کټواز مهالنۍ, Afghanistan, Yosuf Khel, Sharan (2024)

17/10/2023

Afghan Female Robot Builders Shine Bright, Secure Second Place in Prestigious International Competition

October 17, 2023

Katawaz Timely - In an inspiring display of talent, innovation, and determination, Afghan female robot builders have captured second place in an international competition, surpassing teams from 190 countries. This remarkable achievement is a symbol of hope and progress in a nation that has faced numerous challenges.

The competition, hosted on the global stage, featured an array of challenges, from autonomous navigation to complex obstacle courses. Afghan girls and young women, armed with their engineering skills and problem-solving abilities, showcased their exceptional talent and ingenuity throughout the competition.

Afghanistan, a country where educational and professional opportunities can be limited, witnessed these young women defy the odds, demonstrating their ability to compete on the world stage. Their participation serves as an inspiration to girls and women nationwide, highlighting the potential for excellence in STEM (Science, Technology, Engineering, and Mathematics) fields.

This achievement reflects the unwavering spirit of Afghanistan's youth, particularly its female population. It underscores the nation's potential for growth and development, even in the face of adversity.

The success of Afghan female robot builders is a beacon of hope and a reminder of the importance of equal opportunities for all, regardless of gender. It also underscores the significance of investing in education and STEM programs to unlock the untapped potential of Afghanistan's youth.

This achievement, which speaks to the hard work and dedication of these talented young women, is a testament to the power of international collaboration and support. It is not only a moment of pride for Afghanistan but also a call to nurture the nation's talents, foster a culture of innovation, and create an environment where progress thrives.

Congratulations to Afghanistan's female robot builders on their outstanding success. Their achievement is not just a victory for the team but a triumph for the future of Afghanistan. It serves as a reminder that with determination, support, and equal opportunities, Afghanistan's youth can continue to shine and make their mark on the world stage.

16/10/2023

Pine Traders in Afghanistan Seek Export Facilities to Grow Pine Industry

Katawaz Timely - October 16, 2023

Loya Paktia, Afghanistan: Pine traders in the scenic region of Loya Paktia, Afghanistan, are aspiring to expand their reach into international markets by exporting pine products. These enterprising individuals, deeply involved in the pine industry, are advocating for the provision of essential facilities to facilitate the export of pine, with the aim of fostering economic growth in the region and beyond.

Loya Paktia, surrounded by lush pine forests, has a rich tradition of pine resin and timber production. Pine traders in the region are eager to share their high-quality pine products with the world, with a particular focus on countries like China, which have substantial demand for pine-related goods.

However, these traders have faced various hurdles over the years, including limited access to international markets and a lack of export infrastructure. Undeterred by these challenges, they are now calling for the support and necessary facilities required to enable them to export pine products, thus potentially boosting the local economy and contributing to the broader Afghan economy.

The expansion of pine exports not only promises economic revitalization for Loya Paktia but also the creation of job opportunities and an improved standard of living for many families in the region. Pine traders are dedicated to preserving the natural beauty and traditional craftsmanship of the area while generating income for local communities.

A local trader, Abdul Rahman, expressed the sentiments of many when he said, "Our pine products are renowned for their quality. We believe it is time to share our craftsmanship with the world. We kindly request the government and relevant authorities to invest in infrastructure and procedures that will facilitate our pine exports."

To enable the export of pine, it is imperative that the Afghan government, along with international partners, invest in improved transportation networks, quality control standards, and efficient export processes. These steps would benefit not only the pine traders in Loya Paktia but also other regions with similar aspirations.

This initiative holds particular significance as Afghanistan strives to rebuild its economy and achieve self-sufficiency in various sectors. The government and international organizations have the opportunity to support the pine industry in Loya Paktia and make it a part of the national economic revival.

The ambition and resilience of these pine traders in Loya Paktia reflect the entrepreneurial spirit of Afghan businessmen. With the right support and investments, they can unlock the potential of the pine industry, contributing to the economic growth of Loya Paktia and the greater Afghan economy.

As the Loya Paktia pine traders aspire to export their pine products to international markets, their vision offers hope for a more prosperous economic future in the region. The response of the Afghan government and international partners to this call for support will play a crucial role in determining the potential for growth and prosperity in Loya Paktia and Afghanistan as a whole.

Katawaz Timely

15/10/2023

Afghanistan Triumphs Over England in a Thrilling 2023 Cricket World Cup Match

Impressive Victory as Afghanistan Defends a Total of 284 Runs

October 13, 2023

Katawaz Timely - In an exhilarating clash during the 2023 Cricket World Cup, Afghanistan emerged victorious over England by a remarkable margin of 69 runs. The Afghanistan cricket team showcased their prowess in both batting and bowling, securing a memorable win.

England's captain won the toss and chose to bat first, setting the stage for a highly-anticipated showdown. After a tense contest spanning 49.5 overs, the Afghanistan team displayed their tenacity but lost all their players, accumulating a total of 284 runs.

Afghanistan's bowlers exhibited remarkable control and precision, making every run a hard-earned achievement for the English batsmen. Spinners and fast bowlers combined forces to maintain consistent pressure on the opposition.

In response, England had a challenging task ahead, needing 285 runs for victory. However, Afghanistan's bowling attack proved to be a formidable force. England's innings came to a close after 41 overs, with all their players dismissed and a total of 215 runs on the scoreboard.

The Afghanistan cricket team's triumph was a testament to their collective skill and determination. Their disciplined bowling performance and ability to defend a moderate target was praiseworthy.

This victory not only boosts Afghanistan's standing in the Cricket World Cup but also reinforces the team's potential to compete with the best in the world. It's a proud moment for Afghanistan and its cricket enthusiasts.

As the tournament unfolds, the world eagerly anticipates more thrilling encounters on the cricket field. Afghanistan's remarkable victory over England has set a high standard for competition in the 2023 Cricket World Cup.

Cricket fans around the world are eagerly awaiting the next matches, with expectations running high for even more unforgettable moments in this year's tournament.

13/10/2023

Maqsood Maseed's Vision Inspires the Fusion of Art and Pashto Culture

October 13, 2023

Islamabad, Pakistan - In the heart of Islamabad, a new cultural and artistic venture is making waves. The "Sandaara School of Music & Arts ," founded by MaQsood Maseed , is offering a unique platform for aspiring artists and enthusiasts to explore the realms of music, calligraphy, and drawing. What sets Sandaara School apart is its commitment to fostering creativity in children while honoring Pashto music heritage.

Sandaara School has launched an array of classes, both in-person and online, to accommodate a diverse audience. These classes are designed not only to teach skills but to inspire imagination. Maqsood Maseed, the visionary founder, believes that the arts have the power to unlock the creative potential in every child.

"Incorporating Pashto music and culture into our curriculum is a key aspect of our mission," says Maseed. "We want to ensure that the rich heritage of Pashto music is not only preserved but also shared and celebrated with new generations."

Sandaara School's music classes are a harmonious blend of traditional Pashto tunes and modern melodies, offering students a unique opportunity to delve into the world of music. The calligraphy and drawing classes, on the other hand, encourage students to explore their artistic abilities, allowing their imagination to flourish.

What makes Sandaara School even more exceptional is its flexibility. With both in-person and online classes, it caters to the needs of students from Islamabad, Rawalpindi, and beyond. This ensures that aspiring artists and musicians can pursue their passions regardless of their location or circumstances.

The school is already making a significant impact in the region, attracting enthusiastic students eager to learn and explore the rich world of Pashto music and the arts. By merging creativity and tradition, Sandaara School of Music & Arts is creating a vibrant cultural hub for the community, and Maqsood Maseed's vision is proving to be a harmonious symphony of education and celebration.

As the school's limited first batch begins, it's clear that Sandaara School is poised to leave an indelible mark on the cultural landscape of Islamabad and the broader region. Under Maqsood Maseed's leadership, it's not just an institution; it's a celebration of creativity, tradition, and the enduring power of music and art.

08/10/2023

News Highlight: Earthquake Devastates Multiple Villages in Herat, Afghanistan, Urgent Aid Required.

Katawaz Timely
08 October 2023

Herat, Afghanistan - A powerful earthquake with a magnitude of 6.3 struck near the western city of Herat, close to the border with Iran, causing widespread destruction in several nearby villages. The disaster unfolded around 11:00 local time (06:30 GMT) and was followed by multiple powerful aftershocks.

Multiple villages have been left in ruins, with buildings collapsing and residents trapped under debris. The affected communities are urgently appealing for assistance as they grapple with the overwhelming devastation.

Over 70 injured individuals have been rushed to the main hospital in Herat for medical treatment, highlighting the immediate need for medical support. Eyewitnesses have described the scenes as harrowing, with many residents expressing shock at the scale of the disaster.

Herat, often regarded as Afghanistan's cultural capital, is located just 120 kilometers east of the Iranian border. The province is home to approximately 1.9 million people, according to 2019 World Bank data, and the earthquake has raised grave concerns for their safety and well-being.

This seismic event evokes painful memories of a tragic earthquake in neighboring Paktika province last June. A 5.9 magnitude quake at that time resulted in the loss of over 1,000 lives and left tens of thousands homeless, emphasizing the region's vulnerability to natural disasters.

As local authorities and relief agencies spring into action to provide immediate assistance, the international community is closely monitoring the situation and stands ready to offer support. Donations and relief efforts are now critical to aiding the affected villagers on their path to recovery.

14/09/2023

"په سويس کې د افغانستان د امانتي صندوق څارونکی غړی انوار الحق احدي وايي، د افغانستان درې نیم میلیارده ډالره شتمنۍ تېر څه کم یوه کال شاوخوا ۱۵۵ میلیونه ډالره ګټه کړې.‌

ښاغلي احدي دغه څرګندونې له بي‌ بي سي پښتو سره په ځانګړې مرکه کې کړې دي. نوموړی وايي، "له هغې راهیسې چې دغه پيسې د امریکا له مرکزي بانکه وتلي، تر اوسه یې تقریبا ۱۵۵ میلیونه ډالره ګټه کړې ده. خو دا ګټه هره میاشت ډېرېږي."

نوموړی وايي، په سویس کې هغه بانک چې دغه پیسې په کې ساتل کېږي، اوس د کال پنځه سلنه ګټه ورکوي،‌ خو اټکل کوي چې ښايي د ګټې دغه کچه راتلونکې کې نور هم لوړه شي."

14/09/2023

دويچه ويله:
د ښځینه ډاکټرانو نشتون؛ د پکتیکا ۲۲ ولسوالۍ ډاکټرانې نه لري

د پکتیکا یو شمېر اوسېدونکي له ډېرو کلونو راهیسې دغلته روغتیايي چارې ټکنۍ بولي او وايي، د ښځينه ډاکټرانو نشتوالي، د کلينکونو غير معيارپتوب او د درملو کمبود ځايي ناروغان له کړاونو سره مخامخ کړي ‌دي.

د پکتيکا ولايت د يوه اوسېدونکی جاوید الرحمن، په وینا په لرو پرتو ولسوالیو کې د ښځينه ډاکټرانو نه‌ شتون له امله مېرمنې مجبوريږي چې د ناروغيو پر مهال نارینه ډاکټرانو ته د درمنلې لپاره نه ورشي.

نوموړی وايي: »په ولسوالیو کې متحصصې ډاکټرانې خو اصلا شته نه، حتی مرکزي روغتون کې هم کمې دي، معیاري درمل هم نه شته، يعني د درملو ډېر زیات مشکل دی او په ولسوالیو کې خو هیڅ سم ډاکټر نشته.»

جاویدالرحمن هيله لري چې، د عامې روغتیا وزارت دې ولایت مرکزي روغتون او د ولسوالیو کلینکونو ته ډاکټران ور ولېږي څو خلک روغتيايي خدماتو ته لاس رسی ولري.

د پکتیکا ټولنيز فعالين ، بیا وايي، تېر ۲۱ کلونه پکتیکا کې د روغتیا برخې ته هغه ډول پاملرنه نه‌ ده شوې لکه د ده په ټکو چې نورو ولایتونو ته کېدله.

«دا يو ستر ولايت دی، د کلیو لارې يې خرابې دي او په ځايي کلینیکونو کې ښځينه ډاکټرانې نشته. د لارو د خرابوالي له امله خلک د یوه عادي مرض د درملنې لپاره ساعتونه ساعتونه مزل کوي څو يې مرکز ته راوړي. خو دلته په ښرنه کې هم د ښځينه ډاکټرانو کمبود دی.»

هغه وايي، د پکتیکا په ډېرو ولسوالیو کې کلینیکونه معیاري نه دي جوړ او د ده په خبره ځینو کلینیکونو کې له مکتب فارغ شوي کسان د ډاکټرانو په نوم کار کوي. خو د نوموړي دا وروستۍ ادعا تر اوسه رسمي سرچینو نه ده تایید کړې.

د پکتیکا یو شمېر اوسېدونکي له ډېرو کلونو راهیسې دغلته روغتیايي چارې ټکنۍ بولي او د ښځينه ډاکټرانو له نشتوالي سرټکوي. د پکتیکا یو شمېر اوسېدونکي له ډېرو کلونو راهیسې دغلته روغتیايي چارې ټکنۍ بولي او د ښځينه ډاکټرانو له نشتوالي سرټکوي.

په پکتیکا کې يو تن خپلواک خبريال وايي، چې د دې ولايت په ځايي کلینیکونو کې د ښځينه ډاکټرانو د نشتوالي له امله ډېر کله مېرمنې د زیږون پر مهال ژوند له لاسه ورکوي يا يې ماشوم مرکزي روغتون ته په لاره کې ضايع کېږي.

نوموړي وايي: «پکتیکا د ۲۴ ولسواليو له ډلې يوازې اورګون او خیرکوټ یوه یوه ام ډي ډاکټره لري او په پاتې نورو ولسواليو کې یوه ډاکټره هم نه شته.»

ياد خبریال وايي، د پکتیکا د لرو پرتو سیمو خلک د اقتصادي ستونزو له امله هم نشي کولی مرکزي روغتون ته د درملنې لپاره ولاړ شي.

په پکتیکا د عامې روغتیا رییس ډاکټر عبدالله جان حقمل وايي: «موږ په مرکز کې دوه متحصصې ډاکټرانې او پنځه نرسانې، په اورګون کې يوه ام ډي ډاکټره او نرسانې او په خیرکوټ کې هم د نرسانو په ګډون يوه ام ډي ډاکټره لرو.»

حقمل وايي چې، په پاتې ټولو ولسواليو کې قابلې او نرسانې شته دي چې ځايي خلکو ته روغتیايي خدمات وړاندې کوي.

نوموړي د روغتيايي خدماتو په برخه کې پر پخواني حکومت هم نیوکه لري: «پخواني حکومت ډېر امکان لرل، کولای يې شول چې صحي پرسونل زیات کړي. ځینې کلینیکونه معیاري نه دي حتی په عادي د خټو په کور کې فعالیت لري.»

خو د جمهوري حکومت پر مهال، د عامې روغتیا وزارت مشاور ډاکټر باز محمد شیرزاد دا ادعا ردوي او وايي: «دا چې اوسني چارواکي وايي، هغه مهال پکتیکا ته د روغتیا په برخه ته توجه نه ده شوې دا خبره یې ناسمه ده. مرکزي روغتون يې رغول شوی، په ټولو ولسوالیو کې کلینیکونه ایجاد شوي. دا چې وايي، موږ کار نه دی کړی، دوی ته دې الله همت وکړي چې اوس لا ښه کار وکړي څو بیا يې له پخوانیو روغتیايي خدماتو سره مقایسه کړو.»

شېرزاد د پکتیکا په لرو پرتو ولسوالیو کې د ښځينه ډاکټرانو د نشتوالي مسلې ته په اشارې وايي، د ولسوالیو په کلینکینو کې د ښځينه ډاکټرانو ګمارنه خپلې ستونزې لري، يا خو ښځينه ډاکټرانې امکاناتو ته په کتو هلته نه ورځي او يا يې کورنۍ اجازه نه ورکوي.

08/09/2023

انسان او د هغه د معشوقې ليدلو سیالي؛
جاپان هم نن سپوږمۍ ته توغندی استولی دی.

ويل کېږي د جاپان حکومت هغه هڅه چې له څو ځلې ناکامۍ سره مخ شوې، نن پنجشنبه بريالۍ شوه.

جاپان د تېر يو کال په اوږدو کې څلور ځلې د ورتې هڅې په ترسره کولو کې پاتې راغلی دی خو که دغه سپوږمکۍ یې په بريالیتوب سره د سپوږمۍ پر سطحې کښېنې، نو جاپان به له امريکا، چين، روسيې او هند وروسته پنځم هېواد شي، چې د خپلې معشوقې (سپوږمۍ) ديدن ته رسېږي.

07/09/2023

د باز ټونګه او د مُلا پټو

یو:

موږ چې واړه وو، د افغانستان نقشه به مو رسموله او د دغې خوږې نقشې د رسمولو پرمهال به د رسم ښوونکي راته ویل:
افغانستان لکه یو باز داسې دی او (د بدخشان واخان تړانګه) به یې ښوده، چې دا لکه د باز ټونګه.

دوه:

د ملانصرالدین د کور شا ته د څو کسانو د شخړې شورماشور شو، مېرمنې ملا ته وویل:
ته ورشه وه سړیه! چې څه کیسه ده؟
یخني وه. ملا پټو تر ځان راتاو کړ او ورووت...
بهر غلو چل جوړ کړی و، د ملا پټو یې ترې واخیست او وتښتېدل.
ملانصرالدین تشې اوږې راستون شو.
ښځې وپوښت: څه کیسه وه؟
ملا ووېل: هېڅ. ټوله شخړه زما پر پټو وه.

درې:

تېر کال دا وېره توده شوه، چې پاکیستان په هر ډول غواړي د واخان لاره ورخپله کړي او له اقتصادي زنکدن څخه د ځانژغورنې یوه لاره مخامخ منځنۍ اسیا هېوادونو ته ځان‌رسول ګڼي.
هغه مهال ویښو افغانانو شورماشور جوړ کړ، کیسه لږ چوپه شوه، خو دا دی ګزکي یې اوس راووتله.
د ګیلګیت بېلتستان شخړه دولتي ترهګرو جوړه کړې. هلته شیعه و سني سره نښتي او په دې پلمه پوځ ورغی او پر دغې خودمختارې خو خورا ستراتيژیکې سیمې یې خېټه واچوله.
نن خبر خپور شو، چې تاجیکستان درې ترهګر هغه وخت وژلي، چې پرون یې ظاهراً له افغانستان څخه د وراوښتلو هڅه کوله.
نن چترال راوپرځېد.
اعلان وشو، چې د الفاروق په نامه توغندي به سیمه په اور واړوي.
هاخوا، د جاني خېلو بکاخېل سیمه - د شویو دعوو له مخې- په امریکايي وسلو سمبالو ټوپکوالو ډکه کړې ده.
د پاړه چنار او نورو شیعه‌مېشتو سیمو شیعه او سني پښتانه د باروتو پر غونډیو سره ناست دي.
د پښتنو راويښوونکي پښتونژغورنې غورځنګ ته ګواښونه کیږي، نیول کیږي، کړول کیږي او وژل کیږي.
په افغاني بدخشان کې وژنې روانې دي او «پردي پردي سرونه» په کې لکه پېریان ګرځي راګرځي.

څلور:

څه ناڅه یوه لسیزه پخوا د «خونړیو پولو» د تیورۍ له رابرملاکېدو سره د درېیو نویو واکمنیو د جوړېدو ګونګوسي غږول کېدل؛ په منځني ختیځ کې خپلواک کُردستان، په سهیل‌لویدیزه اسیا کې خپلواک بلوچستان او په پامیرونو (بدخشانونو) کې اسماعیلي خودمختاره اقلیم. هیڅوک د دغو ولسونو د خپلواکۍ له غمه مړه نه ول / نه دي. بلکې خبره د لویو ځواکونو د امنیتي حضور او ترسیوري یې د اقتصادي سیالۍ وه/ ده.

پینځه:

چین د سي- پیک لار جوړوي، خو پر ټوله پلان شوې لیکه یې سر له اوسه لا اور بل دی. له قراقروم رانیولې تر ګوادر پورې. پاکیستان په واخان کې لار غواړي، د منځنۍ اسیا هېوادونه هم اشتها لري، چې مخامخ تودو اوبو ته لار ومومي او خپل تولیدات د پاکستان له لارو سمندر ته وباسي.
چل ټول د افغانستان ټونګې ته جوړ دی.

شپږ:

چین سي- پیک جوړوي، امریکا یې په هرقیمت مخه نیسي، پاکیستان او منځنۍ اسیا هېوادونه واخان غواړي. د هر یوه د ماموریت لپاره نیابتي وسله والې ډلې په کار دي، دا اجیرې ډلې د اسلام تر نامه لاندې جنګول کیږي، تور اسلام بېل دی، سپین اسلام بېل، اخواني - تنظیمي اسلام یو دی او د القاعدې سلفي اسلام بل، د تشیع اسلام جدا او اسماعیلیه هغه ځانته.
دا ډلې ډلګۍ به ټولې د جګړو ډګرونو ته ورکوزیږي.
ویښ و هوښیار ملتونه د لوبې لوري دي.
په خوب ویده او ناهوښیار ملتونه قربانیان.
هو، بس یوازې قربانیان.

کیسه ټوله زموږ پټو ته جوړه ده.

#ویښتیاروښانتیااوبدلون

05/09/2023

افغانان هیڅکله «بدوي» نه وو.

د استاد عبدالغفور لېوال ليکنه

افغانان د ټول تاریخ په اوږدو کې بدوي انسانان نه وو. دوی «الحضارة» = مدني یا «القرویین» = کلیوال خلک وو او دي.
اول به وګورو، چې «بدوي» څه ته وايي؟
د عربي ژبې تر ټولو دود سیند المنجد لیکي:

بَدَاْ-ُ بَدَاوَة و بِدَاوَةً و تبدَّی: خرجٍ الی البادیة؛ اقام فی البادیة فصار بَدَویاًّ. تَبَادَی. الَبدْو: سکان البادیة من القبائل العربیة الرُحّل وهم ینقسمون الی عدّة قبائیل. و النسبة الی الَبدْو «بَدْوِيّ» والانثی بدویّة ج .
بَدَاوي. البادِیة و البدَواَة ج بَادِیات و بَوَادٍ: الصحراء؛ خلاف الحضارة

المنجد في اللغة [المطبعة بیروت]، لومړی ټوک؛ ۲۹-۳۰ مخونه

ژباړه: بیدیامیشتي، بیدیا او بادیه: بیدیا ته وتل؛ په بیدیا کې هستوګنه او بیديايي کېدل. اغراق و مبالغه،
بیدیامیشتي: د بیدیا عرب کوچیان دي، چې په څو قبیلو ویشل شوي دي. او له بیدیا سره تړاو لري، بیديايي ښځه او بیدیایان.
بیديایان، بیدیامېشتي، دښتې و بیدیاوې، بیدیا : د ښاري = تمدن پرعکس.

د ورته ماناوو لپاره کتلای شئ: منتهی‌الارب، تاج‌العروس، الانساب سمعانی، آنندراج، بحرالجواهر، غیاث‌اللغات، دهخدا او...

حجاز او په لوی سر کې جزیرة العرب او د افریقا شمال (له نیل وادي پرته) د لویو دښتو (صحراګانو) جغرافیا ده. په حجاز کې تر اسلام وړاندې هېڅ مهم او لوی تمدن تېرشوی نه دی، دوی په علمي مانا ښارونه هم نه لرل. حجازي کلیوال د سوداګري لپاره ګاونډيو مدني حوزو؛ شام، روم، بابل (بین النهرین)، پارس او مصر ته ورتلل. په لوی سر کې ټول حجازیان او په ځانګړې توګه د دښتو او بیدیاوو هستوګن کوچیان یې د دغو تمدني حوزو په پرتله بیدیایان (بدویان) ګڼل کېدل.
بلخوا افغانستان، چې د لرغونیو تمدنونو زانګو وه، درې ډوله هستوګن یې لرل: ښاریان، کلیوال (القرویین) او کوچیان. له ډېرو لروغونیو مدنیتونو به يې ورتېر شو، د ګندهارا، باختر او ساکي (ساکستاني = سیستاني) مدنیتونو پرېمانه میراثونه راپاتې دي، چې د افغانستان اوسنۍ جغرافیا يې په خپل پلو کې رانغاړي. لرغوني مدنیتونه د روانو اوبو (لویو سیندونو) پرغاړو جوړېدل. ګندهارا مدنیت د اباسین، باختر د آمو او ساکي هغه د هیلمند پرغاړو جوړ مدنیتونه دي. له کوشاني ټولواکمنیو رانیولې تر غزنوي و دُرّاني (احمدشاهي) هغو پورې د نړۍ په تاریخ کې د مدني ژوند لویې دورې دي.
«بدویت» د اقلیم زېږنده ده، د لویو دښتو په منځ کې د چینو یا ولاړو ډنډونو په څنډو (واحة) کې پرتې قبیلې داسې وې، چې نسلونه نسلونه به یې له نورې نړۍ خبر نه وو. دوی دا ګڼله، چې ټوله نړۍ همدا د دوی «واحة» ده.
بدوي انسانانو ته نږدې سیندونه نه وو، چې تمدن رامنځته کړي. افغانستان د سیندونو او غرونو هېواد چې له تاریخي پلوه یې دښتې نه لرلې، بدوي هېواد ګڼل کېدلای نه شي. د افغانستان د سهیل او سهیل لویدیځ اوسنۍ دښتې هم د شنه سیستان پر کنډوالو جوړې دي، چې یو مهال د اسیا باغ ګڼل کېده او تر طبیعي پېښو/ همدا راز تیموري یرغل روسته پر هیلمند سیند جوړ بند و نړید، هیلمند یاغي شو او شین سیستان په شګلنو دښتو واوښت.
د افغانستان کوچیان هم «بدویان» نه دي، دوی له خورا لرغونې زمانې څخه د خپل کوچ پرمهال شنو سیمو ته تلل او له ودانو ښارونو به تېرېدل، دوی هم ښاري ژوند پېژاند.
له فرهنګي پلوه یې «بدویان» هغو وګړیو ته ویل، چې له ښاري ژوند، زدکړو او ګډبشري فرهنګ څخه ناخبره او لرې پراته وو، حال دا چې افغانانو له خورا لرغونې زمانې څخه ګډ بشري فرهنګ ته دومره څه وربښلي او یا یې ورڅخه رااخیستي دي، چې ډېرو کمو نورو ملتونو به دومره فرهنګي راکړه ورکړه لرلې وي.
په بودايي -زردښتي زمانه کې د سیکاراما، بامیان، بګرام او سګاوند «سجاوند» پوهنتونونه دومره مشهور وو، چې له کوریا، چین، تبت او منځنۍ اسیا څخه ورته زده‌کوونکي راتلل.
تر اسلام راخپرېدو روسته د غزني، بلخ ، سیستان او هرات علمي – فرهنګي حوزې ټول پېژنو.
ښځینه‌و او بیا لوستیو ښځینه‌و په دې ټولو مدني دورو کې فعاله ونډه لرلې ده، زه هغه خوستي یا پکتیاوال پلار ته، چې خپلې دوه لورګانې پر بایسکل دولس کیلومتره لرې ښوونځي ته بیولې « بدوي» او د پوهنې ضد ویل لوی ظلم یا ناپوهي ګڼم.
په ۲۱ مه پېړۍ کې یو پوهنپال پرمختګپال ملت ته «بدوي» ویل خپل ملي هویت ته لوی سپکاوی دی.

عکس:
د لوگر په سګاوند/ سجاوند کې لرغونی پوهنتون، چې کنډوالې يې اوس هم شته او د یوه لوی پوهنیز بنسټ نښې یې لا ساتلي دي.

05/09/2023

د تاریخ ليکنې په برخه کې د ډاکټر مبارک علي هڅې د ځانګړې مننې او ستاینې وړ بلل شي‌.

د انسان د تکامل د اصولو له مخې، د هغه ماضي، حال او راتلونکې له يو بل سره تړلي دي او یوازې د تیرو تجربو او اوسنیو فعالیتونو په نښلولو سره خپل روښانه راتلونکی جوړولی شي چې دا له تاريخ څخه په سمې ګټې اخيستنې سره ممکن ده.

په داسې حال کې چې په تحصیلي بنسټونو کې باید هرڅه په پټو سترګو ومنل شي له دودیزې تاریخ پیژندنې څخه انحراف خورا ستونزمن کار بلل شي، په همدې تنګ او زنداني چاپېريال کې ډاکټر مبارک علي په ډېره زړورتيا سره وکولای شول چې د خپل کار په جریان کې د رسمي رواياتو او د هغو په رڼا کې د ليکل شويو کتابونو موضوعيتوب او د تاريخي حقايقو سره په تضاد کې هغه تفصيلات رابرسېره کړي چې په عامه توګه حرام بلل شوي وو، نه يوازې دا بلکې ډاکتر مبارک علي د يو متبادل تاريخ په لیکلو کې رښتينې او بې پرې هڅه وکړه او همدغه یوه وجه ده چې نوموړی تر ستاینې ډېر غندل شوی دی.

ډاکټر مبارک علي د پاکستان يو تاريخپوه او عالم دی، په هند کې زېږېدلی او د تاريخ په بېلابېلو موضوعاتو کې یې تر سلو زیات کتابونه لیکلي دي.

مبارک علي په ۱۹۶۳ ز. کال کې د حيدرآباد له سندهـ پوهنتون څخه د تاريخ په څانګه کې ماسټري او په المان کې یې د روهر پوهنتون نه په همدې برخه کې دوکتورا هم کړې ده.

د تاريخ په ډګر کې د ډاکټر مبارک علي خدمتونه تفصيلي تحليل او تبصرو ته اړتيا لري، خو که په لنډه توګه يې د لنډيز کولو هڅه وکړو، نو ويلای شو چې د هغه علمي کار څو مهمې ځانګړنې لري چې لومړۍ ځانګړنه یې د تاریخ لیکلو له دودیزو نمونو څخه دهغه بغاوت دی؛ له بده مرغه چې زموږ علمي بنسټونه د هر ډول نوي فکر او مفکورې له پیدا کولو څخه معلول دي او په ټول تدريسي چاپېريال کې د پوښتنې کولو کلتور بیخي نشته او یا هم که چیرته یو زده کوونکی سوال پورته کوي په هغه بېلابېلې ټاپې لګول کېږي چې په دې توګه یې د فکري ازادۍ مخه نیولې او د ولې کلمه یې مطلق حرامه ګڼلې ده.

د ډاکټر مبارک علي د کار دويم د پام وړ اړخ دا دی چې دی د تاریخ موضوع د پاچاهانو او نورو واکمنانو په ذکر پورې نه محدوده وي او لکه د نورو تاریخ لیکونکو په څېر د واکمنانو او پخوانیو مشرانو د هر مشروع او ناروا اقدام دفاع نه کوي.

د بېلګې په توګه یې د خپلې دوکتورا په څېړنيزه مقاله کې چې د مغلو د دربار په اړه یې لیکلې او همدارنګه د مغلو واکمنانو په ځانګړې توګه اکبر او جهانګیر بادشاه باندې د هغه په لیکل شویو‌ مقالو او لیکنو کې چې د هند د وېش پر مهال د همغه وخت د سياسي رهبرۍ په اړه چې د يو او بل د پلويتوب پر ځای یې د خپل فکر او قلم بې پريتوب ثابت کړی د یادونې وړ بلل شي؛ ډاکتر مبارک علي د واکمنانو او سیاسي مشرانو د موضوعاتو څخه دباندې په خپلو څېړنو او پلټنو کې د ټولنې د بېلابېلو برخو د کردار ترڅنګ په خپلو موضوعاتو کې د ټولنې مظلومې طبقې ته د لومړیتوب په ورکولو سره د انسانانو د عادتونو او غوښتنو پر بنسټ د تاریخ موندنې په هڅه کې ټولنیز تاریخ ته په اهمیت ورکولو سره داسې تاریخي موضوعات ولیکل چې په حقيقت کې هم باید د تاریخ لیکنې برخه وګرځول شي.

د ډاکټر مبارک علي بله لويه ځانګړنه دا ده چې دی د هرڅه په ليکلو کې ځان يو عام لوستونکی ګڼي، که څه هم هر لیکوال حق لري چې د خپلو لوستونکو په اړه قضاوت وکړي خو ځینې لیکوالان د یوې محدودې حلقې لپاره لیکل کوي چې د هغه د ذهني کچې سره برابر وي، که چیرې یو لیکوال په خپله موضوع کې ماهر وي، فکر کوي چې د هغه د کچې متخصصین کولی شي د هغه نظریات درک او تبصره ورباندې وکړي، دا ډول لیکوالان د هغو خلکو پروا نه کوي چې د دوی د مهارت له کچې سره برابر نه دي او له نظریاتو څخه یې استفاده کوي، بلکې دوی یوازې دا غواړي چې سم او مستند لیکل وکړي او د ځان په څیر خلکو ته یې ورسوي، خو ځينې داسې لیکوالان هم شته چې په خپله موضوع کې د بشپړې لاسرسۍ او په هغه کې له روانو بحثونو سره د بلدتيا سربېره په خپله موضوع کې د سختو تخنیکونو او جملو د کارونې څخه چې د عامو لوستونکو لپاره د پوهیدو وړ نه اوسي ډډه کوي، چې دغه لويه ځانګړنه د ډاکتر مبارک علي په ليکنو او مقالو کې له ورايه څرګنديږي او د تاریخ له عامو او خاصو لوستونکو سره د مطالعې او زده کړې په برخه کې خورا ډېره مرسته کوي.

که څه هم د ډاکتر مبارک علي په ليکنو کې چې اکثریت یې د برصغیر په واکمنانو او د هغوی په کورنیو پورې اړه لري د پښتون وطن، بلوچستان، سندھ، پنجاب او بیا بنګال کې د پښتنو د ملي غورځنګونو یادونه نه ده شوې خو د تاریخي ليکنې په ځانګړې لار کې د نوموړي له هڅو څخه سترګی نشې پټېدلی.

په پای کې د تاريخ ليکني په برخه کې ډاکټر مبارک علي د خدمتونو د ستاينې ترڅنګ باید یادونه وکړم چې د دې ستر حقیقت په اساس چې د انسان پرون او راتلونکی یو له بل سره تړلي دي، دا د هر هوښیار انسان دنده ده چې د تاريخ څخه په سبق اخیستنې سره په خپل نن کې د غوره راتلونکي لپاره ژوند او مبارزه ترسره کړي.

په درنښت
ليکنه : #مقتصد

05/09/2023

ټاکل شوې ده، چې د افغانستان کرېکټ ملي لوبډله د آسيا جام سياليو په لړ کې نن وروسته له غرمې د افغانستان پر وخت ۲:۰۰ بجې سريلانکا سره مخامخ شي.

د کرېکټ د چارو شنونکو په وينا، افغانستان که نننۍ لوبه په ښه توپير وګټي، څلور غوره پړاو ته يې د مخکې تګ شونتيا موجوده ده.

دغه سيالۍ د پاکستان په کوربه‌توب، په لاهور ښار کې ترسره کېدونکې ده.

افغان لوبډلې د دې سيالۍ په لومړۍ لوبه کې له بنګله‌دېشه ماتې منلې وه.

05/09/2023

زاړه ملتپالان له منظوره څه غواړي؟
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
لیک: احمدشاه ساحل

زاړه ملتپالان له منظوره څه غواړي؟ یا منظور څه وکړي تر څو دوی ورته خنډونه جوړ نه کړي؟ یا که بله پوښتنه داسي وکړو چي څه وخت شونې ده تر څو زاړه ملتپالان د منظور له ازار او اذیته لاس واخلي؟ درې عمده موارد دي.

که د یوې شیبې لپاره فرض کړو چي د منظور او غورځنګ پر وړاندي د زړو ملتپالانو له لوري راپورته سوي اختلافات واقعاً هم یوازي د دوی اختلافات دي او تر شا يې د پاکستانيو ادارو لاس او منظم سيستماتیک پلانونه شتون نه لري، نو دلته هم مهمه پوښتنه دا ده چي له دغو اختلافاتو د دوی موخه څه ده او څه کول غواړي؟ ولي د منظور له را پيدا کېدو سره ورځ تر بلي پر دوی ساحه تنګېږي؟ ولي يې دريځونه دومره له تضاداتو ډک سوي چي ان د پرون خبره يې د نن او د نن خبره يې له سبا سره په توپير کي راځي؟ ولي مسلسل منظور ټارګيټوي؟ دوی کوم وهم او ډار پخپل راتلونکي کي ویني؟ ولي يې څېرو رنګ بایللی او له پښو سېک ختلی؟ ولي يې پلویان دومره بې روحيې او سپکو سپورو ته اړ سوي؟
ما چي په دې اړه څومره کتني، لوستني، اورېدني او په ټوله کي څېړني کړي، بلاخره درې عمده موارد مي موندلي چي پر اساس يې زړو ملتپالانو د منظور پر وړاندي ډېر ښکاره او حد ماتونکي اختلافات را پيل کړي. که دا موارد حل او لمنځه لاړ سي، ممکن ډېر په اسانۍ دا حالت تغیر وکړي.

لومړی - ددې لپاره چي زاړه ملتپاله مشران د منظور پښتون پر وړاندي له مخالفتونو، کینو، عقدو او تورونو لاس واخلي، هغه باید پي ټي ایم تر وزیرستان او ان بیرته تر محسود قبیلې پوري محدود کړي. زاړه ملتپالان د پي ټي ایم دومره پراخه لمن چي حتا له اباسین را نیولې، تر امو او بیا د هندوکش او پامیر تر لوړو يې دا ټول پکښي را يو ځای کړه، په هيڅ صورت نه سي زغملی. دوی په ښکاره دا خبره نه کوي، اما په زړونو کي هرګز دا نه مني چي د دوی د لویو کورنیو، خانیو او نیمه پيړۍ میراثي سیاستونو په شتون کي دي د یو معلم سړي ځوان زوی را پورته سي او د لر او بر ټولو پښتنو د سالارۍ توغ دي په لاس کي واخلي. یعني دوی وايې چي منظور او وزیرستان پوه سه، خو ایمل ولي او پېښور، محمود خان او کويټه دي سره پرېښودل سي.
که منظور دا کار وکړي، یعني ځان بیرته له ”پښتون“ څخه په ”محسود“ واړوي، نو بیا به هیڅکله نه د GHQ کس وبلل سي، نه د پښتنو او ”ریاست“ ترمنځ جنګ جوړونکی، او نه به هم له ډېر درده په ”صوفي“ ورته وویل سي. دا چي منظور په دوامداره توګه ټارګیټ کیږي، ګناه يې دا ده چي ”پښتون“ سوی.

دوهم - که منظور پښتون داسي نه کوي، یوه بله لار هم سته چي د زړو ملتپالو غوسې پرې سړېدای سي. دا انتخاب هم د د دوی په زړونو کي دی او وخت ناوخت یې بیانوي. سمه ده، منظور که بیرته MTM ته نه ګرځي او PTM ته دوام ورکوي، نو بیا دي عامو پښتنو ته دا نه وايي چي په پاکستان کي ”پارلماني سیاستونه“ دوی خپلو ارمانونو ته نه سي رسولی، او پښتنو مشرانو ته هر ډول ور کول کېدونکي دولتي چوکۍ ”بې واکه چوکۍ“ وي او قام ته يې ګټه نه رسیږي. یعني منظور دي هغه پښتانه چي دغه ګوندونه يې یوازي د ځاني ګټو او ”بې واک چوکیو“ د ترلاسه کولو لپاره تر بېلابیلو کاذبو شعارونو لاندي استعمالوي، نه پوهوي چي پاکستان په دغه ”چل“ له لویو هدفونو او ګټو د دوی پام اړولی. منظور دي پريږدي چي دوی د تیري نیمي پېړۍ په څېر اوس هم پښتانه په ډېرو وړو لاسته راوړنو وغولوي او د پنجاب د استعمار او استثمار لوبو ته دوام ورکړي. منظور دي پښتنو ته نه وايي چي تر هغو د ښې ورځ خاوندان کېدلی نه سي، چي تر څو يې سیاسي ازادي نه وي ترلاسه کړې. برعکس باید پښتنو ته دا ووايي چي ټول ژوند او موخي يې یوازي همدا دي چي څنګه زاړه ملتپالان تر پارلمان او دولتي چوکیو پوري ورسوي، ورته ووايي چي همدا د پارلماني سيټونو لپاره سیالۍ، د مریم نواز، بلاول بوټو او مولانا فضل رحمان سره اتحادونه يې د ښې ورځي خاوندان کولی سي. که منظور د وسایلو د اختیار خبره هم کوي، نو د دوی په څېر صرف ”خبره“ به وي، نه لکه اوس چي د اختیار ترلاسه کولو ”عملي لار چاري“ به هم ښیي. لنډه دا چي منظور به خپل کار کوي، او د ټولو پښتنو نماینده دي د ځانه نه جوړوي، پر ټول قام دي غیږ نه راګرځوي، د دوی په څېر د قام لمنځه دي یوه برخه پښتانه په ځان پسې کړي او د شخصي ګټو لپاره دي پر پخوانیو دودیزو ناکامو لارو یو بې هدفه مزل پيل کړي. بناً که منظور پښتون دغسي وکړي، نو هم يې زاړه ملتپالان دومره په قهر پر وړاندي نه دریږي او لکه دوی چي د یو بل سره وخت تیروي، دغسي به د یو عادي ګوند د مشر په څېر د ده سره هم اوسي. خو...

دریم - که منظور نه ها کوي نه دا، بیا هم دوی یو انتخاب لا بل ورته لري. هغه دا چي منظور باید حداقل د دوی ” لېول“ ته ځان راټيټ کړي او د دوی هومره حد کي واوسي. یعني که منظور نه وزیرستان ته بیرته ګرځي او نه د ټولو پښتنو له خپلولو لاس اخلي، نو دغه چاره دي هم د دوی په اند داسي ترسره سي چي حداقل دوی ته هم د پښتنو په منځ کي د پښې ایښودلو ځای پاته سي. مثلاً: پښتانه(پرته له څو درباري غوړمالانو او کم پوهو ځوانانو) فطرتاً هغه مشر ډېر نه خوښوي چي د پرون، نن او سبا خبري يې سره توپير لري، ډارن او مضر احتیاطه وي، ډېر مصلحت کاروي، دښمن ته سپينه او واضح خبره نه سي کولی، هغه ترې پاته وي او دی د خپلو سره لاس او ګريوان وي، هره ورځ نورو ته جواب او پپغور ورکوي، پر ځای ددې چي قام ته څه وکړي، ټول وخت يې د نورو پښو وهلو کي تیریږي، سپک الفاظه وي او درواغجن الزامات او تورونه لګوي. دغه لېول ته تر ډېره حده یو ”سیاسي او اخلاقي لېول“ هم ویلی سو. په لر او بر کي د منظور پښتون د دومره ژر منلو او قبلولو یو لامل دا هم و چي دی د پښتنو له دغه فطرتي عدت او طبیعت سره تصادفاً جوړ راتلی. یعني د زړورتیا او سنګینوالي له ځانګړنو رانیولې، بیا تر یو ژبي او یو دريځه پوري، همداسي دښمن ته تر سپينو سپينو ویلو، د شخصي اغراضو په خاطر له نورو ”مشرانو“ سره په تقابل کي نه واقع کېدلو، د چا سپک چلند او خبري ته تر ځواب نه ورکولو پوري دا او نور ټول هغه خویونه او صفات دي چي منظور يې له ذات او اره په ځان کي لري. دا چي زاړه ملتپالان تر ډېره له دغو ځانګړنو بې برخي دي، نو اوس دا نه سي زغملی چي د منظور غوندي یو څوک د دوی او قام ترمنځ راسي. دوی غواړي که منظور يې پورته دوه انتخابونه هم نه مني، نو دا خو دي ومني چي د دوی په لېول او کچه کي روان سي. یعني نن دي یوه کړي سبا بله، کله دي د طال...بانو پر خلاف امریکا ته د همکارۍ ټټر وهي، کله دي بیا بیرته د هغوی ”خارجه وزیر“ ځان اعلانوي، کله دي وايي چي د پاکستان او افغانستان په جنګ کي د پاکستان پر طرف درېږم، کله دي بیا وايي چي افغانستان د پاکستان له لاسه تباه دی. همداسي په اخلاقي توګه هم ځان را وغورځوي. ترډ کلاس ادبیات دي کاروي، د دوی سپکو ته دي غلی نه کښيني، بلکي په سپکو دي ځواب ورکوي، د قام هدف دي پرېږدي هره ورځ دي پر سټېجونو د ایمل ولي او محمود خان توهینامېزه خبرو ته غبرګون ښيي، د ګوندونو او پښتنو د یووالي هڅي دي نه کوي، ان د یو بل په لویو جنازو او جرګو کي دي برخه نه اخلي، خو له اسلام اباده د مریم نواز په یو تلیفوني زنګ دي سره یو ځای او ورته حاضریږي. دا هر څه ځکه دوی له منظوره غواړي تر څو هغه توپير چي فعلاً يې منظور د دوی سره لري؛ لمنځه لاړ سي او پښتانه منظور پر دوی غوره نه، بلکي د دوی په څېر یو عادي ”مشر“ وګڼي. دوی هڅه کوي چي بیرته په قام کي د یو ”ريښتني“ رهبر خلا رامنځته کړي او تر هغو چي یو بل ”منظور“ را پيدا کیږي، د دوی میراثي سیاست دوام ولري. یعني دا د منظور پښتون یو ډول ”اخلاقي قتل“ هم دی چي دوی يې ترسره کول غواړي. زړو ملتپالانو درک کړې چي منظور له دوی ډېر مخکي دی او پښتانه پوه سوي چي ”سړی“ یې موندلی. د عمل سربېره د زړو ملتپاله مشرانو او منظور په خبرو کي هم ځمکه - اسمان توپير دی. هغوی د قام د تېریستلو لپاره د ستونزو په جرړو ستونزي ختموي، خو منظور د ستونزو جرړو ته ګوته نیسي.

لنډه دا که منظور دغه دریم انتخاب ومني، نو هم د زړو ملتپاله مشرانو له شر او اوسني ډول قهره ځان خلاصولی سي، خو هرګز به منظور د دوی یا نورو دا ډول ارمانونه پوره کېدو ته پرېنږدي. ځکه خو دوی او پلویان يې داسي نارامه او لالهانده دي. منظور به لکه اوس، تل به خپله لمنه همداسي پراخه ساتي، له وزیرستانه تر پيښوره، له کوټي تر کابله د ټولو غم به ژاړي، تل به د لر او بر پر یووالي باور ساتي، تل به همداسي دروند سنګین، زړور، ژبور او ريښتنی وي. منظور خو څه، حتا د پي ټي ایم یو ”کارکن“ به هم د دوی لېول ته ځان راټيټ نه کړي. دوی به نور هم سپک او قهرجن چلند وکړي، خو کامريډیان به شاته نه ګوري او د خپل هدف پر لور به ګړندي ګامونه اخلي. ځکه دا ډول حالات د ولسي مبارزو او انقلابونو سره تړلي وي، ښه خبره دا ده چي منظور ډېر پخوا ان هغه وخت چي دا حرکت يې هم نه وو را پيل کړی، دغه حالت ته ذهناً چمتو وو. ځکه خو په یو شعر کي وايي:
ما وېل میدان ته به دښمن را درومي
دا خو خپلوان هم دي راغلي ګرانه