मनोविकास प्रकाशन
पुस्तकं माणसाला घडवतात, जीवनाला नवा आकार देतात आणि आयुष्य समृद्ध करतात. म्हणून उत्तमातलं उत्तम, दर्जेदार साहित्य वाचकांच्या हाती पडावं यासाठी मनोविकास प्रकाशन गेल्या ३५ वर्षांपासून प्रामाणिक प्रयत्न करत आहे.
प्रकाशन विश्वात मनोविकास प्रकाशनाचं वेगळं स्थान निर्माण करणारे प्रकाशक अरविंद पाटकर हे मूळचे मुंबईचे. गिरणी कामगार चळवळीत ते पूर्णवेळ कार्यकर्ते होते. डाव्या-पुरोगामी चळवळी
ने विचारांची बैठक दिली, तिला वाचनाची जोड मिळाली. हाच धागा पकडून पुस्तक विक्रीचा व्यवसाय सुरू केला. वाचकांकडून मिळणाऱ्या उत्तम प्रतिसादाने उत्साह आणि आत्मविश्वास वाढला. त्याच बळावर मग मुंबईत आकाशवाणी आमदार निवासाच्या आवारात आपलं पुस्तकाचं दुकान थाटलं आणि ते ‘मनोविकास बुक सेंटर’ म्हणून नावारुपाला आणलं. आज हे बुक सेंटर चोखंदळ वाचकांचं मुंबईतलं हक्काचं ठिकाण बनलं आहे.
पुस्तकं विक्रीतून प्रकाशनाकडे...
पाच वर्षांचा हा यशस्वी टप्पा पार करताना साहित्य तसेच विज्ञान, तंत्रज्ञान, शिक्षण, समाज, अर्थकारण, संस्कृती अशा अनेक विषयांवरील पुस्तकांची गरज लक्षात येत होती. ती विचारात घेऊन प्रकाशन व्यवसायात पाऊल टाकण्याचा निर्णय घेतला आणि अण्णाभाऊ साठे यांच्या लावण्या, गीतं आणि पोवाडे यांचं संकलन असणारं ‘शाहीर’ हे पहिलं पुस्तक प्रकाशित केलं. त्यातूनच १९८४ या वर्षी ‘मनोविकास प्रकाशन’ ही संस्था जन्माला आली.
लेखकांची पिढी घडवणारी संस्था
अर्थात ती जन्माला घालताना समाजाला दिशा देणारी, विकास साधणारी, वाचकाला अंतर्बाह्य घडवणारी आणि समृद्ध करणारी पुस्तकं आपण प्रकाशित केली पाहिजेत, ज्यातून मराठी भाषा समृद्ध व्हावी आणि तिचं संवर्धनही व्हावं अशी भूमिका अरविंद पाटकर यांनी घेतली. ती जपत त्यांनी ‘शाहीर’ नंतर अंधश्रद्धा निर्मूलन, जातीसंस्थेचं उच्चाटन, विज्ञान, मनोविज्ञान, विवेकवाद, मानवी इतिहास, व्यक्तिगत आणि सार्वजनिक आरोग्य, शिक्षण, राजकारण, भारतीय संस्कृती, पर्यावरण, व्यक्तीमत्त्व विकास, नव्या पिढीची जडण-घडण असे अनेकविध विषय हताळले. अनेकांना लिहितं करत लेखकांची नवी पिढी घडवण्याचं एक वेगळं कामही त्यातून मनोविकास प्रकाशन करत आहे.
पुस्तकरूपाने मान्यवरांशी भेट
समाज परिवर्तनाच्या लढ्यात महत्त्वाचे ठरणारे डॉ. बाबसाहेब आंबेडकर याचं जाती संस्थेचं उच्चाटन यासारखे महत्त्वाचे ग्रंथ नव्या रूपात वाचकांसमोर आणण्याचं काम मनोविकासने केलं आहे. जगणं समृद्ध करणारं, विचारांना दिशा देणारं दर्जेदार साहित्य वाचकांच्या हाती दिलं पाहिजे या भूमिकेतून अनेक नामांकित लेखकांची दर्जेदार पुस्तकं मनोविकासने वाचकांच्या हाती सोपवली आहेत. त्यारूपाने अनेक मान्यवरांशी वाचकाच्या भेटी घडवण्याचं काम मनोविकास करत आहे.
ध्यास नवा विवेकी समाज घडवण्याचा
शालेय जीवनापासूनच विद्यार्थ्यांना आरोग्य साक्षर बनवलं, त्यांची वैज्ञानिक दृष्टी विकसित केली, तर भावी पिढी सुदृढ, सजग आणि विवेकनिष्ठ बनू शकते. हा विचार अंगीकारत आरोग्यविषयक, विज्ञानविषयक पुस्तकांच्या विविध मालिका तज्ज्ञांकडून लिहून घेत त्या प्रकाशित करणं हे मनोविकास प्रकाशनाचं वेगळेपण राहिलं आहे. शालेय अभ्यासक्रमाला पूरक आणि व्यक्तिमत्त्व विकासाला पोषक असं दर्जेदार साहित्य मुलांच्या हाती पडलं, तर निश्चितपणे नव्या पिढीतून जबाबदार नागरिक घडू शकतील. याच दृष्टिकोनातून त्या त्या विषयातल्या तज्ज्ञ, अभ्यासक अशा अनेक मान्यवर लेखकांकडून विज्ञान, तंत्रज्ञान, शिक्षण, आरोग्य, संस्कृती, वैज्ञानिक प्रयोग-शोध, वैज्ञानिक खेळ अशा विषयांवरील पुस्तकं लिहून घेतली. त्यातून मुलांविषयीच्या पुस्तकांचं एक वेगळं दालन उघडलं गेलं. मनोविकास प्रकाशनाचं वैशिष्ट्य ठरावं इतकं वैविध्यपूर्ण असं हे दालन असून त्यालाही विद्यार्थी, पालक, शिक्षकांसह सामान्य वाचकांचा उदंड असा प्रतिसाद लाभला आहे.
दुसऱ्या पिढीचा कल्पक सहभाग
मनोविकासचा वाढता पसारा लक्षात घेऊन दुसऱ्या पिढीचे प्रतिनिधी म्हणून मुलगा आशिष पाटकर आणि सून रीना पाटकर यांनी कल्पक सहभाग नोंदवत वाढत्या व्यवसायाचा काही भार आपल्या खांद्यावर घेतला. काळाशी सुसंगत असे काही बदल करत मनोविकासला नवी ओळख देण्याचा प्रयत्न त्यांनी केला. त्याचाच भाग म्हणून सातत्याने नव्या दमाचे लेखक शोधून सामाजिक जाणिवा सखोल, प्रगल्भ करणारी पुस्तकं प्रकाशित करण्यावर भर दिला. पुस्तक मुखपृष्ठापासून वाचलं जातं, याचं भान ठेऊन सघन आशयाबरोबरच दर्जेदार देखण्या पुस्तक निर्मितीवर जोर दिला. तो देताना आत्मचरित्र, चरित्र, आशयघन अनुवाद, वेगळ्या विषयांना स्पर्श करणाऱ्या कथा-कादंबऱ्या, विज्ञान-मनोविज्ञानाबरोबरच समाजातल्या विविध घडामोडींची गांभीर्यानं दखल घेणाऱ्या लेखन वाचकांसमोर यावं असा प्रयत्न केला जात आहे.
उत्कृष्ट निर्मितीला वाङ् मयीन दर्जाची जोड
दर्जा आणि उत्कृष्ट निर्मिती या गोष्टींबरोबरच सतत हटके, नवं काही देण्याचा प्रयत्न मनोविकासकडून आवर्जून केला जातो, हे मनोविकासचं खास वैशिष्ट्य म्हणावं लागेल. भारतरत्न हा सर्वोच्च सन्मान लाभलेल्या सर विश्वेश्वरय्या यांचं चरित्र कुठेच उपलब्ध नव्हतं. मनोविकासने ते अट्टहासाने लिहून घेतलं आणि “द्रष्टा अभियंता सर विश्वेश्वरय्या” या पुस्तकाची दर्जेदार निर्मिती करत एक मोलाचा ग्रंथ वाचकांच्या हाती दिला. त्याच पद्धतीने ‘कहाणी मानवप्राण्याची’, ‘वारूळ पुराण’, ‘ऐवजी’, ‘द्रष्टा अणुयात्रिक डॉ. अनिल काकोडकर’, ‘महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे – जीवन व कार्य’, ‘शिवपुत्र राजाराम महाराज’, ‘आदिवासींच्या बोधकथा’, ‘मुसाफिर’, ‘भंगार’, ‘हिंदुराष्ट्रवाद’, ‘रॉ – भारतीय गुप्तचर संस्थेची गूढगाथा’, ‘प्रोपगंडा’, ‘देशभक्त – अंधभक्त’, ‘उद्या’, ‘कॉर्पोरेट कल्लोळ’, ‘सिंफनी’, ‘ग्रेटाची हाक तुम्हाला ऐकू येतेय ना’ अशा अनेक पुस्तकाची निर्मिती केली गेली आहे.
वैशिष्ट्य
- वैविध्यपूर्ण विषयांची हताळणी आणि नव्या दमाच्या लेखकांचा शोध
- अचून आणि सखोल संपादनावर भर देणारी विषयानुसार तज्ज्ञ संपादकांची टीम.
- दर्जेदार निर्मिती आणि महाराष्ट्रभरात वितरणाचं जाळं असणारी प्रकाशन संस्था.
- छापील पुस्तकांबरोबरच ई-बुक्स, ऑडिओ बुक्स अशा नव्या माध्यमातही काम.
- गेल्या 35 वर्षात 1500 हून अधिक टायटल्स वाचकांच्या हाती सोपवली.
पुरस्कारांची मोहोर
मनोविकास प्रकाशनाच्या या वैशिष्ट्यपूर्ण कामावर महत्त्वाच्या अनेकविध पुरस्कारांची मोहोर उमटली आहे.
- प्रकाशन व्यवसाय क्षेत्रात मानाचा समजला जाणार वि. पु. भागवत पुरस्कार.
- दिल्लीच्या ‘फेडरेशन ऑफ इंडीयन पब्लिशर्स’चा उत्तम ग्रंथ निर्मिती पुरस्कार.
- महाराष्ट्र साहित्य परिषदेचा उत्तम ग्रंथ निर्मितीसाठीचा पुष्पा पुसाळकर पुरस्कार 2018.
- उत्तम ग्रंथ निर्मितीसाठी दिलं जाणारं धनंजय बाळकृष्ण ठवले पारितोषिक 2003.
- अखिल भारतीय प्रकाशनक संघाचा उत्कृष्ट ग्रंथ निर्मितीसाठी दिला जाणारा पुरस्कार 2003 आणि 2013.
- राज्य शासनाच्या उत्कृष्ठ वाङ् मय निर्मिती पुरस्काराने मनोविकासच्या अनेक पुस्तकांचा सन्मान.
विशेष म्हणजे आजही हा सिलसिला सुरूच आहे. म्हणूनच मराठी प्रकाशन विश्वात मनोविकास प्रकाशन हे चोखंदळ वाचकांचं एक महत्वाचं, हक्काचं डेस्टिनेशन बनलं आहे. Manovikas – Rightful destination for choosy readers
Books shape the human and transform and enrich their life. Therefore Manovikas publication has been painstakingly taking efforts to get the finest, exclusive literature in the hands of readers since last 35 years. He was a full-time activist in the mill workers movement. His thoughts shaped by leftist – progressive movement further reinforced by reading. Which lead him to start a business of selling books. An overwhelming response from the readers boosted his enthusiasm and confidence. Based on this experience he started his own book shop in the campus of Akashwani Aamdar Nivas in Mumbai which soon became famous as ‘ Manovikas Book centre’. This book centre has become a rightful destination of choosy readers in Mumbai today. Bookselling to Publishing ...
While completing milestone of successful five years he observed the need for books on science, technology, education, economics, society and culture. With this thought, he decided to venture into the publishing business and published the first book ‘Shahir’- a compilation of Lavani, songs and Povadas of Annabhau Sathe. It marked the birth of ‘Manovikas Prakashan’as an organisation in 1984. An organisation that created a new generation of writers
Arvind Patkar’s idea was to bring out the books that will guide the society, help it to prosper, the complete transformation of the readers and enrich them and will enhance the Marathi language and conserve it as well. On this line after ‘Shahir’, he touched upon different subjects including the eradication of superstition, the annihilation of caste, science, psychology, rationalism, human history, personal and public health, education, politics, Indian culture, environment, personality development and mentoring new generation etc. Manovikas Prakashan is encouraging new promising writers and introducing a whole new generation of writers. Meeting stalwarts through books
Manovikas published a pathbreaking book in social reformation movement ‘Annihilation of caste’ of Dr Babasaheb Ambedkar in a new form. With an idea to give qualitative literature that will enrich the life and shape the thoughts of readers. Manovikas has published many excellent books by renowned writers. Manovikas is acting as a bridge between the stalwarts and readers through books. Passion to shape new rational society
If we make students health literate from school life, develop the scientific temperament it can make future generation healthy, aware and rationalist. The uniqueness of Manovikas Prakashan is that it adopts this idea and publishes several series of health and science books that are written by experts in the field. If children get the quality literature that complements the school curriculum and helps personality development, it will ensure children to become a responsible citizen. With this perspective eminent writers who are experts, researchers in the relative field asked to write the books on science, technology, education, health, culture, scientific experiments – discoveries, scientific games. It opened a new gallery of children's books. This gallery is so diverse that it has become a salient feature of Manovikas Prakashan. Children's books have received an overwhelming response from students, parents, teachers and readers in general. Innovative involvement of the second generation
Considering the growing business Manovikas representatives of the second generation son Ashish Patkar and daughter in law Reena Patkar has taken initiative to share the burden of a rapidly flourishing business. Next-generation by bringing some time-relevant changes gave a new identity to Manovikas through their innovative participation. They are constantly in search of new promising writers and focuses on publishing books that give social insight and wisdom of readers. Keeping in mind that books are read from cover to cover along with solid content they are emphasizing on quality book production. They are also attempting to bring out different forms like autobiographies, biographies, quality translations, stories- novels covering different topics and acknowledging different incidences in the field of science- psychology and in society in general. Quality literature enhanced by excellent production
Manovikas always strives to give something new, something different along with quality content and excellent production. This is a distinct feature of Manovikas. Biography of Bharatratn recipient Sir Vishweshwarayya was not available anywhere. Manovikas got it done. ‘ Drashta Abhiyanta Sir Vishweshwarayya’ valuable quality book is now available for readers. Similarly, Manovikas produced many books like ‘ Kahani Manavpranyachi’, ‘Varul Puran’, ‘Aivaji’, ‘ Drashtra Anuyatrik Dr Anil Kakodkar’ ‘Maharshi Vitthal Ramji Shinde – Jeevan v Kary’, ‘Shivputr Rajaram Maharaj’, ‘Aadivasinchya Bodh Katha’, ‘Musafir’, ‘Bhangaar’, ‘Hindu rashtrvad’ ‘ RAW – Bharteey guptachar sansthechi gudh gatha’, ‘Propaganda’, ‘ Deshbhakt – Andhbhakt’, ‘Udya’, ‘ Corporate Kallol’, ‘Symphony’, ‘Gretachi haak tumhala aiku yetey na’. Features
• Exploring a variety of topics and finding new promising writers.
• A team of Expert editors for every subject that focuses on accurate and thorough editing.
• A publishing house with quality production and statewide distribution network.
• Along with printed books exploring new media of e-books, audiobooks too.
• More than 1500 titles handed over to the readers in the last 35 years. Accolades
Unique work of Manovikas Prakashan has received many important awards.
• Vi Pu Bhagwat Award - Prestigious award in the publication business.
• Best book production Award of Federation of Indian Publishers, Delhi.
• Pushpa Pusalkar Purskar 2018 –Maharashtra Sahitya Parishad’s award for best book production
• Dhananjay Balkrishna Thavale Paritoshik 2002 award for best book production.
• Best book production Award 2003 and 2013 by Akhil Bharteey Prakashan Sangh.
• Many Manovikas books received the honour of ‘Best literature production award’ by the Maharashtra Government. This trend continues even today. Therefore in Marathi publishing world Manovikas Prakashan has become 'an important and rightful destination for choosy readers'.
