئیدیۆمدا كه‌ پێكهێنه‌ری بیركردنه‌وه‌ و ژیانی مرۆڤن، ماوه‌ته‌وه‌‌ و به‌ شێوازی نوێ و له‌ ده‌مامكی تردا ده‌رده‌كه‌وێته‌وه‌.

له‌ ئاسته‌ سیاسییه‌كه‌یدا نموونه‌ی هه‌ره‌ دیاری ئه‌م جۆره‌ مه‌رگ(كوشتن) و توندوتیژییه‌، ئه‌و منداڵ و مێرمنداڵانه‌ بوون كه‌ له‌ شه‌ڕی هه‌شت ساڵه‌ی نێوان ئێران و عێراقدا به‌كار ده‌هێنران، به‌ناوی شه‌هیدانی منداڵ ڕێچكه‌ی مینه‌كانی ناو ڕێڕه‌وه‌كانی جه‌نگیان بۆ جه‌نگاوه‌ران پاك ده‌كرده‌وه‌، له‌ كولتووری سیاسیی قوربانیدۆستی ئێرانیدا، ناوی حوسێن فه‌همیده‌ وه‌ك مێرمنداڵێكی قوتابی كراوه‌ به‌ بڕه‌ند و له‌ بۆنه‌ تایبه‌ته‌كاندا، به‌و پیرۆزییه‌وه‌ و به‌و خۆشه‌ویستییه‌ بۆ خۆقوربانیكردن ناوی ده‌هێنرێته‌وه‌، ئه‌مه‌ بۆ سیستمی داعشیش هه‌ر هه‌مان شت بوو، ئه‌نجام و ڕێیه‌كه‌ هه‌ر یه‌ك شت بوو، ئه‌گه‌رچی پاڵنه‌ر و ماهییه‌تی باوه‌ڕه‌كه‌ هه‌ندێك جیاوازیی هه‌بووه‌. دیاره‌ ئه‌م خه‌سڵه‌ته‌ له‌و پێكهاتانه‌دا هێشتا به‌ جێگیریی شوێنپێی ماوه‌ته‌وه‌ كه‌ سه‌ربه‌ نه‌ریته‌ دێرینه‌كان و خه‌ونه‌ بابردووه‌كانی ڕابردوون، واته‌ له‌ دنیای ئێسته‌ و سه‌رده‌می مۆدێرندا ناژین.

كاتێك شۆڕشی كۆپه‌رنیكی هاته‌ ئاراوه‌ و مرۆڤ ورده‌ورده‌ ئه‌مه‌ی قبووڵ كرد كه‌ زه‌وی ناوه‌ندی دنیا نییه‌ و دنیا زۆر گه‌وره‌تره‌ له‌ خه‌ون و داڵغه‌كانی ئه‌و، زه‌وی ته‌خت نییه‌ و خڕۆكه‌یه‌، سه‌ره‌تایه‌ك بۆ تێڕامان له‌ مرۆڤ و پێداویستی و ئازار و ڕه‌نجه‌كانی ده‌ستی پێ كرد و تا ئێسته‌ش به‌رده‌وامه‌. له‌م ماوه‌ دوور و درێژه‌دا ئه‌وه‌ی به‌ قووڵی و زانستیی تێڕامانی له‌سه‌ر كرا، مافه‌كانی مرۆڤ وه‌ك بوونێكی خاوه‌ن ئاوه‌ز و وشیار و كائینێكی خاوه‌ن زمان بوو كه‌ له‌ ئاژه‌ڵانی تر جیای ده‌كرده‌وه‌. واته‌ ئه‌م پێگه‌ به‌رزه‌ی مرۆڤ له‌ گه‌ردووندا كه‌ ئاینه‌كانی وه‌ك ئیسلامیش به‌ توندی ددانیان پێیدا ناوه‌، وایكردووه‌ مرۆڤ زیاتر بیر له‌ ماهییه‌ت و ماف و باوه‌ڕه‌كانی خۆی بكاته‌وه‌ و له‌ هه‌ر قۆناغێك له‌ قۆناغه‌كانی پێشكه‌وتنیدا، بیر له‌ ڕێز و حورمه‌تی خۆی بكاته‌وه‌ و له‌ كولتووری به‌ده‌وییه‌ت و توندئاژۆ مه‌ودا بگرێت.

هه‌ر به‌م ڕێچكه‌یه‌دا بیرمه‌ندان و ئه‌دیبان و ڕیفۆرمیسته‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان له‌ هه‌موو دنیادا، خه‌رمانێكی گه‌وره‌ی مه‌عریفی و فیكری و ئینسانییان به‌رهه‌م هێنا كه‌ مرۆڤ ڕێز له‌ ژیان بگرێت نه‌ك ستایشی مه‌رگ بكات و به‌ شێوه‌ جۆراوجۆره‌كان به‌رهه‌می بهێنێته‌وه‌، ڕه‌نگه‌ یه‌كێك له‌ دیارترینی ئه‌م هه‌وڵانه‌ تێزی نافه‌رمانیی مه‌ده‌نیی ماهتما غاندی ڕێبه‌ری مه‌عنه‌ویی هیندستان له‌ بزووتنه‌وه‌ی به‌ره‌نگاریی دژی داگیركاریی به‌ریتانییه‌كان به‌ میتۆدێكی دژه‌ توندوتیژیی بووبێت، به‌ڵام به‌ هه‌موو ئه‌مانه‌وه‌ توندوتیژی و كوشتن ئه‌گه‌رچی له‌ ئاستێكی كه‌متر له‌ چاوه‌ی ڕابردوودا، به‌ڵام به‌ ده‌مامك و مه‌كیاجی تره‌وه‌ هه‌یه‌ و ساڵانه‌ له‌ هه‌ر وڵاتێكدا به‌پێی هه‌لومه‌رجی كۆمه‌ڵایه‌تی، سیاسی و كولتووریی توندوتیژی به‌رهه‌م ده‌هێنرێته‌وه‌، به‌داخه‌وه‌ ژنان له‌ زۆربه‌ی وڵاتانی ڕۆژهه‌ڵاتیدا قوربانیی یه‌كه‌می ئه‌مه‌ن.

دیاره‌ له‌ كوردستان هه‌م میدیا و ڕه‌وتی وشیاركردنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تیی كۆمه‌ڵگه‌ و چالاكیی ڕێكخراوه‌ جۆراوجۆره‌كان، دژی توندوتیژیی ژنان ڕۆڵێكی كاریگه‌ر و بنه‌ماییان له‌ هه‌مبه‌ر توندوتیژی دژی ژنان گێڕاوه‌، به‌ڵام لێره‌وله‌وێ هه‌ندێك جار هه‌واڵی كوشتنی كچان به‌ ته‌مه‌نی كه‌مه‌وه‌ ده‌بیستین كه‌ له‌لایه‌ن باوك یان برا یان یه‌كێك له‌ ئه‌ندامانی بنه‌ماڵه‌كه‌یه‌وه‌ ڕوو ده‌دات، به‌پێی ڕاگه‌یه‌نراوی ده‌سته‌ی مافی مرۆڤی كوردستان، كوژرانی كچێكی ته‌مه‌ن 18 ساڵ له‌لایه‌ن باوكیه‌وه‌ له‌ پێنجوێن كه‌ دوابه‌دوای چه‌ندان حاڵه‌تی له‌م شێوه‌یه‌ هاتووه‌، مایه‌ی نیگه‌رانییه‌ و ئێمه‌ ده‌بێت ئه‌م نیگه‌رانی ده‌ربڕینه‌ به‌ رژدی وه‌ربگرین.

ڕاسته‌ چالاكیی ڕێكخراوانی ژنان و ئه‌دیبان و ڕۆشنبیران،به‌شبه‌حاڵی خۆی كاریگه‌ریی ئه‌رێنی له‌ كه‌مكردنه‌وه‌ی ئه‌م حاڵه‌تانه‌ و ته‌نانه‌ت دیارده‌ی هاوشێوه‌ی ئه‌م حاڵه‌تانه‌ش هه‌بووه‌، به‌ڵام به‌ بۆچوونی من له‌ پاڵ ئه‌مانه‌، یه‌كگرتوویی سیاسیی له‌ وڵاتێكدا و پێڕه‌ومه‌ندكردنی كۆمه‌ڵگه‌ له‌ یه‌ك ئاست و به‌ یه‌ك ده‌نگ به‌ یاساكانی حكوومه‌تێكی به‌هێز و یه‌كگرتوو، خۆی ئه‌گه‌ر به‌شێوه‌ی ڕاسته‌وخۆش پێشگریی له‌ ئاوه‌ها كاره‌ساتانێك نه‌كات، ئه‌وا زه‌وینه‌خۆشكه‌رێكی كردارین تا تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ پشتقایم به‌ یاسا و له‌ ژێر سێبه‌ری بابه‌تی پاداشت و سزا، به‌ ئاسانی بڕیار له‌سه‌ر گیان و ژیانی ئه‌ندامی بنه‌ماڵه‌ یان ئه‌ندامانی خێزانێكی گه‌وره‌ به‌ناوی كۆمه‌ڵگه‌ نه‌ده‌ن.

هۆكارەكانی دەركەوتنی دەسەڵاتە سیاسییە كوردییەكانی سەردەمی عەباسیكه‌یوان ئازادح- هۆكاری ئابووری و دەوڵەمەندیی ناوچە كوردی...
26/05/2024

هۆكارەكانی دەركەوتنی دەسەڵاتە سیاسییە كوردییەكانی سەردەمی عەباسی

كه‌یوان ئازاد

ح- هۆكاری ئابووری و دەوڵەمەندیی ناوچە كوردییەكان

هۆكارێكی دیكە، كە ڕۆڵی لە دروستبوون و دەركەوتنی چەندین دەسەڵاتی كوردیدا بینی، دەوڵەمەندیی ناوچە و مەڵبەندە كوردییەكان بوو، لە چەندین لایەنی ئابووریی فرەجۆر. هەر لە زەویی كشتوكاڵیی بەپیت و بەرهەمی كشتوكاڵیی جۆراوجۆر، تا بە سامانی ئاژەڵ و كانەكان و سامانی ماسی دەگات، لە دەریاچە و ڕووبار و چۆمی ناوچە كوردییەكان. دیارە بوونی چەندین پایەی ئابووریی بەهێز و فرەجۆری بەرهەمەكان، چاوی خەلیفە و بەرپرسانی دەوڵەتانی خەلافەتی عەباسی و فەرماندە سەربازییە توركەكان و میرەكانی بوەیهیی خستبووە سەر، تا لە رێگای زۆریی بەرهەمەكانی و خەراج و باج لەسەریان، خزمەت بە داهاتی وڵاتەكەیان و سیاسەت و شەڕەكانیان بكەن.

بەتایبەت دوای ئەوەی ناوچە و مەڵبەندە كوردییەكان كەوتبوونە چەندین ناوچەی جوگرافیی جیاواز، هەر لە ناوچەی شاخاویی سەخت و دەشتایی بەپیت، تا بە ناوچەی كەنار دەریا و دەریاچە و ڕووبار و چۆم دەگات. دیارە هەریەك لەو ناوچانە، تایبەتمەندیی خۆی و پایەی ئابووریی جیاوازی هەبوو. بەو پێیەشی هەر یەك لەو ناوچە و مەڵبەندانە بە دەست خێڵ و هۆز و تیرە و بنەماڵەیەكەوە بوون، بۆیە ئەوەش دەرفەتی دایە سەرۆكی ئەو خێڵ و هۆز و بنەماڵانە، كە لە هەر دەرفەتێكدا خۆیان ناوچەكانیان بەڕێوە ببەن و سوود لەو جۆراوجۆریی بەرهەم و داهات و داراییە باشە ببینن.

كاتێكیش دەمانەوێت بە بەهێزیی پایەی ئابووریی ناوچە و مەڵبەندە كوردییەكان بگەین، دەگەینە ئەوەی، كە هەڵكەوتەی ناوچە و مەڵبەندە كوردییەكان لە چەند ناوچەیەكی جیاجیای جوگرافی و فرەیی لە جۆری بەرهەمەكانی، نەك هەر رۆڵی لە زیادكردنی داهاتەكاندا بینی، بەڵكوو چاوی سەرۆكی ئەو خیڵ و هۆز و تیرە و بنەماڵانەی خستە سەر، كە ئەو ناوچە و مەڵبەندانەیان بەڕێوە دەبرد، تا لە هەر دەرفەتێكدا بۆیان بڕەخسێت، خۆیان ناوچە و مەڵبەندی خۆیان بەڕێوە ببەن.

لەم بوارەدا (هەرێمی جزیرە) وەك هەرێم و مەڵبەندێكی زۆرینە كورد، بەهۆی ئەوەی هەردوو ڕووبارى دیجلە و فورات بەنێویادا دەڕۆیشت و (دەریاچەی وان)یش هەر كەوتبووە ئەم هەرێمە، بۆیە بایەخێكی تایبەتیان پێی دابوو. بەو پێیەشی هەرێمەكە زێدی چەندین هۆزی وەك (هەزبانی، حەمیدی، دونبوڵی، مەروانی، بوختی،،....تاد) بوو، بۆیە دەوڵەتەكانی (هەزبانی، دۆستەكی)ی تێدا دەركەوت. ئەمەو هەرێمەكە سەرباری دەوڵەمەندیی ناوچەكانی بە جۆراوجۆریی بەروبوومی كشتوكاڵی، هەر لە ڕەز و باخ و میوەكان، تا بە سامانی ئاژەڵ دەگات، لە هەردوو جۆرەكەی ئاژەڵی ماڵی و ڕەشەوڵاخ، پایەی ئابووریی هەرێمەكەی زیاد كردبوو. هەروەها لە ناوچەی (شنگال)یش دارخورما هەبوو، لە كاتێكدا لە ناوچەكانی دیكە نەبوو. ئەمەش داهاتێكی باشی بەو ناوچەیە دابوو. لە شاری (ماردین)یش (لمى شووشە) هەبوو، كە ئەمەش وەك پایەیەكی ئابووری بەكار دەهات.

(هەرێمى چیا)ش، كە كەوتبووە ناوچەیەكی شاخاویی بەپیت و لە چەندین شار و گوند پێكهاتبوو، كە هەریەكەیان خاوەنی پێگەیەكی ئابووریی گرنگ بوون، دەوڵەمەندیی بە هەرێمەكە بەخشیبوو. بەتایبەت شارەكانی (دینەوەر، قرمسین، هەمەدان، حولوان، خانەقین) لە شارە كشتوكاڵییە گرنگەكان بوون. ئەمەو جگە لە ناوچەی شارەزوور، كە خاوەن زەویی بەپیتی كشتوكاڵی و سامانی ئاژەڵیی باش بوو. لەم هەرێمەشەوە هەردوو دەوڵەتی (حەسنەوەی و عەنازی) بەو پێگە ئابوورییە بەهێزەوە دەركەوتن.

لە باكووری هەرێمی چیاش (هەرێمی ئازەربایجان) هەبوو، كە بەهۆی بوونی (دەریاچەی ورمێ) پێگەی هەرێمەكەی زیاتر كردبوو. هەروەها بوونی شارەكانی (تەورێز، ورمێ، مەراغە، شنۆ، خۆی، سەڵماس) و دەوڵەمەندیی ئەو شار و ناوچانە لە زەویی كشتوكاڵیی بەپیت و سامانی ماسی و كانەكان، سەرباری سامانی ئاژەڵی زۆر، رۆڵی لە بەهێزیی ئابووری و زیادكردنی باجەكان گێڕابوو. لەم هەرێمەشەوە دەوڵەتەكانی (ڕەوادی و سالاری) دەركەوتن.

لە (هەرێمی ئاران)یش لە باكووری ئازەربایجان، وەك ناوچەیەكی سارد و (هەرێمی فارس)یش لە بەری باشووری هەرێمی چیا، وەك ناوچەیەكی گەرم و دەشتایی، چەندین مەڵبەندی كوردیی لێ بوو، كە سەرباری جۆراوجۆریی بەروبوومی كشتوكاڵی، خاوەنی سامانی ئاژەڵ و بەردی گرانبەها بوون. بەو پێگە ئابوورییە بەهێز و داهاتە باشەوە، دەوڵەتەكانی (شەدادی) لە هەرێمی ئاران و (شوانكارە) لە هەرێمی فارس دەركەوتن.

لێرەوە دەركەوتنی چەندین دەسەڵاتی كوردی، كەوتە نێو ئەو ناوچە و هەرێمە كوردی و دەوڵەمەندانە، كە خاوەنی ئابوورییەكی بەهێز و فرەیی لە بەرهەم و داهاتدا هەبوو. هەر ئەوەش وای كردبوو لە ڕابردوودا چاوی دەوڵەتە زلهێزەكانی سەردەمەكەی بكەوێتە سەر، بەتایبەت دەوڵەتانی خەلافەت و لەوانەش دەوڵەتی خەلافەتی عەباسی، هەر بۆیە كاتێك ئەو دەوڵەتە بە قۆناغی لاوازیدا تێپەڕی، دەرفەت درایە خاوەن موڵك و سەرۆكی خێڵ و هۆز و تیرە و بنەماڵەی ئەو ناوچانە، خۆیان كاروباری خۆیان بەڕێوە ببەن.

كۆڕەكە ئەمڕۆ شەممە (25\5\2024) كاتژمێر (4)ی دوای نیوەڕۆ لە هۆڵی شەهید ئازاد هەورامی لە تۆڕی ناوەندی ڕۆشنگەری چاودێر بەڕێ...
25/05/2024

كۆڕەكە ئەمڕۆ شەممە (25\5\2024) كاتژمێر (4)ی دوای نیوەڕۆ لە هۆڵی شەهید ئازاد هەورامی لە تۆڕی ناوەندی ڕۆشنگەری چاودێر بەڕێوەدەچێت.

كۆڕەكە سبەینێ‌ شەممە (25\5\2024) كاتژمێر (4)ی دوای نیوەڕۆ لە هۆڵی شەهید ئازاد هەورامی لە تۆڕی ناوەندی ڕۆشنگەری چاودێر بە...
24/05/2024

كۆڕەكە سبەینێ‌ شەممە (25\5\2024) كاتژمێر (4)ی دوای نیوەڕۆ لە هۆڵی شەهید ئازاد هەورامی لە تۆڕی ناوەندی ڕۆشنگەری چاودێر بەڕێوەدەچێت.

جیهاد دژی مۆدێلەکانعومەر عەلیخاتوو مونیرە عبدالعزیز لە دیدارێکدا لەگەڵ پۆلتیک نیوز،دەڵێت ئەگەر من بەتاقی تەنهاش بم جەنگی...
23/05/2024

جیهاد دژی مۆدێلەکان

عومەر عەلی

خاتوو مونیرە عبدالعزیز لە دیدارێکدا لەگەڵ پۆلتیک نیوز،دەڵێت ئەگەر من بەتاقی تەنهاش بم جەنگی جیهانی سێهەم و جیهاد دژی مۆدێلەکان ڕادەگەیەنم و دەبێت شاربەدەر بکرێن.

ئەم دیدە پێم وایە شتێکی تازەی تێدانیە ،بەڵکو هەڵقوڵاوی دیدێکی مێژووییەو لە ئێستاشدا بزوتنەوە توندڕەوەکان دەیخەنە ڕوو بەتایبەتیش ڕەوتی سەلەفی جیهادی و ڕەوتە توند ڕەوەکانی تر.چونکە لێرەوە ئیتر دەرگای عەقڵ دادەخەن و دەرگا بەڕوی توندو تیژیدا دەکەنەوە.

ئەو خانمە بەڕێزە لەژێر کاریگەری کولتوردایە نەک ئاین،چونکە تێگەیشتن لە دین فیکرەو فیکریش دەبێت تەعبیر لە زەمەنی خۆی بکات ،دەبێت ئەو خانمە بزانێت ئێمە لە سەردەمی بەجیهانیبووندا دەژین وەک ماک لۆهان دەڵێت هەمومان لە گوندێکی گەردونیدا دەژین،کەواتە ئێمە دەبێت هەڵگری گوتاری شارستانی پێکەوەژیان هەڵبژێرین نەک توندڕەوی و تیرۆر، ئئەگەر تۆ بتەوێت دیدێکی ئیسلامیانە بخەیتە ڕوو دەبێت ئەو ڕاستیە بزانیت کەئیسلا ئاینێکی جیهانیەو نابێت سنوری خوێندنەوەکانت تەنها هەڵەبجە یان کوردوستان ببینێت،ئێستا لە ئەمریکاو ووڵاتانی ئەوروپی و جیهاندا دەیان ملیۆن مسوڵمان هەن،لە نێویاندا ملیۆنان مسوڵمانی بەڕەگەز ڕۆژئاوایی هەن،ئەم گوتارەی ئەم بەڕێزە خزمەتە بە گوتاری ڕاستە تونڕەوەکانی ڕۆژئاواو ڕاسیزمەکان،چونکە لە ئێستادا ئەوانیش هەمان گوتاریان دژی مسوڵمانانی کۆچبەر هەیەو داوای دەرکردنیان دەکەن.،ئەگەر ئێمەی مسوڵمان ئاینەکەمان بە گەورەو پیرۆز دەزانین،با لە ڕێگەی گوتارێکی مەدەنی شارستانی ئەوە بسەلمێنین،قورئانیش دەفەرموێت،ادعوا الی سبیل ربك بالحكمە و الموعڤە الحسنە،یان دەفەرموێت وما ارسلناک الا رحمە للعالمین،كەواتە بانگەشەی ئەو خانمە پێچەوانەی گوتاری قورئانە،لە لایەکیتر ئەو گوتارە نەفرەتیە گوتاری داعش و توند ڕەوەکانە کە لە واقیعدا شکستی خواردوە،کەواتە تۆ دەبێت بەشوێن گوتارێکی نوێ و جیاواز لەوانەدا بگەڕێیت،تۆ دەتوانی خۆت بەجیاواز بزانیت ئەو کارەی ئەوت پێ باش نەبێت،لە لایەکی ترەوە لە ڕاگەیاندن ن و سۆشیال میدیاو دامەزراوە پەروەردەییەکان گەنجان هۆشیار بکەیتەوە کەشوێن ئەم دیردە نامۆیە نەکەونو خۆیان دورە پەرێز بگرن، بەڵام لەسەر جیاوازبوون تۆ مافی لێسەندنەوەی ژیانت نیە لە بەرامبەرەکان،ئەگەر تۆ دەتەوێت ئەوان واز لەو کارە بێنن تۆ دەبێت زەمینەی گفتوگۆ بسازێنی تا لە یەکتر تێ بگەن،دواجار دەبێت تۆ لەوە تێ بگەیت،کە هەموان هاوڵاتی ئەم نیشتمانەن، بەهەمو بیرو ڕاجیاوازەکان ،جیاوازبونیش یەکێکە لە ئایەتەکانی خوا،ئەگەر سەیری دەستوری مەدینەش بکەیت،جولەکەو بت پەرست و موشریکەکان هەمویان مافیان پارێراوە،داڕێژەری دەستورەکەش خودی پێغەمبەر خۆیەتی ،لە کۆتایدا دەڵێم تکایە بابزانین لە چ سەردەمێکدا دەژین،لەمێژوو بێینە دەرەوە، ئێستا سەردەمی شۆڕشی پیشەسازی چوارەم و زیرەکی دەستکردو نیشتمانی دیجیتاڵیە،تکایە سەدەی ۷ی کۆچی بەجێ بهێڵن.

كۆڕەكە رۆژی شەممە (25\5\2024) كاتژمێر (4)ی دوای نیوەڕۆ لە هۆڵی شەهید ئازاد هەورامی لە تۆڕی ناوەندی ڕۆشنگەری چاودێر بەڕێو...
23/05/2024

كۆڕەكە رۆژی شەممە (25\5\2024) كاتژمێر (4)ی دوای نیوەڕۆ لە هۆڵی شەهید ئازاد هەورامی لە تۆڕی ناوەندی ڕۆشنگەری چاودێر بەڕێوەدەچێت.

نیقاب دروشمە یان جلوبەرگبەهار موونزیرتێگەیشتنێک دەبینم چەند ڕۆژە سەبارەت بەوەی نیقاب جل و بەرگی ژنی عەرەب و عەرەبستانە. ...
22/05/2024

نیقاب دروشمە یان جلوبەرگ
بەهار موونزیر
تێگەیشتنێک دەبینم چەند ڕۆژە سەبارەت بەوەی نیقاب جل و بەرگی ژنی عەرەب و عەرەبستانە. من لێرەدا دەموێت بڵێم لە ڕاستیدا لەسەردەمی ئەمڕۆی ئیمەدا (نیقاب بەرگی هیچ ژنیك نیە)، هیچ نەتەوەیەك نیە بەدیاری کراوی، بەڵكو شوناسی گروپە توندڕەوەکانە لە هەر کوێ بێت، وڵاتانی عەرەبی بێت، یان بە ڕەچەڵەك ئەوروپی بیت و باوەڕی بەو گروپە توندڕەوانە ‌هێنابیت کە نیقاب دروشمیان بێت، یاخود تاڵیبان لە ئەڤغانستان کە زوو ژنی بەم دروشمە داپۆشی کە عەرب زمان نین، یان باکۆ حەرام لە وڵاتی نێجیریا لە ئەفریقا، یان داعش لە عێراق و سوریا، یاخود گروپە ئیسلامیە توندوڕەوەکانی کوردستان بێت. من پێموایە ئەمە ئەو شوناسەیە کە ئەوان کاری بۆ دەکەن بۆ بردنەوە پێشەوەی ستراتیژی خۆیان وە جیاکردنەوەی خۆیان لە حزبە ئسلامیەکانی دیکە و هاندان بۆ داپۆشینی ژنان بە گشتی و کاری سیاسی خۆیانی بۆ دەکەن. ئەم هەوڵە بۆ پێدانی شوناسێكی نوێیە بۆ ژن کە خاڵیە لە خوبوون، بوون و شوناس

بە ڕای من دروست نیە دەوتریت ئەمە بەرگی وڵاتانی عەرەبیە، ئەی ئەو ژنە خەباتگێرانەی تری وڵاتانی عەرەبی و ئەڤغانی کە خەبات دەکەن بۆ ڕزگاری ژن لە دەست گروپە دروستکراوەکان بۆ کۆیلەیەتی ژن كیێن ؟ ئەوان هەوڵی خۆیان دەدەن بۆ بچوکردنەوەی ژن لە چوارچیوەیەکی دیاریکراودا لە ژێر عەبایەکدا بە ناوی ئازادی جلو بەرگەوە ژنیان خنکاندوە. ژنە عەرەب زمان و دارییەکان، نێجیریەکان و فارسەکان کێن و چین کە ژیانی خۆیان دەخەنە مەترسیەوە و خەبات دەکەن بۆ خوێندن، بۆ بەشداری، بۆ بوونی شوناس و کەسایەتی. ئایا دەکڕیت شانی خۆمان بەوە خاڵی بکەینەوە هەر ئەوەندە بڵین ئەوە بەرگی ژنی کورد نیە؟ بەڵام لە ڕاستیدا ئەوە بەرگی ژنە ئەڤغانیەکانیش نیە.

مێژووی ئەم ناوچەیە شاهیدە کە نیقاب بەرەو نەمان دەچوو لە وڵاتانی عەرەب زمانیشدا هەتا لە وڵاتانی وەك خۆمادا بە ناوی پەچەوە لەناو چوو لە ساڵەکانی هەشادا. لە ڕاستیدا ئەوە گروپە گروپە توندڕەوەکانن لەم سەردەمەی ئیمەدا جاڕێكی دیکە ئەم عەبایەیان هێنایەوە کە باشترین وەسیلەیە بۆ شاردنەوەی ژن و بێدەنگکردنی ژن..

ژنانێكی دیکە باڵاپۆشن و پەیڕەوەی بەرنامەو ئاراستەی وڵاتانی عەرەبی و تورکیا و ئۆردۆغان دەکەن. ئەگەر دیقەت بدەین ئەوانیش جۆڕێك خۆیان جیادەکەنەوە بە جۆری بەستنی لەچکەکانیان و لاسایی ژنی ئۆردۆغان دەکەنەوە کە ئیخوانین، بەو هۆکارە ئەم جۆرەی دیکە لە باڵاپؤشی کۆدێکی دیکەی نوێی هەیە لەسەر تاسەری جیهاندا. ئەم دیاردانە پەیوەست نیە بە نەتەوەیەکی تایبەت، بەڵکو بەڕای من پەیوەستە بە باوەڕێکی توندڕەو کە شوناسی ژن دەشارێتەوە، هێزی لێدەبڕێت و دیخاتە خزمەتی پیاوانەوە و پیاوسالاری پێبەهێزتر دەکات.

خوێندنەوەیەك بۆ رۆمانی گرێكوێرەخۆكوشتن و دیوی دووەمی ژیانسەلما تۆما كاكۆ(بۆچی بەناوی ئایینەوە ئەم نیشتمانە خوداییە بكرێ ...
22/05/2024

خوێندنەوەیەك بۆ رۆمانی گرێكوێرە
خۆكوشتن و دیوی دووەمی ژیان
سەلما تۆما كاكۆ
(بۆچی بەناوی ئایینەوە ئەم نیشتمانە خوداییە بكرێ بە دۆزەخ) ؟
ئەمە پرسیاری سەرەكی مامۆستا (هیوا)ی نووسەرە لە رۆمانی گرێكوێرە .
گرێكوێرە رۆمانێكی نوێی نووسەر (جومعە كانی لەلەیی) یـە لە دووتوێی كتێبێكی (160) لاپەڕەیی چاپكراوە .

تێكەڵەیەك لە خەیاڵ و راستی

رۆمانێكی فرە رەهەندە و رووداوەكانی تێكەڵەیەكن لە خەیاڵ و راستی كە گۆڕەپانەكەیان شاری هەولێرە، بابەتەكانی گوزارشت لە ژیانی زۆربەی تاكەكانی كۆمەڵگە دەكەن لەوانە :
1- رووداوە زەق و جۆراوجۆرەكانی كوشتن و خۆ كوشتن كە بابەتی سەرەكی رۆمانەكەیە و نووسەر هۆكارەكانی بە (گرێكوێرە) ناودەبات .
2- جیاوازی چینایەتی و باری دارایی هاووڵاتیان كە لە مامەڵە و سەوداییكردنی سەر عەرەبانەكانی بازاڕی فەقیران و بازاڕە نوێ و پوختەكان رەنگدەداتەوە.
3- پیشە جۆراوجۆرەكانی ناو بازاڕی تەنگەبەری هەولێر و ژیان وگوزەرانی دوكاندار و خاوەن چایخانەكان و پەیوەندیان لەگەڵ یەكتری و كاردانەوەیان بەرامبەر كردەوە نابەجێكان و بەتایبەتیش لەگەڵ یاسینی چایەچی كە(ئیبراهیم)ی برای زیندانیەكی ئەندام لە گروپێكی تیرۆرستییە .
4- سەرنج و وەسفكردنی قەڵای هەولێر و وردبوونەوە لە چۆنیەتی دروستكردنی و گلـەییكردن لەوەی كە:
(ناوی پاڵەوانانی دروستكردن و ئاوەدانی لە لەلاپەڕەكانی مێژوودا ونن، كەچی ناوی پاڵەوانانی جەنگ وەك تووتی دەگوترێتەوە و بەخەتێكێ درشت لب لاپەڕەكانی مێژوودا نووسراون).
5- خستنە رووی تەنگ و چەڵەمەو ناخۆشیەكانی نێو كەشتی و یەختەكان كە رووبەڕووی ئەو خێزانانە دەبنەوە كە بەشێوەیەكی نایاسایی بۆ بەدەستهێنانی مافی پەنابەری روو لە دەرەوەی وڵات دەكەن بۆگەیشتن بە كەنارێكی ئارامی ژیان.
ئەمانەو زۆر بابەت و دیاردەی تری لابەلا كە ڕەنگە هەموویان ڕاستەوخۆ یا ناڕاستەوخۆ پشكێكیان بەركەوێت لە هۆكارەكانی خۆكوشتنی مرۆڤەكان .

چیرۆكی خۆكوشتنی بەندكراوێك

لەو رۆمانەدا نووسەر دەقی چاوپێكەوتنی نووسەرێكی هاتوو لە وڵاتی فەرەنسا لەگەڵ بەندكراوێك كە پاڵەوانی رۆمانەكەیە بە ناوی (ئیبراهیم) دەگێڕێتەوە بە ئومێدی دەستكەوتنی هۆكاری خۆكوشتنی بەندیەكی بەندیخانەكە، نووسەر بەم وتەیەی (ئیبراهیم) كۆتایی بە چاوپێكەوتن و رۆمانەكە دێنێت :
(لە ئێستا بەدواوە بۆ ئەوە خوا دەپەرستم ببم بە چاكەكار) كە روونترین ئاماژەیە بۆ تێنەگەیشتن یاخود هەڵە تێگەیشتن لە چۆنیەتی خواپەرستی كە بۆتە هۆكارێكی راستەوخۆی كوشتن و خۆكوشتن .
هەرچەندە خۆكوشتن بڕیارێكی تایبەتی خودی كەسەكەیە كە رەنگە كتوپڕبێ و لەچەند چڕكەیەك زیاتر نەخایەنێت، لەوانەشە لە ئەنجامی بیركردنەوەیەكی بەپیلان بێت، وەك چۆن لەوتەی هەندێك نووسەرو فەیلەسوف و سەركردە دەردەكەوێت لەوانە :
(خەلیل حاوی) كە شاعیرێكی لوبنانیە لەسەر خۆ كوشتن وتوویەتی :ژیان چیە جگە لەیارییەكی كوشندە كە ئێمە تیایدا بەشدارین و هەر لەسەرەتاوە ناچار كراوین بەدۆڕان و باشترین رێگاش بۆ دەرچوونمان لەم یارییە خۆكوشتنە) ، ئەوەبوو كاتێك ئیسڕائیل لوبنانی داگیركرد خۆی كوشت .
(هیتلەر) كە سەرۆكی نازییەكانی ئەڵمانیا بوو بەرگەی دۆڕانی نەگرت و خۆی كوشت .
(جاك لندەن)ی نووسەر و چالاكوان لەڕێگای ژەهرەوە خۆی كوشت .
(سادقی هیدایەت) كەنووسەرێكی پڕ بەرهەم بوو ژیانی وەك زیندان و مردن بە یەكەمین هەنگاوی رزگاری و بەختەوەری مرۆڤ وێنا دەكرد، زانكۆی لە پاریس تەواو كردو لەدوای نووسینەوەی سی كتێب بە بەردانەوەی گاز لە ژوورەكەی خۆی كوشت .
فەیلەسوفی ئەڵمانی(شوپنهاوەر)دەڵێت: پیاوی گەورە ئەوكەسەیە كە مردن لەژیان بەچاكتر دادەنێت.
ئەمانە هەموویان ئاماژەن بۆ بوونی بیروڕای جیاوازو جۆراوجۆر دەربارەی خۆكوشتن كە لە هەموو وڵات و چین و توێژێكدا بوونی هەبووەو هەیە ، بەڵام لە ئێستادا بەهۆی زۆر بوون و خێرایی ڕاگەیاندنە هەمە جۆرەكان و خراپ بەكارهێنانیان بە بڵاوكردنەوەی وردەكاریەكان و باسكردنی شێوازی خۆكوشتن لە زۆربەی كەناڵ و پەیجە ناوخۆییەكانی هەرێمی كوردستان كاریگەری زیاتری هەیە لەسەر تاكاكان و رەنگە تا رادەیەك رێخۆشكەر بن و ئاسانكاریش بكەن بە لاسایی كردنەوە بۆ ئەنجامدانی ئەو كارە لەلایەن ئەو كەسانەی مەبەستیان بێت .
ئەوەی لەو رۆمانەدا دەردەكەوێ ئەوەیە: كە لەپاڵ هۆكاری نەخۆشیە دەروونییەكان و نەبوونی و نائومێدی و دڵشكان و هەستكردن بە پووچی ژیان و رەشبینی و نەگەیشتن بەخواست و ئارەزووەكان و ترسی دەورووبەر لە شەرمە و عەیبە و هەڵە تێگەیشتن و كوشتن و ئازاردان بەدەستی كەسانی تر، هۆكارەكانی سیاسی و دۆڕان و نادادیش پاڵنەرن بۆ خۆكوشتن .

بەرزبوونەوەی رێژەی خۆكوشتن

ئەوەی لەئێستادا تێبینی دەكرێ بەگشتی هەڵكشانی رێژەی خۆكوشتنە بە بەراوردكردنی لەگەڵ ساڵانی پێشتر، راستە كە ژمارەی مرۆڤەكانیش بەردەوام لە زیادبووندایە، بەڵام هۆكارەكانیش فرەچەشنە و لەزیادبووندان بەمەش بە داخەوە لە حالەت بۆتە دیاردە و بەردەوام ئاماری ترسناك لەهەواڵەكان رادەگەیێنرێن
بەتایبەتیش هەرزەكاران پشكێكی گەورەیان بەردەكەوێت لەو دیاردەیە .
بۆ كەمكردنەوەی ئەو رووداوانەش گرنگە كار لەسەر هۆكارەكان بكرێ و بەردەوام دەزگا پەیوەندیدارەكان و مینبەرەكان درێغی نەكەن لە بڵاوكردنەوەی رۆشنبیری لەو رووەوە و هەوڵی بە ئەرێنی كردنی ئەگەرە خراپ و ترسناكەكانی ژیان بدەن و بە بەرنامەی تۆكمە و پڕ زانیاری لە یاساكانی تاوان و سزاكان بدوێن كە زۆر جار لەبەر نەزانینی جۆری سزا تاوانێكی بچووك چارەنووسی تاك بە خۆكوشتن بەمەرگ دەسپێرێ .
بێگومان نووسەر (جومعە كانی لەلەیی) زۆر لێزانانە دەستی بۆ نووسینەوەی رووداوە هەمە جۆرەكانی نێو ئەو رۆمانە بردووە كە رەنگە نووسینەوەیان بەو هەموو وردەكارییەوە بۆ نووسەرێكی تر ئاسان نەبێت، ئەوەش بە رای من كاریگەری ئەزموونی لەمێژینەی پیشەكەیەتی وەك ئەفسەرێكی پۆلیس كە بەردەوام بەرەنگاری ئەو رووداوانە دەبێتەوە، نووسەر شێوازێكی سادە و بێ گرێی لە نووسینەوەی رۆمانەكە بەكارهێناوە كە خوێنەر بە ئاسانی لێی تێدەگات، چەند لاپەڕەیەكیش بە وەسفكردنێكی جوان و دەستەواژەی ئەدەبیانەی رازاندۆتەوە، وەلێ هەندێ لە رووداوەكان زۆر قێزەوەن و دڕندانە ئەنجامدراون كە خوێنەرێكی بەجەرگیان دەوێت چونكە وەك ئەو فیلمە ترسناكانەن كە زۆر كەس جورئەتی سەیركردنیانی نییە.
بەشێوەیەكی گشتی رۆمانەكە پڕە لە ڕووداوی هەمەچەشنە كە هەڵقوڵاوی كێشەو ململانێ و ژیانی راستەقینەی تاكەكانی كۆمەڵگای كوردین، کە نووسەر توانیویێتی وەك زنجیرە بەدوای یەكتریدا ریزیان بكات و سەرنجی خوێنەر رابكێشن تا دوا لاپەڕە بیخوێنێتەوە هەتا لە گرنگی رۆمانەكە بگات.

سەپاندنی "الغدیر" چیمان پێدەڵێت؟شیركۆ كرمانجلە ١٩٢١ ەوە عێراق وەک ئەوەی سوننەکان وێنەیان لە خەیاڵدانی خۆیان دەکرد، داڕێژ...
21/05/2024

سەپاندنی "الغدیر" چیمان پێدەڵێت؟
شیركۆ كرمانج
لە ١٩٢١ ەوە عێراق وەک ئەوەی سوننەکان وێنەیان لە خەیاڵدانی خۆیان دەکرد، داڕێژرابوو. بە ھەرێم (قطر) لەقەڵەمدانی عێراق (القطر العراقی) و کردنی بە بەشێک لە نەتەوەی عەرەب و ئومەی عەرەبی، وەک نادی ئەلموسەنا و حیزبی ئیستیقلال و حیزبی بەعس ھەوڵیان بۆ دەدا، ھاوکات، دروستکردنی پەیکەر بۆ ئەبو جەعفەری مەنسور و ناونانی سەدام حوسێن وەک ئەلمنسور باللە، ھەموویان بەسەر یەکەوە و دەیان کردار و تێگەیشتنی دیکە، نیشانەی ڕاستیی ئەوەن کە عێراق لە ١٩٢١ ەوە بۆ ٢٠٠٣ وەک چۆن سوننەکان وێنەیان دەکرد، بنیاد دەنرا.
بەھەمان شێوە، ڕازاندنەوەی عێراق، بەناوچە سوننە نشینەکانیشەوە، بە ئاڵای "یا ابا عبداللە الحسین" و "یا عباس" و دانانی وێنەی ئیمامە شیعییە کۆن و نوێکان لە ھەموو شوێنێکی عێراق، بێجگە لە کوردستان، لانیکەم تا ئێستا، لەگەڵ ڕوخاندنی چەندینجارەی پەیکەری ئەبو جەعفەری مەنسور و سەپاندنی ڕۆژی الغدیر وەک جەژنێکی "نیشتیمانی"، دیسان ھەمووی بەسەریەکەوە، نیشانەی ئەوەیە کە شیعەکان لە ٢٠٠٣ ەوە تا ئێستا دەیانەوێت عێراق لەسەر ئەو بنەمایە داڕێژنەوە کە لە خەیاڵدانی خۆیان دایە.
ھەموو ئەمانەش پێمان دەڵێن کە عێراق ھیچ کاتێک ھی عێراقییەکان نەبووە و نابێت. ھاوکات، ئەوەمان پێدەڵێت ئەگەر عێراق ڕۆژێک لە ڕۆژان ھی شیعەکان یان سوننەکان بوو بێت، ئەوە ھیچ کاتێک ھی کورد نەبووە و نابێت.
وردەکاری ئەم بیروبۆچوون و تێگەیشتنانە زۆر بە وردی لە کتێبی شوناسی عێراق (بە کوردی)، الھویە والامە فی العراق (بە عەرەبی)، ھەروەھا Identity and nation in Iraq (بە ئینگلیزی) باسکراون.

Address

As Sulaymaniyah

Alerts

Be the first to know and let us send you an email when Dabran Platform posts news and promotions. Your email address will not be used for any other purpose, and you can unsubscribe at any time.

Contact The Business

Send a message to Dabran Platform:

Videos

Share

پلاتفۆرمی دابڕان

دابڕان، پلاتفۆرمێكی ڕۆشنگەریی سەربەخۆیە، تێده‌كۆشێ، ره‌خنه‌ی ئازادو ویژدان، ببنه‌ بنه‌مای بیركردنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵ، به‌ره‌و گۆڕانكاری هه‌مه‌لایه‌نه‌ی هزرو فه‌لسه‌فه‌ و بیركردنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی رۆشنگه‌رانه‌. گۆڕانكارییه‌ك كه‌ رای گشتی له‌ هه‌ژمونی سه‌له‌فیه‌ت، سه‌ربه‌ست بێ.

سەردانى وێبسايتى پلاتفۆڕمى دابڕان بكەن لەم بەستەرە: www.dabran.net

لەبارەی "پلاتفۆرمی دابڕان"، زیاتر بزانە:

بنچینەكانی پلاتفۆرمی دابڕان: پلاتفۆرمی "دابڕان" زادەی سەرەتای قۆناغێكی سیاسی، كۆمەڵایەتی، روناكبیریو فەلسەفییە لەناوچەكەو كوردستاندا؛ قۆناغێك كە ئاڕاستە مێژووییەكانی ئەركەكانی رۆشنگەریی هاوچەرخ، لە چۆنیەتی چەسپاندنی سیستەمێكی دیموكراسی- سیكۆلاریستی راستەقینە، بە "دابڕان" لە قۆناغەكانی لەمەوبەر، بەلۆژیكی رەخنەی ئەقڵانی؛ ئەقڵی ئازادو ئازادی بیروڕا؛ بەرامبەر ئیسلامی نەریتگەرا؛ تۆتالیتاریزمی رۆحی؛ مەترسیەكانی هەژمونگەری دەسەڵاتەكانی دەق و سەپاندنی ئەندێشەی لێكنەدراوی (ئاین-مەزهەب) لە دوڕیانی ململانێی مێژووی سەلەفیەت و دیموكراسی، بە پرۆژەیەكی دابڕانی ئەبستمۆلۆژی، لە لایەنە زیان بەخشەكانی سەدەكانی ڕابردوو بەدروشمی(ئاین بۆ تاك و دیموكراسی بۆ هەموان) ئاوێتەی بۆتەی خەباتی سەردەم، لەسەردەمی جیهانگیریدا، دەبێ.