02/06/2023
Robert Mugabe
Robert Gabriel Mugabe oo loo yaqaan Robert Mugabe wuxuu ku dhashay tuulada Kutama, Koonfurta Rhodesia – hadda loo yaqaan Zimbabwe, Kutama hadda waa magaalo ku taal Degmada Zvimba oo ka tirsan Gobolka Galbeedka Mashonaland ee dalka Zimbabwe.
Wuxuu dhashay Febraayo 21, 1924.
Wuxuu dhashay bilo ka dib markii ay Koonfurta Rhodesia hoos tagtay gumaysigii Boqortooyada Ingiriiska, taasi waxay keentay in dadkii tuuladiisa lagu dulmiyo sharciyo cusub oo ay la kulmaan caqabado dhanka waxbarashada ah iyo fursadaha shaqo.
Mugabe aabihii wuxuu ahaa nijaar (dadka farsamada alwaaxyada ka shaqeeya), waxa uu u shaqo aaday Koonfur Afrika markii Mugabe uu ahaa wiil yar, waligiis guriga ma imaan.
Ka dib markii uu u guuray Ghana, Mugabe waxa uu dhammaystay shahaadadii dhaqaalaha sannadkii 1958, waxa kale oo uu wax ka dhigay kulliyadda Tababarka Macallimiinta ee St. Mary’s, halkaas oo uu kula kulmay xaaskiisii ugu horreysay, Sarah Heyfron, oo uu guursanayo 1961.
Ghana, Mugabe wuxuu ku dhawaaqay inuu yahay Marxist, taageeridda hadafka dawladda Ghana ee ah in la siiyo fursado waxbarasho oo siman fasallada hoose ee h**e loo qoondeeyey.
Sannadkii 1960-kii, Robert Mugabe waxa uu dib ugu laabtay magaaladiisii isaga oo qorshaynayay in uu gabadha uu guursanayo uu baro hooyadii, si lama filaan ah, markii uu yimid, Mugabe wuxuu la kulmay Koonfurta Rhodesia oo si weyn isu beddeshay.
Tobanaan kun oo qoys oo Madow ah ayay dawladdii cusbayd ka barakicisay, dadka caddaanka ahina waa ay qarxeen, dawladdu waxay diiday xukunka aqlabiyadda Madow, taasoo keentay mudaaharaadyo rabshado wata.
1963-kii waxa uu caawiyay Baadari Ndabaningi Sithole si uu u sameeyo Zimbabwe African National Union (ZANU) oo ka go’ay xisbigii Zimbabwe African People’s Union (ZAPU).
1964-kii waxaa lagu xiray “hadallo qaran dumis” wuxuuna ku qaatay 10 sano oo xabsi ah, muddadaas waxa uu qaatay shahaado sharcig, Isaga oo weli xabsiga ku jira waxa uu hoggaaminayey afgambi sannadkii 1974-kii isaga oo Sithole ka xayuubiyey hoggaamiyaha ZANU.
1974kii Mugabe ayaa xabsiga ayaa xabsiga laga sii daayey si uu tago shir ka dhacayay Lusaka, Zambia (oo h**e loo odhan jiray Rhodesia), Mugabe ayaa taa beddelkeeda dib uga baxsaday xudduudda Koonfurta Rhodesia, isagoo isku soo ururiyay ciidamo ka tirsan jabhadda Rhodesia oo jidka ku soo socday, dagaalladu waxay socdeen ilaa 1970-yadii.
Wada xaajood cusub oo London ka dhacay 1979kii ayaa lagu soo afjaray dagaalka, waxaana uu horseeday doorashooyin cusub oo ay Britain kormeeraysay bishii Febraayo 1980, xisbiga Mugabe oo hadda isticmaalaya magaca ZANU-PF, ayaa guul weyn ka helay xisbiyadii kale, wuxuuna noqday ra’iisul wasaare.
Raiisel wasaare ahaan, Mugabe wuxuu markii h**e raacay barnaamijkii saxda ahaa ee loogu talagalay in lagu xaqiijiyo beeraleyda iyo ganacsatada cadaanka ee Zimbabwe ku haray, kuwaas oo xirfadahooda ay muhiim u aheyd dhaqaalaha.
Waxa uu soo dhisay dawlad wadaag ah oo u dhaxaysa xisbigiisa ZANU-PF (taasoo taageero ka helaysa dadka ugu badan ee Shona), iyo Nkomo’s ZAPU (oo taageero ka helay dadka laga tirada badan yahay ee Ndebele), wuxuuna u hoggaansamay dastuurka cusub ee dammaanad qaadayey matalaadda caddaanka.
Mugabe waxa uu waligiis ku talo jiray in uu Zimbabwe ka beddelo dimuqraadiyadda baarlamaanka oo uu ka dhigo dawlad hantiwadaag ah oo hal xisbi ka kooban, 1984-tii ZANU-PF waxa uu qabtay shirweyne, waxaa Mugabe laga dhigay hoggaamiye aan cidina ka hor iman, waxa la dhisay qaab-dhismeed cusub oo xisbi oo ka kooban Gole dhexe iyo Xafiis-siyaasadeed oo loo qaabeeyey in lagu xukumo xisbiga iyo Zimbabwe.
Sannadkii 1987-kii xisbiyadii Mugabe iyo Nkomo waxay ku midoobeen hal magaca ZANU-PF, Mugabe ayaa si buuxda u maamulay, Diseembar 31, 1987, wuxuu noqday madaxweynihii ugu horreeyay ee Zimbabwe, isagoo si wax ku ool ah u aasaasay xukun hal xisbi ah.
1990kii ayaa mar labaad loogu doortay madaxweyne doorasho xisbiyo badan oo ku astaysnaa cagajugleyn iyo rabshado.
Doorashadii baarlamaanka ee sannadkii 2000, MDC ayaa ku guulaystay kala badh kuraastii lagu tartamayey, laakiin ZANU-PF ayaa ku guulaystay ama gacanta ku haysay inta badan kuraastii hadhay, sidaas awgeedna waxa ay si adag u maamulayeen Zimbabwe.
Markii ay shacbiyaddii Mugabe hoos u sii dhacday, taliskiisu waxa uu noqday mid naxariis daran oo cabudhin badan., xorriyadda saxaafadda waa la dhimay, mucaaradkana waa la dhibay oo la garaacay, waxaana la hirgeliyay barnaamij muran dhaliyay oo sababay in la dumiyo dhismayaal sharci-darro ah, taasoo keentay in boqolaal kun oo reer Zimbabwe ah ay hoy la’aan noqdaan.
Inta badan dadka reer Zimbabwe ma aysan helin in ku filan oo badeecadaha aasaasiga ah, sida cuntada ama shidaalka, iyadoo taasi jirto, Mugabe waxa uu caan ku ahaa gudaha xisbiga ZANU-PF, Diseembar 2007-diina xisbigu waxa uu Mugabe u oggolaaday in uu noqdo musharraxa madaxweyne ee doorashadii 2008-dii.
MDC oo Tsvangirai uu u yahay musharraxa madaxweynenimada ayaa shacbiyadiisa kor u kacday guud ahaan dalka, xitaa meelaha inta badan ahaa dhufeysyadii ZANU-PF.
Doorashooyinkii Madaxtooyada, Baarlamaanka iyo Deegaanka waxa la qabtay March 29, 2008.
Natiijooyinkii rasmiga ahaa ee la sii daayay gelinkii dambe ee maalintaas ayaa muujinayay in xisbiga ZANU-PF uu lumiyay aqlabiyaddii uu ku lahaa Aqalka Baarlamaanka, si rasmi ah looma shaacin natiijada ugu danbeysay ee tartanka madaxtinimo ilaa 2-da May, markaasoo lagu dhawaaqay in Mugabe uu helay 43.2 boqolkiiba codadka halka Tsvangirai uu helay 47.9 boqolkiiba.
Si kastaba ha ahaatee, maadaama uusan jirin musharrax helay aqlabiyadda codadka, waxaa lagama maarmaan noqon doonta doorasho ku celis ah, taasoo markii dambe loo qorsheeyay 27-ka Juun.
Wax ka yar toddobaad ka hor doorashada, Tsvangirai ayaa ku dhawaaqay inuu ka tanaasuli doono tartanka, isagoo sabab uga dhigay inaysan suurtagal ahayn doorasho xor iyo xalaal ah oo ka dhacda jawiga hadda dalka ee rabshadaha iyo cabsi gelinta.
Si kastaba ha ahaatee, doorashadii ayaa wali socotay, waxaana lagu dhawaaqay in Mugabe uu ku guuleystay inkastoo kormeerayaasha madaxa banaan ay sheegeen in doorashadu aysan ahayn mid xor iyo xalaal ah.
waxaana dad badan ay is weydiinayeen intee in le’eg ayuu xukunka sii wadi karaa iyo, cidda ugu dambeyntii beddeli doonta, wuxuu ka fogaaday in si rasmi ah looga hadlo mowduuca, taas oo ay weheliso daciifnimadiisii sii kordheysay iyo hoos u dhaca caafimaadkiisa sanadaha soo socday.
Joice Mujuru ayaa loo malaynayay inay tahay musharaxa ugu weyn ee u tartamaya xilka Mugabe, Mujuru waxay aheyd halgamaa caan ah oo ka qabqaadatay dagaalkii jabhadda ee ka dhanka ahaa dawladdii caddaanka ee Rhodesia, waxaanu ka mid aheyd labadii madaxweyne ku xigeen ee Zimbabwe.
Sannadkii 2014-kii xaaska Mugabe, Grace ayaa weerarro afka ah ku qaaday dabeecadda Mujuru, iyadoo ugu dambayntii Mujuru laga eryay madaxweyne ku-xigeenka bishii Diseembar 2014, lagana saaray xisbiga bilo ka dib.
Emmerson Mnangagwa oo ahaa geesi kale oo ka mid ahaa halgamayaashii xoreynta, isla markaana sumcad weyn ku lahaa xisbiga ZANU-PF, ayaa beddelay Mujuru madaxweyne ku xigeen, waxaana uu diyaar u ahaa in uu noqdo musharrax u tartamaya xilka Mugabe.
Laakiin sidoo kale, waxa uu dhibane u noqday weerarro afka ah oo ay ku qaadday Grace, waxa laga xayuubiyay Madaxweyne ku xigeenka 6-dii November 2017, waxaana la sheegay inuu dalka ka baxsaday, isla markiiba waa laga saaray xisbiga.
Faragelin ciidan ayaa timid saacadihii h**e ee November 15, 2017. Milatarigu waxa ay la wareegeen talada dalkaasi, waxaana ay xabsi guri galiyeen Mugabe, hadal uu ka jeediyay taleefishinka, afhayeen u hadlay militariga ayaa carabka ku adkeeyay in falka militari uusan ahayn afgambi balse uu yahay howlgal lagu bartilmaameedsanayo “dambiilayaasha” ee hareereeyay Mugabe oo mas’uul ka ahaa dhibaatooyinka dhaqaale iyo bulsho ee dalka.
Marka la horkeeno cadaaladda, xaaladdu waxay ku soo noqon doontaa sideedii, Afhayeenka ayaa sidoo kale sheegay in amaanka Mugabe iyo qoyskiisa la dammaanad qaaday, Mugabena uu weli yahay madaxweynaha iyo taliyaha guud.
shirkii golaha dhexe ee ZANU-PF ee November 19, xubnuhu waxay u codeeyeen in Mugabe laga qaado hoggaamiyaha xisbiga laguna beddelo Mnangagwa.
Guddiga ayaa sidoo kale u codeeyay in Grace laga xayuubiyo madaxii ururka haweenka oo laga eryay iyada iyo qaar badan oo ka mid ah taageerayaasheeda G40 ee xisbiga.
21-kii Nofembar, ka dib markii Mugabe uu dhag jalaq u siin waayay baaqyada ah in uu iscasilo, ZANU-PF waxa ay bilaabeen dacwado xil ka qaadis ah oo baarlamaanka dhexdiisa ah oo ay ku jirto eedeymaha ah in madaxwaynuhu uu u ogolaaday xaaskiisa in ay si xaq darro ah xukunka u hesho iyo in uusan awoodin in uu guto waajibaadkiisa.
Isla maalintaas, Mugabe waxa uu gudbiyay warqad uu ku sheegayo in uu xilka iska casilayo, isla markiibana dhaqan galaysa, Mnangagwa oo ay u doorteen golaha dhexe ee ZANU-PF si uu ugu adeego inta ka hartay muddada Mugabe ayaa dalka ku soo laabtay maalintii xigtay.
Mugabe ayaa ku dhintay cisbitaalka Gleneagles ee Singapore bishii Sebtembar 6, 2019, halkaas oo muddo dhowr bilood ah loogu daweynayay xanuun aan la shaacin.
Taariikhda oo faahfaahsan ka akhriso:- 👇 https://www.taariikh.net/taariikh-nololeedkii-robert-mugabe/