SDD-Sagalee Dirree Dhawaa

12/10/2025

⛔️መግለጫ
​ከንቲባ ካዲር ጁሃር በቅርቡ በሚለቀቀው ቃለ መጠይቅ ላይ #በዱባይ፣ #በቱርክ፣ #በካናዳ እና #በአሜሪካ የሚገኙትን የቤቶች ባለቤትነት ለመካድ ከሞከሩ፣ ዝግጁ መሆን አለባቸው።

​ምክንያቱም እውነታውን በግልጽ ለማሳየት ማስረጃዎቹን ደረጃ በደረጃ፣ ሰነድ በሰነድ እና እውነታ በእውነታ — ይፋ ይደርጋል።

​ምንም ያህል የሚዲያ ሽክርክሪት፣ ተከፋይ ቃለመጠይቆች፣ ወይም የተለማመዱ መግለጫዎች እውነታውን ለዘላለም ሊደብቁት አይችሉም።
​ህዝቡ ግልፅነት ይገባዋል፣ እና እኛም የይገባኛል ጥያቄዎችና ወሬዎችን ሳይሆን የተረጋገጡ ማስረጃዎችን ለማቅረብ ተዘጋጅተናል።

​ትኩረት ይዘው ይጠብቁ።
በዚህ ጊዜ፣ እያንዳንዱ ዝርዝር ነገር ይፋ ይሆናል።

12/07/2025

12/07/2025

12/04/2025

የአንድ ወጣት ባለሀብት በድሬዳዋ የደረሰበት መሬት ነጠቃና በደል!

​በ2017 ዓ.ም. አንድ ወጣት ባለሀብት ከድሬዳዋ አውሮፕላን ማረፊያ አቅራቢያ የከተማ መዝናኛ እና የውሃ ፓርክ በጋራ ለማልማት 15 ሄክታር መሬት ተሰጣቸው። ይህ ፕሮጀክት በ70:30 ስምምነት (70% የራሳቸው ኢንቨስትመንት፣ 30% ከመንግሥት) የሚከናወን ነበር።

​ልጃቸው ..... ከ150 ሚሊዮን ብር በላይ ኢንቨስት አድርጎ ፕሮጀክቱ ሊጠናቀቅ ተቃርቦ ነበር። ከ10 በላይ የሚሆኑ ከፍተኛ ጥራት ያላቸው የውሃ ፓርክ ዕቃዎች የጫኑ ኮንቴይነሮች ከቻይና ተነስተው ጅቡቲ ደርሰው ነበር።

​■ የተፈጸመው ግፍ እና በደል
​ከዚያም የከተማው አስተዳደር ጋር በመተባበር ፕሮጀክቱን በኃይል ነጠቁ።
​30 ሚሊዮን ብር ጉቦ ከተቀበሉ በኋላ፣ ቀደም ሲል የጸደቀውን ካርታ ያለ ምንም ማስጠንቀቂያ፣ ማስታወቂያ ወይም ይፋዊ ማብራሪያ ሰረዙት።

​ከፓርኩ መሬት ውስጥ 3 ሄክታር ቀንሰው ለአትሌት ኃይሌ ገብረሥላሴ ሰጡ (እርሳቸውም ላይ 2 ሄክታር ተጨማሪ እንደሚያደርጉላቸው ቃል ገብተው ነበር)።
​ይህ ብቻ አይደለም፤ የማጠናቀቂያ ሥራዎችን የሚሠሩ ሠራተኞች ወደ ሳይቱ እንዳይገቡ አግደው፣ ንብረታቸውን እንዳይቆጣጠሩና እንዳይከላከሉ አደረጉ።

​■ ከሀገር ፍቅር ወደ ከፍተኛ በደል
​ይህ ወጣት ለዓመታት በውጭ ሀገር በትጋት ሠርቶ፣ የትውልድ ከተማውን በመውደድና በአስተዳደሩ በማመን ለልማት አስተዋፅዖ ለማድረግ ተስፋ አድርጎ ወደ ድሬዳዋ ተመልሷል። ነገር ግን፣ አንዳንድ የዒሳ ሽማግሌዎች “ይህ የ‘ሄር ኢሴ’ ፓርክ ነው” የሚል ጥያቄ በማንሳት በአስተዳደሩ ላይ ጫና አሳደሩ። ወጣቱ መሬቱን ለማስረከብ ፈቃደኛ ሳይሆን ሲቀር፣ በድብቅ ዝግ ስብሰባ በማድረግ መሬቱን ለሌላ ሰው አስተላለፉት።

​■ ካሳ የለም
​ይህ ወጣት ምትክ ቦታ እንዲሰጠው እንኳን አልተፈቀደለትም። እስካሁን ድረስ ኢንቨስት ላደረገበት አንድም ብር ካሳ አልተከፈለውም።

​■ በግፍ የተጠረጠሩ ግለሰቦች
​ይህንን ኢፍትሐዊነት በዋናነት የፈጸሙት የሚባሉት፦
​የኘህነዉ ሀበሻ (Yehenew Habesha)
​የድሬዳዋ ፖሊስ ኮሚሽን
​ከንቲባ ከድር ጁሀር (Kedir Juhar)
​የመሬት ልማት ኃላፊ ሳጂድ (Sajid)
​የዒሳ ባለሥልጣናትም በጉዳዩ ላይ ግፊትና ሎቢ በማድረግ ተሳትፈዋል፤ ሆኖም እውነተኛ የአስተዳደር ሥልጣን አልነበራቸውም። ኃይሌን የጠራው የኘህነዉ ሀበሻ ሲሆን፣ የመሬት ካርታውን የሰረዙትና ያስተላለፉት የኘህነዉ፣ ወጠወጣ፣ ሳጂድ እና ከድር ናቸው።

​ወገኔ፣ እባክህ ለዚህ ድምጽ ሁን። እነዚህ ሰዎች ዳያስፖራውን እየተገናኙ ገንዘባቸውንና ጤንነታቸውን እየጨረሱ፣ በሀገር ቤት ደግሞ ግፍ እየፈጸሙ ነው። ሕዝቡ እውነቱን የማወቅ መብት አለው።

12/03/2025

የፀረ-ሙስና ቲያትር፡መሪዎች ታማኝነትን ሲሰብኩ፣ ቅጣት አልባነትን ሲተገብሩ!

​በመላ አገሪቱ፣ የፀረ-ሙስና ቀን ተቃርኖ የተሞላበት ትዕይንት ሆኖ ቀጥሏል። ባለሥልጣናት በአንድ በኩል ዳቦና ኬክ በመቁረስ፣ ንግግሮችን በማቅረብ፣ ሥነ ሥርዓቶችን በማዘጋጀት እና በሙስና ላይ ያለውን ብሔራዊ ትግል በኩራት ያከብራሉ።

ሆኖም ግን፣ በሌላ በኩል ደግሞ፣ በፀረ-ሙስና ኮሚሽን የወጡትን ምክረ ሃሳቦች ሆን ብለው ያዳክማሉ ማሻሻያዎችን በግልጽ በመዝጋት፣ እርምጃዎችን በማዘግየት እና ሊመረመሩ የሚገባቸውን ግለሰቦች በመጠበቅ።
ይህ ድርብ አቋም ከወጥነት ማጣት ያለፈ ሲሆን፣ የፖለቲካ ግብዝነትን በግልጽ የሚያሳይ ነው።

​ ■የቅጣት አልባነት ምሽግ!
​ታማኝነትን የመጠበቅ ኃላፊነት የተጣለባቸው አካላት፣ በምትኩ የቅጣት አልባነት አርክቴክቶች ሆነው ራሳቸውን አስቀምጠዋል።ተጠያቂነትን የሚያሰፍኑ ሥርዓቶችን ከመገንባት ይልቅ፣ የጥፋት ድርጊቶችን የሚሸፍኑ ግድግዳዎችን ያቆማሉ።

የተሃድሶን ቋንቋ ሲናገሩ፣ በድርጊት ግን በጥልቀት የሰረጸ የሙስና ሥርዓት ተከላካዮች ሆነው ይሠራሉ። እውነት ሊበራባት በሚገባው ቦታ ብርሃኑን እያጨለሙ እንኳ፣ ስለ ግልጽነት መስበካቸውን አይተዉም።

​የፀረ-ሙስና ስትራቴጂዎችን አፈጻጸም የሚያደናቅፍ አስተዳደር ሙስናን እየተዋጋ ነው ብሎ መናገር ፈጽሞ አይችልም። በእውነት እየተከላከለው ያለው የሌብነትን ባህል ነው—ተቋማዊ የሥነ-ምግባር መበስበስን በመጠበቅ እና የሕዝብ ቢሮዎችን ለግል ጥቅም መዝረፊያነት እንዲቀጥሉ በማድረግ።እንዲህ ባለ አካባቢ፣ የፀረ-ሙስና ቀን ባዶ ሥርዓት ብቻ ይሆናል፡ ለፍትህ የተሰጠ ቁርጠኝነት ሳይሆን፣ ዜጎችን ለማታለል እና ለተጨማሪ ብዝበዛ ጊዜ ለመግዛት የሚደረግ የፖለቲካ ትርኢት ነው።
​
■የሕዝብ እምነት መሸርሸር
​የዚህ ባህሪ መዘዞች እጅግ ከባድ ናቸው። የሕዝብን ሞራል ያዳክማል፣ የአገሪቱን ሥነ-ምግባራዊና ሕጋዊ መሠረቶች ያፈርሳል፣ እንዲሁም በዜጎችና በመንግሥታቸው መካከል ያለውን ደካማ እምነት ይከፋፍላል። መሪዎች በይፋ በጎነትን ሲያከብሩ፣ ፍትሕን በግል ሲቀብሩ አንድ አገር ሊፈወስ አይችልም።

​እውነተኛ ለውጥ የሚጀምረው መፈክሮች፣ ንግግሮች ወይም ዓመታዊ ክብረ በዓላት ሲደረጉ አይደለም፤ የሚጀምረው የመጀመሪያው የሙስና ሰንሰለት ሲሰበር እና ተጠያቂነት ያለ አድልኦ ወይም ጥበቃ በሁሉም ላይ ሲተገበር ነው።

​በሕግ የተያዙ ሰዎች በሥልጣን ጥበቃ ሳይደረግላቸው—በእውነት ለፍርድ ሲቀርቡ ብቻ፣ የፀረ-ሙስና ቀን ትክክለኛ ትርጉሙን መልሶ ያገኛል። እስከዚያው ድረስ፣ እውነተኝነትን፣ ፍትሕን እና እውነተኛ ለውጥን በናፈቀች አገር ወጪ የሚካሄድ የመድረክ ጨዋታ ሆኖ ይቀጥላል።

11/27/2025

የድሬዳዋ ጥያቄ፡ የአስተዳደር ውድቀት፣ የተመረጠ ጥቃት እና የናሲያ ዚያድ ፍትሕ ጥያቄ?!

​ድሬዳዋ በኢትዮጵያ ውስጥ ስትራቴጂያዊ ጠቀሜታ ካላቸው ከተሞች አንዷ ስትሆን፣ በጎሳ ማጭበርበር፣ በተቋማዊ መበስበስ እና በሕዝብ እምነት መሸርሸር ምልክት የተደረገበት የአስተዳደር ቀውስ ውስጥ ትገኛለች።

የቅርብ ጊዜ ክስተቶች የስድስት ወር መንታ ፅንስ የያዘችው የኦሮሞ ሴት ናሲያ ዚያድ በአሰቃቂ ሁኔታ መገደልን ጨምሮ—የከተማዋ አስተዳደር የሕግ የበላይነትን ለማስከበር እና ነዋሪዎቿን ለመጠበቅ ምን ያህል እንደወደቀ ያጋልጣሉ።

​ይህ ጽሑፍ ከጥቃቱ ጀርባ ያለውን የፖለቲካ ተለዋዋጭነት፣ የከፍተኛ ባለሥልጣናት ፍትሕን በማደናቀፍ ያላቸውን ሚና፣ እና ለድሬዳዋ ብዙ ብሔረሰቦች በተለይም በክልሉ ታሪካዊ ሥር ላለው የኦሮሞ ሕዝብ ያለውን ሰፊ አንድምታ ይዳስሳል።

​1.የናሲያ ዚያድ ግድያ፡ የአመለካከት መለወጫ ነጥብ
​ናሲያ ዚያድ በተገደለችበት ዕለት በከተማው የሶማሌ ክፍሎች ውስጥ በመንቀሳቀስ በሚታወቁ የታጠቁ ቡድኖች በኃይል ተደብድባለች። በርካታ ምስክሮች፣ የአካባቢ አስተዳዳሪዎች እና የፖሊስ የውስጥ አዋቂዎች የሚከተሉትን ያረጋግጣሉ፡
​ጥቃት ፈጻሚዎቹ በተጽዕኖ ፈጣሪ ግለሰቦች ጥበቃ ሥር የሚንቀሳቀሱ የሶማሌ የታጠቁ ቡድኖች አባላት ነበሩ።
​የድሬዳዋ ከንቲባ፣ ክብር ዶ/ር ከድር ጁሃር፣ መጀመሪያ ላይ ለክልል ፖሊስ (RIB) ሥርዓትን እንዲያስመልስ እና ወንጀለኞችን እንዲይዝ መመሪያ ሰጥተው ነበር።

​ሆኖም፣ ከተወሰኑ ሰዓታት በኋላ ከላይ የመጣ ጣልቃ ገብነት እስራቱን አግዶታል።
​ይባስ ብሎ፣ የብልጽግና ፓርቲ የድሬዳዋ ከተማ አስተዳደር ተወካይ የሆኑት ኢብራሂም ዩሱፍ፣ የጸጥታ አካላትን በቀጥታ ደውለው በወንጀለኞቹ ላይ የሚደረገውን ዘመቻ እንዲያቆሙ ማዘዛቸው በጥሩ ሁኔታ የተረጋገጠ መረጃ ነው።

የእሳቸው ጣልቃ ገብነት ለአሰቃቂ ግድያ ተጠያቂ የሆኑት በነፃ የሚንቀሳቀሱበት ሁኔታ ፈጥሯል ይህም የተጎጂውን ቤተሰብና ማኅበረሰብ ሐዘን የበለጠ አባብሷል።
​የናሲያ መንታ ፅንሶችም በዚያው ዕለት ሕይወታቸው አልፏል፤ ይህም የከተማዋን ሕሊና እስከዛሬ ድረስ የሚያሳዝን ነው።

​2.የጎሳ አድሏዊነት እና የተቀናጀ ብልጠት (Manipulation)
​የናሲያ ግድያ ዙሪያ የተፈጸሙት ክስተቶች በተናጥል የተከሰቱ አይደሉም። ባለፉት ጥቂት ዓመታት ውስጥ ድሬዳዋ የሚከተሉትን አስተናግዳለች፡
​አስገዳጅ ባልሆኑ መንገዶች (Informal Channels) በርካታ የሶማሌ ብሔር ተወላጆች ወደ ከተማው መግባታቸው መጨመር።

​የሶማሌ ካድሬዎች እና አጋሮቻቸው በቁልፍ ከተማ ተቋማት ውስጥ ስልታዊ በሆነ መንገድ መመደብ።
​የከተማዋን የስነ ሕዝብ ስብጥር ለመቀየር ታስቦ የመሬት ይገባኛል ጥያቄዎችን እና የሰፈራ ዘይቤዎችን ማስፋፋት።
​በአካባቢው የሶማሌ ልሂቃን እና በሶማሌ ክልል ባለሥልጣናት መካከል የፖለቲካ ትብብር መፍጠር።
​ከአስተዳደር ሠራተኞች በተገኘ የውስጥ ምስክርነት መሠረት፣ ኢብራሂም ዩሱፍ በድሬዳዋ የሶማሌን የፖለቲካ የበላይነት ለማራመድ በሚከተሉት ተግባራት ላይ በንቃት ተሳትፈዋል፡
​የመሬት ተደራሽነትን እና ሰፈራን ማመቻቸት።

​በቀበሌ አስተዳደሮች ውስጥ የሶማሌን ተጽዕኖ ማጠናከር።
​በከተማው ውስጥ ተፅዕኖአቸውን ለማስፋት ከሶማሌ ክልል አመራር ጋር መተባበር።
​እነዚህ ተግባራት የኦሮሞን መገኘት ለማዳከም እና በከተማዋ ላይ ያላቸውን ታሪካዊ ይገባኛል ለመቀነስ ከረጅም ጊዜ ስትራቴጂ ጋር የተገናኙ ይመስላል።

​3.የአስተዳደር መውደቅ እና የሕዝብ እምነት ማጣት
​ድሬዳዋ ዛሬ የአስተዳደርን ከባድ ውድቀት ተጋርጣለች፡
​የጸጥታ ኃይሎች የሚሠሩት በፖለቲካ እና በጎሳ ትስስር ላይ ተመስርተው በተመረጠ መንገድ ነው።
​የሕግ የበላይነት በግል መረቦች እና በደጋፊነት (Patronage) ተበላሽቷል።

​የከተማ አስተዳደሩ በጣልቃ ገብነት የተሞላ በመሆኑ ተቋማት በነጻነት እንዳይሠሩ ተደርጓል።
​ነዋሪዎች፣ በተለይም ተደጋጋሚ ማስፈራራት፣ ትንኮሳ እና ንብረት መነጠቅ የደረሰባቸው የኦሮሞ ማኅበረሰቦች ጥበቃ እንደሌላቸው ይሰማቸዋል።
​ስለዚህ፣ የናሲያ ዚያድ ግድያ የወንጀል ጉዳይ ብቻ አይደለም እሱ የሥርዓታዊ ኢፍትሐዊነት ምልክት እና ከተማዋ ወደ ሕግ አልባነት እያመራች መሆኑን የሚያሳይ ማሳያ ነው።

​4.ይህ የሰዎች ጥላቻ ሳይሆን የፍትሕና የእኩልነት ጥያቄ ነው
​እነዚህን ጉዳዮች ማንሳት ከየትኛውም የጎሳ ማኅበረሰብ ጋር መጋጨት እንዳልሆነ ግልጽ ማድረግ አስፈላጊ ነው። ድሬዳዋ ሁልጊዜ የጋራ፣ ብዙ ብሔረሰቦች ያሉባት ከተማ ስትሆን፣ አብሮ መኖር የሚቻልና የሚፈለግ ነው።
​ሆኖም ግን፡
​አንድ ቡድን የበላይነትን ለማስፋፋት የአስተዳደር ሥልጣንን ሲጠቀም፣
​የፖለቲካ ተዋናዮች ተጽዕኖ ለማግኘት ብሔርን ሲጠቀሙ፣
​ተጎጂዎች በጎሳቸው ምክንያት ፍትሕ ሲነፈጉ፣
​ከዚያ ዝምታ ተባባሪነት ይሆናል። ተጠያቂነትን መጠየቅ ጽንፈኝነት አይደለም። የእኩልነት መሠረት ነው።

​5.ጥያቄዎች እና ወደፊት ያለው መንገድ
​እምነትን ለመመለስ እና ሰላምን ለመገንባት፣ የሚከተሉት አስቸኳይ እርምጃዎች አስፈላጊ ናቸው፡

​1.ገለልተኛ ምርመራ
​በሕጋዊ መንገድ የተሰጠው ሥልጣን ያለው ገለልተኛ ምርመራ ወደ ሥራ መግባት አለበት።
​የናሲያ ዚያድ ግድያ።
​ፍትሕን ያደናቀፉ ባለሥልጣናት ሚና።
​ተደጋጋሚ የጎሳ ጥቃቶች ተጠያቂ የሆኑት የታጠቁ ቡድኖች።

​2.የከፍተኛ ባለሥልጣናት ተጠያቂነት
​ወንጀለኞችን ለመጠበቅ ጣልቃ የገቡ ማንኛውም ባለሥልጣናት—ኢብራሂም ዩሱፍን ጨምሮ—የሕግና የአስተዳደር ውጤት ሊገጥማቸው ይገባል።

​3.የተጋላጭ ማኅበረሰቦች ጥበቃ
​የጸጥታ ተቋማት የጎሳ ወይም የፖለቲካ አድሏዊነት ሳይኖር የሁሉም ነዋሪዎችን ደኅንነት ለማረጋገጥ መዋቅራዊ ለውጥ መደረግ አለበት።

​4.ግልጽ የመሬት አስተዳደር
​የመሬት ወረራ እና ሕገ-ወጥ የሰፈራ መስፋፋት መመርመር እና አስፈላጊ ሲሆን መገለበጥ አለበት።

​5.የተቋማት ታማኝነት መመለስ
​የከተማ አስተዳደሩ በሕግ ላይ ተመሥርቶ መሥራት አለበት እንጂ በተጽዕኖ መረቦች ወይም መደበኛ ባልሆኑ ትብብሮች ላይ መሆን የለበትም።

​ማጠቃለያ
​የናሲያ ዚያድ፣ የሁለት መንታ ጽንስ የያዘች ወጣት ሴት ሕይወት በቅጣት ነጻነት (Impunity) መወሰዱ ለድሬዳዋ ወሳኝ ወቅት ነው። የከተማው አስተዳደር ፍትሕን ለመስጠት አለመቻሉ የሞራል ነጥብ እና የአስተዳደር ቀውስ ነው።

​ድሬዳዋ ለሁሉም ሕዝቦቿ የጋራ ከተማ ሆና ለመቀጠል ከፈለገች፣ የጎሳ ማጭበርበር፣ የቅጣት ነፃነት እና የዝምታ ዑደት ማብቃት አለበት። ለናሲያ ፍትሕ ሕጋዊ አስፈላጊነት ብቻ ሳይሆን፣ የከተማዋን ሰብአዊነት እና የወደፊት ዕጣ ፈንታ የሚፈትን ፈተና ነው።

11/25/2025

ለዓመታት በሐሰተኛ ክሶች ላይ የተመሰረቱ ትርክቶች የድሬዳዋን የፖለቲካ ምህዳር ቀርፀውታል። “ድሬዳዋ የእኛ መሬት ናት” የሚለው አስተሳሰብ ታሪክን የሚዘነጋ፣ የኦሮሞን መኖር የሚያጠፋና መገለልን የሚያነሳሳ ማንነትን መሰረት ያደረገ ስረአት እና አስተዳደራዊ መዋቅር ለመቅረጽ ጥቅም ላይ ውሏል። ዛሬም የዚያ ትርክት መዘዞች በአስተዳደር፣ በፍትህ እና በሰው ልጅ ክብር ላይ በግልጽ ይታያሉ።

​የናሲያ ዚያድ ግድያ፡ ችላ የተባለ የመቀየሪያ ነጥብ!
​በስድስት ወር መንታ ልጆች ፀንሳ የነበረችው የኦሮሞ ሴት ናሲያ ዚያድ አሰቃቂ ግድያ በድሬዳዋ ውስጥ ለተቋማዊ ውድቀት እጅግ አስገራሚ ከሆኑት ምሳሌዎች አንዱ ነው። ግድያዋ ሙሉ ግልፅነትን፣ ተጠያቂነትን እና ፍትህን የሚጠይቅ አሳዛኝ ክስተት ተደርጎ አልተወሰደም። ይልቁንስ፡-
​ቤተሰቧ ትርጉም ያለው ምላሽ አላገኙም።

​ንብረቷና መሬቷ ተገቢ የህግ ሂደት ሳይከተል ተወርሷል።
​ጉዳዩ በቢሮክራሲ እና በዝምታ ተቀብሯል።
​ገለልተኛነትን እና ፍትሃዊነትን የሚናገር የከተማ አስተዳደር ለማንኛውም ዜጋ ሊሰጥ የሚገባውን አነስተኛውን ሀላፊነት እንኳን ማሳየት አልቻለም—በተለይ ደግሞ ሁለት ያልተወለዱ ህፃናትን የተሸከመች ሴት ጉዳይ ላይ።

■​በኦሮሞ ላይ ያለው ጥላቻ፡ ከአብይ አህመድ መግለጫ በኋላ የተፈጠረው ሁኔታ!
​ጠቅላይ ሚኒስትር አብይ አህመድ በድሬዳዋ ታሪክ የኦሮሞ መሆኑን በይፋ ሲያረጋግጡ፣ በከተማዋ ውስጥ ባሉ አንዳንድ የሱማሌ ማህበረሰብ ክፍሎች መካከል የጥላቻ ማዕበል ተቀሰቀሰ። የተደራጁ ቡድኖች በይፋ ተሰባስበው የስድብና የዛቻ መልዕክቶችን አስተላለፉ፡-
​በጠቅላይ ሚኒስትሩ ላይ፣​በአጠቃላይ በኦሮሞ ህዝብ ላይ፣
​እና የራሳቸውን የፖለቲካ አቋም የማያጸና በማንኛውም ታሪካዊ ትርክት ላይ።

​ይህ ክስተት የዘር ግጭት በድሬዳዋ ፖለቲካዊ ምህዳር ውስጥ ምን ያህል በጥልቀት እንደሰረፀ—እና ፀረ-ኦሮሞ ስሜት አመቺ በሚሆንበት ጊዜ ምን ያህል በቀላሉ እንደሚቀሰቀስ ገለጠ።

■​የአስተዳደሩ የተመረጠ ቁጣ!
​ይሁን እንጂ የችግሩ እጅግ በጣም ገላጭ ገጽታ የድሬዳዋ ከተማ አመራር ምላሽ ነበር።
​በናሲያ ዚያድ ግድያ፣ የኦሮሞ ንብረት መወረስ እና የኦሮሞ ህዝብ በይፋ ሲዋረድ በነበረው ጊዜ ሁሉ፡-
​አንድም መሪ ወደ ፊት አልመጣም፣
​ምንም ዓይነት ይፋዊ ውግዘት አልተሰጠም፣
​የምርመራ ቃል አልገባም፣
​እና ግጭቶችን ለማረጋጋት ወይም ተጋላጭ ማህበረሰቦችን ለመጠበቅ ምንም ጥረት አልተደረገም።

​ነገር ግን እንደ ካዲር ጁሃር፣ አለሙ ማርጋ ወይም ይሄኔው ሀበሻ ያሉ ስሞች በማህበራዊ ሚዲያ ላይ ሲጠቀሱ፣ መላው አስተዳደራዊ መዋቅር በድንገት ተንቀሳቀሰ። በጥቂት ቀናት ውስጥ፡-
​በርካታ ቢሮዎች መግለጫ ለማውጣት ተጣደፉ፣
​ባለሥልጣናት በስሜት ተሟገቱ፣
​አስተዳደሩ መልካም ስማቸውን ለመከላከል የተዋሃደ ትርክት አስተባበረ።

​ይህ እጅግ የተለየ ምላሽ ወሳኝ እውነትን ያጋልጣል፡-
አስተዳደሩ የዜጎችን ሕይወት ከመጠበቅ ይልቅ የባለሥልጣናትን ገጽታ ለመጠበቅ የበለጠ ቁርጠኛ ነው።

■​ለስልጣን እንጂ ለህመም ምላሽ የማይሰጥ ስርዓት
​ይህ ዘይቤ በጥልቅ የጎደለውን የአስተዳደር ባህል ያሳያል፡-
​የኦሮሞ ዜጎች ሲሰቃዩ፣ አስተዳደሩ ዝም ይላል።
​የኦሮሞ ንብረት ሲወሰድ፣ አስተዳደሩ የለም።
​የኦሮሞ ሴቶች ሲጎዱ፣ አስተዳደሩ ምንም ዓይነት አስቸኳይ ምላሽ አያሳይም።

​የኦሮሞ ድምፆች ሲሳለቁ ወይም ሲታፈኑ፣ ከተማዋ አይኗን ታዞራለች።​ነገር ግን የአንድ ባለሥልጣን ስም ሲነሳ፣ ከተማዋ ወዲያውኑ ምላሽ ትሰጣለች።
​ይህ ገለልተኛነት አይደለም።
ይህ ሚዛናዊነት አይደለም።
ይህ የአስተዳደር ሙያዊነት አይደለም።
​ሰዎችን በተለይም የኦሮሞን ህዝብ ለመጠበቅ ሳይሆን ስልጣንን ለመጠበቅ የተገነባ ስርዓት ነው።

■​የጥልቁ ችግር፡ አሳሳቢው ቻርተር
​የእነዚህ ችግሮች ሥር ያለው አሁን ያለው የድሬዳዋ አስተዳደራዊ መዋቅር መሠረት ላይ ነው። የከተማዋ ቻርተር የተገነባው በሚከተሉት ላይ ነው፡-
​ከእውነታው የራቀ የማንነት ጥያቄ፣
​ኦሮሞዎችን (የክልሉ ተወላጆች) ለማግለል የተነደፈ የፖለቲካ ቀመር፣​ውክልና፣ ፍትሃዊነት እና እኩልነት የጎደለው የአስተዳደር ሞዴል።​ይህ መዋቅር የሚከተሉትን መደበኛ አድርጓል፡-
​እኩል ያልሆነ አያያዝ፣​የዘር ምርጫ፣​የኦሮሞ ስቃይ ሲከሰት ዝምታ፣​እና የኦሮሞን ማንነት ዋጋ የሚያሳንሱ የፖለቲካ ትርክቶች።​የኦሮሞ ጥያቄ ለምን አስፈላጊ ነው ​ኦሮሞዎች በድሬዳዋ እንግዳ አይደሉም።እንግዶች አይደሉም።
ጊዜያዊ ነዋሪዎች አይደሉም።​እነሱ የክልሉ የመጀመሪያ ነዋሪዎች፣ በታሪክ፣ በባህልና በስነሕዝብ የአካባቢው የጀርባ አጥንት ናቸው።
​የኦሮሞን ስቃይ ችላ ማለት የፍትህ መጓደል ድርጊት ብቻ ሳይሆን ከተማዋ የቆመችበትን መሠረት መካድ ነው።

​መደምደሚያ፡
ለእውነት፣ ለተጠያቂነትና ለተሃድሶ ጥሪ
​ከናሲያ ዚያድ ግድያ ጋር የተያያዙት ውድቀቶች፣ በኦሮሞ ማህበረሰብ ላይ በይፋ ውርደት በደረሰበት ጊዜ የነበረው ዝምታ፣ እና የአስተዳደሩ የተመረጠ ቁጣ በጥልቅ የፖለቲካ በሽታ ምልክቶች ናቸው፡-

​የኦሮሞን ሰብአዊነት፣ የኦሮሞን ታሪክ እና የኦሮሞን መብት ለመቀበል ፈቃደኛ ያልሆነ የአስተዳደር ስርዓት።
​ድሬዳዋ የፍትህ፣ የመረጋጋትና አብሮ የመኖር ከተማ እንድትሆን ከተፈለገ፡-
​ቻርተሩ መሻሻል አለበት፣
​ተቋማዊ ተጠያቂነት መከበር አለበት፣
​የዝምታ ባህል ማብቃት አለበት፣
​እና የኦሮሞ መብቶች እውቅና ሊሰጣቸው፣ ሊጠበቁና ሊከበሩ ይገባል።

​ንፁህና ፀንሳ የነበረች ሴት ስትገደል መናገር የማትችል—
ነገር ግን ባለሥልጣናት ሲተቹ ለመከላከል የምትጣደፍ—
ከተማ የሞራል መርሆቿን ያጣች ከተማ ነች።
​እውነትን የምንመልስበት ጊዜ ነው።
ፍትህን የምንመልስበት ጊዜ ነው።
በድሬዳዋ ሰብአዊነትን የምንመልስበት ጊዜ ነው።

11/24/2025

ድሬዳዋ ላይ: ሕግ፣ ተጠያቂነት እና የህዝብ እምነት መውደቅ!

​ለዓመታት፣ የድሬዳዋ ከተማ አስተዳደር እያደገ በመጣው የህዝብ ብሶት ውስጥ ሲመራ ቆይቷል ከሙስና፣ ከታፈኑ ቃል ኪዳኖች፣ ከአስተዳደራዊ ሽባነት፣ እና የከተማው ባለስልጣናት ለማንም ተጠያቂ አይደሉም ከሚል ስሜት ጋር በተያያዘ በህዝብ ዘንድ ብስጭት ነግሷል። ሆኖም ለህዝብ ከሚቀርበው ትረካ በተቃራኒ፣ ሕጉ ዝም አይደለም፣ ከተማዋም ከቁጥጥር ውጭ አይደለችም።

የፌዴራል አዋጅ ቁጥር 1236/2013፣ በተለይም አንቀጽ 23(2)፣ ሥነ-ምግባራዊ ምግባርን፣ ፀረ-ሙስና እርምጃዎችን እና ተቋማዊ ተጠያቂነትን የሚገዛ ግልጽ እና አስገዳጅ የሕግ ማዕቀፍ ያቀርባል። ይህ አማራጭ መመሪያ አይደለም፤ ከከንቲባው ጀምሮ እስከ ትንሿ የማዘጋጃ ቤት ክፍል ድረስ ያለውን እያንዳንዱን የድሬዳዋ ጽሕፈት ቤት የሚያስገድድ የበላይ የፀረ-ሙስና ሥልጣን ነው።

​ሕጉ ለፌዴራል የሥነ ምግባርና ፀረ-ሙስና ኮሚሽን በሥልጣኑ ስር ባሉ በማንኛውም ተቋም ውስጥ ያሉ ብልሹ አሠራሮችን የማጣራት፣ የመገምገም፣ የመከላከል እና የማረም ሥልጣን ይሰጣል። ኮሚሽኑን ማሻሻያዎችን እንዲያዝ፣ መረጃ እንዲሰበስብ፣ የሙስና ድርጊቶችን እንዲለይ፣ እና ወዲያውኑ ተግባራዊ መሆን ያለባቸው መመሪያዎችን እንዲሰጥ ያስችለዋል።

በዚህ ሕጋዊ ማዕቀፍ ውስጥ፣ ምንም ዓይነት የከተማ ባለሥልጣን ምንም ያህል የፖለቲካ ድጋፍ ወይም አስተዳደራዊ ተጽዕኖ ቢኖረውም የመከላከል መብት ሊጠይቅ አይችልም። የድሬ ዳዋ ከተማ አስተዳደር ለዚህ የአስገዳጅ አሠራር ሙሉ በሙሉ ተገዥ ነው።

​ነገር ግን የከተማዋ የአስተዳደር እውነታ የተለየ ታሪክ ይናገራል። ነዋሪዎች የሕግ ተገዢነትን ከማየት ይልቅ ተቋማዊ ተቃውሞ፣ አስተዳደራዊ ዝምታ፣ እና የብልሹ አሠራርን በፖለቲካ የመደበቅ ዘይቤ ይመለከታሉ። ወሳኝ ውሳኔዎች ይዘገያሉ፣ ምርመራዎች ይስተጓጎላሉ፣ እና የህዝብ ሀብት በጠባብ የግል አውታረ መረቦች ውስጥ የሚሸጥ ሸቀጥ ተደርጎ ይወሰዳል። የመሬት አስተዳደር የምስጢር እና መደበኛ ያልሆነ ምደባ ተመሳሳይ ቃል ሆኗል።

የግዥ ሥርዓቶች ግልጽነት ይጎድላቸዋል። የፍቃድ አሰጣጥ ሂደቶች ለጉቦ ተጋላጭ ናቸው። ፖሊስ እና ማዘጋጃ ቤት የሕጎችን መርጦ ተግባራዊ ማድረግ ያሳያሉ፣ ብዙውን ጊዜ ተጋላጭ የሆኑትን ኢላማ ያደርጋሉ፤ ኃያላንን ግን ይጠብቃሉ።
​ይህ በሕግ እና በተግባር መካከል ያለው ልዩነት መርዛማ የሆነ ከቅጣት ነጻ የመሆን ባህል ፈጥሯል። ተቋማት ህዝብን ከማገልገል ይልቅ ብዙውን ጊዜ የፖለቲካ ፍላጎቶችን፣ የንግድ አጋሮችን ወይም የውስጥ ደጋፊ ክቦችን ያገለግላሉ። በህብረተሰቡ ላይ ያለው ተፅዕኖ ከፍተኛ ነው: እምነት መናወጥ፣ ቁጣ፣ የተስፋ መቁረጥ ስሜት፣ እና እየጨመረ የመጣ የመተው ስሜት።

​አዋጅ ቁጥር 1236/2013 የተነደፈው ይህንኑ ለመከላከል ነበር። ፀረ-ሙስና ሕጎች በሁሉም ዘርፎች በእኩልነት መተግበራቸውን የሚያረጋግጥ ወጥ የሆነ ሥርዓት አቋቁሟል። በምርመራ አካላት፣ በዐቃብያነ-ሕጎች እና በመንግሥት መሥሪያ ቤቶች መካከል ቅንጅትን አዟል። የቁጥጥር ሥርዓቶችን ከፖለቲካዊ ጣልቃገብነት ጠብቋል። በሌላ አነጋገር፣ የሕግ አወቃቀሩ ድሬ ዳዋ በተግባር እንዲሠራ ከተፈቀደለት መንገድ ጋር በቀጥታ ይቃረናል።

​የአካባቢ አስተዳደር ውድቀት በሕጎች እጦት ምክንያት አይደለም ሕጎችን ለመቀበል ፈቃደኛ ባለመሆናቸው ነው። የአስተዳደር መሪዎች የፖለቲካ ግፊት ወይም ተቋማዊ ውስንነቶችን በመጥቀስ አለማግባትን ማረጋገጥ አይችሉም። የፌዴራል መመሪያዎችን ችላ ማለት፣ ምርመራዎችን ማስተጓጎል ወይም የሪፖርት ማቅረቢያ መስመሮችን ማጭበርበር አይችሉም። ይህን ሲያደርጉ ግን ሕጉን ይጥሳሉ፣ የከተማዋን ታማኝነት ያበላሻሉ፣ እና የህዝብ እምነትን አደጋ ላይ ይጥላሉ።

​ለነዋሪዎች፣ ተጠያቂነት የንድፈ ሐሳብ ጽንሰ-ሐሳብ አይደለም። በምትሠራ ከተማ እና በራሷ ሕዝብ መካከል ያለውን ልዩነት ይፈጥራል። በመሬት ላይ ፍትሃዊ ተደራሽነት እና የውስጥ አዋቂዎችን በሚሸልም ሥርዓት መካከል ያለው ልዩነት ነው። ግልጽ በሆነ ግዥ እና በተጋነነ ኮንትራቶች መካከል ያለው ልዩነት ነው። ደህንነቱ በተጠበቀ ማህበረሰብ እና በጎጠኝነት፣ ከቅጣት ነፃ መሆን፣ እና መደበኛ ባልሆኑ አውታረ መረቦች በሚተዳደር ማህበረሰብ መካከል ያለው ልዩነት ነው።

​የድሬዳዋ ሕዝብ ግልጽ፣ ሊተነበይ የሚችል እና በሕግ የበላይነት የሚገዛ የከተማ አስተዳደር ይገባዋል። ሥልጣናቸው የግል ንብረት ሳይሆን የህዝብ ኃላፊነት መሆኑን የሚረዱ የሕዝብ ባለሥልጣናት ይገባቸዋል። ማህበረሰቡን የሚያገለግሉ እንጂ የማይበዘብዙ ተቋማት ይገባቸዋል።
​የድሬ ዳዋን አስተዳደር ማሻሻል አማራጭ አይደለም—በሕግ የተጠየቀ ነው። የፀረ-ሙስና ማዕቀፉ አስቀድሞ አለ።

የማስፈጸሚያ መሣሪያዎች አስቀድሞ አሉ። የተጠያቂነት ሥልጣን አስቀድሞ በሕግ ተጽፏል። የቀረው የፖለቲካ እና አስተዳደራዊ ድፍረት፣ ሕጉን እንዳሰበው ተግባራዊ ማድረግ፣ እና ታማኝነትን ለረጅም ጊዜ ሲጠብቅ የነበረውን የሕዝብ እምነት መመለስ ነው።

​ድሬዳዋ አሁን በጎዳናዎች መጋጠሚያ ላይ ቆማለች። አንዱ መንገድ ወደ ከቅጣት ነጻ የመሆን፣ የተዛባ አሰራር እና የህዝብ ክህደት ባህል በጥልቀት ይመራል። ሌላኛው መንገድ ወደ ሕጋዊ አስተዳደር፣ ግልጽነት እና የታደሰ እምነት ይመራል። ሕጉ አስቀድሞ ሁለተኛውን መንገድ መርጧል። አሁን የከተማ አስተዳደሩ መከተል አለመከተሉን መወሰን አለበት።