19/11/2023
KHÔNG CHỈ KIẾN THỨC, THẦY CÔ DẠY TRÒ BIẾT RUNG ĐỘNG TRƯỚC CUỘC ĐỜI
Trường học hạnh phúc là nơi mỗi học sinh và thầy cô đều cảm nhận, là ngôi trường mà mỗi chúng ta đều hướng tới. Trong không khí chộn rộn của “Tết Thầy cô”, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) Nguyễn Kim Sơn, người đứng đầu ngành Giáo dục đã dành thời gian chia sẻ với Báo Pháp luật Việt Nam những trăn trở, suy tư về thầy cô, về con đường đổi mới giáo dục Việt Nam…
Đổi mới giáo dục - bắt đầu từ thầy cô
Chương trình Giáo dục phổ thông (GDPT) 2018 đã đi gần hết vòng đầu tiên với nhiều khó khăn, thách thức về thiếu giáo viên, thiếu cơ sở vật chất, một chương trình nhiều bộ SGK. Có ý kiến cho rằng, giáo dục liên quan tới mọi nhà nên ai cũng có thể tranh luận về giáo dục. Trong khi đổi mới, sáng tạo là điều tất yếu với cả thầy và trò. Vậy những thuận lợi, những cái cũ cần thay đổi và những cái mới ngành Giáo dục quyết liệt theo đuổi là gì, thưa Bộ trưởng?
- Một trong những thuận lợi lớn nhất của ngành là đang nhận được sự quan tâm lớn của Đảng, Quốc hội, Chính phủ, Nhân dân. Sự quan tâm này đã và đang hỗ trợ rất lớn đối với ngành, đồng thời tạo ra động lực quan trọng cho sự nghiệp đổi mới giáo dục. Dù còn nhiều khó khăn nhưng lực lượng nhà giáo đã không ngừng nỗ lực, phấn đấu, dũng cảm đương đầu với khó khăn, thách thức để thực hiện đổi mới. Những hiệu ứng tích cực của đổi mới GDPT thể hiện ở sự hào hứng học tập của học sinh và hào hứng giảng dạy của thầy, cô giáo. Đánh giá của Đoàn giám sát Quốc hội thực hiện Nghị quyết 88, Nghị quyết 51 cũng đã ghi nhận đổi mới giáo dục phổ thông đạt được nhiều kết quả quan trọng, giúp cho GDPT có nhiều khởi sắc.
Sau một chặng đường đổi mới, đã có những kết quả quan trọng là tiền đề. Những thách thức, bỡ ngỡ, lúng túng dần được điều chỉnh để đi vào nền nếp. Giáo viên đã bắt đầu quen với chương trình GDPT mới, với cách dạy mới, phát huy tính chủ động, sáng tạo nhiều hơn. Học sinh quen hơn với cách học, xã hội biết và chia sẻ nhiều hơn… đó chính là thuận lợi rất quan trọng.
Các địa phương cũng nhận thấy điều kiện đổi mới còn nhiều thiếu thốn và tích cực để giải quyết. Việc các chương trình phục hồi kinh tế - xã hội, các chương trình mục tiêu quốc gia được đẩy mạnh triển khai cũng là những yếu tố góp phần thuận lợi. Hy vọng các chương trình này sẽ đem lại cho các địa phương, cơ sở giáo dục thêm điều kiện để thực hiện chương trình mới này.
Tuy vậy, đổi mới mang theo những thách thức đối với cái cũ, tư duy cũ, quan niệm cũ và sức ỳ. Đổi mới càng sâu thì thách thức càng lớn. Đổi mới không chỉ liên quan đến học sinh, giáo viên mà còn cần sự ủng hộ của phụ huynh, xã hội. Công cuộc đổi mới có rất nhiều thay đổi và khi một phần không nhỏ trong xã hội chưa hiểu hết những thay đổi đó sẽ dễ dẫn đến kêu ca, phàn nàn, chưa hoàn toàn tin tưởng vào định hướng đổi mới. Đây là thách thức, cần phải tạo sự đồng thuận nhiều hơn từ phía xã hội, Nhân dân, phụ huynh để tất cả cùng đồng hành, chia sẻ với ngành Giáo dục.
Đối với lực lượng nhà giáo, tôi cho rằng mức độ đổi mới của nhà giáo đạt được đến đâu thì đổi mới giáo dục đạt được đến đó. Một trong những khó khăn đó là các cách làm cũ vốn đã định hình và ăn sâu vào thói quen giảng dạy mà không phải tất cả giáo viên đều sẵn sàng đổi mới mình để thích nghi với công việc mới cần làm theo yêu cầu của sự đổi mới. Để khắc phục cần có sự nỗ lực, quyết tâm, chia sẻ rất lớn từ đội ngũ các nhà giáo.
Về phía Bộ GD&ĐT, chúng tôi đang làm rất nhiều việc để động viên, hỗ trợ giáo viên, cố gắng bảo đảm không ai bị bỏ lại phía sau, để giáo viên có thêm động lực, chỗ dựa cho sự đổi mới.
Chính vì áp lực của đổi mới và áp lực của cuộc sống (thu nhập không tăng, cơ hội việc làm rộng mở), một bộ phận không nhỏ giáo viên đã nghỉ việc, đi xuất khẩu lao động, đi làm ở các khu công nghiệp, làm tự do... Trong vòng 3 năm học, tính từ tháng 8/2020 đến tháng 8/2023, tổng số giáo viên mầm non, phổ thông nghỉ việc, bỏ việc lên đến trên 40.000. Bên cạnh đó, số lượng giáo viên nghỉ hưu, bình quân mỗi năm khoảng 10.000 người. Trong khi từ năm 2020 đến nay, số chỉ tiêu được giao gần 26.000 biên chế mới. Đối chiếu số lượng giáo viên nghỉ việc và số lượng giáo viên được tuyển dụng đang có sự chênh lệch lớn. Chưa kể đến tình hình tuyển dụng ở các địa phương đang gặp nhiều khó khăn. Ở vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn, có biên chế, có chế độ ưu đãi lại không tuyển được giáo viên ngoại ngữ, tin học, mỹ thuật, nghệ thuật. Một số tỉnh Đồng bằng Bắc Bộ dù có chỉ tiêu nhưng lại không tuyển được giáo viên mầm non.
Khó khăn đến từ sự chuẩn bị các điều kiện ở phía địa phương cho công cuộc đổi mới. Với yêu cầu của phương pháp mới cần phải bảo đảm số lượng học sinh trên lớp, tỷ lệ học sinh và giáo viên, chuẩn bị phòng học, thư viện, phòng học bộ môn, thực hiện giáo dục trải nghiệm… Tuy nhiên, do điều kiện kinh tế, mức độ quan tâm cũng như khó khăn khác nhau của mỗi địa phương dẫn đến việc đáp ứng điều kiện cho đổi mới còn nhiều hạn chế.
Và thực tế, trước khi đổi mới giáo dục đã có nhiều khó khăn chưa khắc phục xong, giờ lại phải bước vào một hành trình đổi mới với nhiều khó khăn hơn. Ở những vùng sâu, vùng xa, khó khăn, thách thức sẽ còn chồng chất hơn nữa nếu như không có sự hỗ trợ hiệu quả. Trong khi đó, ở các đô thị lớn lại gặp khó khăn về sự dịch chuyển dân cư cơ học, tăng dân số cao, thiếu đất để xây trường. Như vậy, mỗi nơi đều có các khó khăn riêng.
Mục tiêu xuyên suốt cần đạt được của Chương trình GDPT 2018 và những việc cần làm ngay là gì, thưa Bộ trưởng?
- Mục tiêu của Chương trình GDPT 2018 là giúp học sinh làm chủ kiến thức phổ thông, biết vận dụng hiệu quả kiến thức, kĩ năng đã học vào đời sống và tự học suốt đời. Có định hướng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp, biết xây dựng và phát triển hài hoà các mối quan hệ xã hội. Có cá tính, nhân cách và đời sống tâm hồn phong phú, nhờ đó có được cuộc sống có ý nghĩa và đóng góp tích cực vào sự phát triển của đất nước và nhân loại. Bộ GD&ĐT sẽ tiếp tục kiến nghị để kiên định và kiên trì với bản chất và mục tiêu xuyên suốt cần đạt được của Chương trình GDPT 2018.
Hạnh phúc của thầy cô là được xã hội trân trọng
Thời gian qua, ngành Giáo dục có nhiều chuyện đau lòng xuất phát từ cách hành xử của giáo viên đối với học sinh, phụ huynh. Cùng với đó, như Bộ trưởng đã thông tin trước Quốc hội, hai năm trở lại đây có tới 699 vụ bạo lực học đường thống kê được. Cứ 50 cơ sở giáo dục thì có một vụ bạo lực học đường. Bộ trưởng đánh giá ra sao về thực trạng đau lòng trên và đâu là những giải pháp rốt ráo?
- Có nhiều nguyên nhân dẫn đến bạo lực học đường, trong đó có việc phát hiện và xử lý hiện giao cho giáo viên. Một số hiệu trưởng và giáo viên khi phát hiện còn lúng túng trong xử lý.
Đồng thời, theo thống kê của Tòa án nhân dân tối cao, hằng năm có 70 - 80% vụ ly hôn có liên quan đến bạo lực gia đình. Vì vậy, học sinh vừa chứng kiến bạo lực, vừa có thể bị bạo lực. Hai việc này có liên quan đến nhau, do đó cần ngăn chặn bạo lực từ gia đình.
Những tác động từ thông tin, hình ảnh trên mạng xã hội hay từ các bộ phim mang yếu tố bạo lực, đề cập tới bạo lực học đường... cũng ít nhiều là nguyên nhân tác động tới việc gia tăng bạo lực học đường thời gian qua.
Có nhiều giải pháp, nhưng quan trọng nhất là cần phải áp dụng loạt giải pháp có tính chất tổng thể đồng bộ với sự vào cuộc của toàn thể xã hội.
Trong đó, cần ưu tiên tăng cường kỹ năng để xử lý các vấn đề phát sinh đối với bản thân của học sinh. Đây là vấn đề trang bị kỹ năng sống, kỹ năng xử lý các vấn đề phát sinh, kỹ năng ứng xử với mạng xã hội hay giao tiếp xã hội... Xử lý được vấn đề này là góp phần giảm nguy cơ phát sinh bạo lực từ chính bản thân học sinh.
Đối với giáo viên chủ nhiệm, Bộ GD&ĐT tăng cường tập huấn về kỹ năng để xử lý các vấn đề phát sinh đối với học sinh. Tới đây, Bộ sẽ có thêm một vị trí chuyên về tư vấn tâm lý học đường, thay vì sử dụng cán bộ chuyên trách như trước đây. Hiện nguồn nhân lực của ngành được đào tạo trong các trường sư phạm khoảng gần 9.000 nhân lực mỗi năm.
Cùng với đó vị trí giáo vụ đã được xác định trong nhà trường cũng sẽ hỗ trợ thêm cho việc phát hiện, ngăn chặn, xử lý các vấn đề liên quan đến bạo lực học đường. Trong nhà trường việc đưa thêm và tăng cường các hoạt động mang tính tích cực như các hoạt động tập thể, hoạt động đoàn, đội, vui chơi giải trí, đọc sách… cũng sẽ giảm khả năng sa vào những hoạt động tiêu cực.
Ngoài ra, cần đẩy mạnh sự phối hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong việc bảo vệ con em khỏi bạo lực học đường. Đặc biệt, khâu quan trọng tạo nền tảng gốc rễ để giải quyết được vấn đề này là triển khai thật tốt Chương trình GDPT 2018 với mục tiêu phát triển con người, nâng cao nhân cách, đạo đức con người Việt Nam...
Có câu “thầy cô giáo hạnh phúc sẽ thay đổi thế giới”. Người thầy không chỉ “thay đổi thế giới” bằng kiến thức mà bằng cả trái tim, tâm hồn, sự độ lượng, bao dung. Có những người thầy sẽ đi theo trò suốt cuộc đời bởi những kỷ niệm đẹp, sự tận hiến, sự truyền cảm hứng… Vậy chúng ta phải làm sao để có trường học hạnh phúc, nơi đó thầy trò đều hạnh phúc để chạm tới những khát vọng?
- Không ai có thể thay thế người thầy trong việc chăm lo, nuôi dưỡng ước mơ và hình thành các giá trị cơ bản cho thế hệ tương lai. Người thầy không chỉ hướng người học tập trung vào kiến thức, mà đồng thời phải dạy cho học trò có trái tim rung động trước cuộc đời, có tâm hồn thanh cao và rộng lượng, có trách nhiệm với bản thân và xã hội.
Tất cả phụ huynh vì sự kỳ vọng vào tương lai nên đều mong muốn con em mình được học trong trường học tốt, môi trường tốt và đặc biệt là có đội ngũ những nhà giáo tiêu biểu về phẩm chất, trách nhiệm và năng lực. Khái niệm “ngôi trường hạnh phúc” cũng xuất phát từ đó mà xuất hiện.
Một “ngôi trường hạnh phúc” thì không chỉ học sinh cảm nhận hạnh phúc mà chính đội ngũ thầy, cô giáo - những người trực tiếp thực hiện sứ mạng lớn lao là giáo dục cũng phải cảm nhận được điều đó. Không cảm nhận được hạnh phúc thì sẽ không có niềm đam mê để cống hiến, để vượt qua những chuyện thực tiễn khác. Niềm hạnh phúc của đội ngũ thầy, cô giáo chính là khi được xã hội trân trọng.
Chúng ta đã có “ngôi trường hạnh phúc” nào chưa? Có nhưng còn ít. Vậy thì cần phải nỗ lực hơn nữa để xây dựng. Trong bức thư đăng trên Báo Nhân dân số 600 (ngày 24/10/1955), Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Giáo dục các em là việc chung của gia đình, trường học và xã hội. Bố mẹ, thầy giáo và người lớn phải cùng nhau phụ trách; trước hết là phải làm gương mẫu cho các em trước mọi việc”.
Kế thừa các văn kiện quan trọng của Đảng trong các giai đoạn trước đây, Cương lĩnh (bổ sung và phát triển năm 2011) của Đảng và Văn kiện Đại hội XIII của Đảng về giáo dục và đào tạo đều nhất quán quan điểm, định hướng về phát triển giáo dục: “Phát triển giáo dục và đào tạo cùng với phát triển khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu; đầu tư cho giáo dục và đào tạo là đầu tư cho phát triển. Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo theo nhu cầu phát triển của xã hội”. Những quan điểm và định hướng này đã thể hiện Đảng ta luôn coi trọng sự nghiệp giáo dục và đào tạo, xem đây là vấn đề mang tính chiến lược xuyên suốt, phù hợp với thực tiễn Việt Nam và luôn đặt ra yêu cầu phải tiếp tục đẩy mạnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo.
Trong sự đổi mới toàn diện ấy, việc xây dựng những “trường học hạnh phúc” sẽ là mục tiêu căn bản để phấn đấu. Và điều này thì không chỉ là trách nhiệm của ngành Giáo dục, của Chính phủ mà là sự chung tay của toàn xã hội. Trong đó, trách nhiệm của mỗi cá nhân là rất quan trọng.
Ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11 đang tới gần, Bộ trưởng có gửi gắm gì tới các thầy, cô giáo?
- Mỗi thầy cô cần có ý thức về trọng trách vinh quang của nghề giáo. Mỗi nhà giáo cần nhận thức rõ, chính các nhà giáo là những người sáng tạo, vị tha thông qua công việc cao quý của mình. Thầy cô phải làm cho mọi người thấy rằng, đồng hành với tiến trình phát triển là hạnh phúc của nghề cao quý.
Người thầy cần phải là người dẫn đường, tạo dựng những con người có tư duy độc lập, dấn thân vì khát vọng tươi sáng của cá nhân, của đất nước, của nhân loại, đó là nhiệm vụ thiêng liêng của nhà giáo.
Bộ GD&ĐT sẽ tiếp tục kiến nghị và làm việc với các Bộ, ngành về việc tăng phụ cấp ưu đãi, tìm mọi cách tăng thu nhập cho giáo viên, tìm mọi cách để tăng cường cơ sở vật chất, cải thiện điều kiện làm việc của nhà giáo.
Dẫu còn nhiều khó khăn nhưng mong rằng, mỗi chúng ta sẽ kiên trinh với nghề giáo, vinh quang của nghề nghiệp và tiếp tục kiên trì vượt qua mọi khó khăn để thi đua dạy tốt, học.
Trân trọng cảm ơn Bộ trưởng!./.
Nguyệt Thương
Báo Pháp Luật Việt Nam
