18/06/2021
W A R A A B A H A
W/Q: Dr.Ibraahin dhuxul.
Waraabuhu waxa uu ka mid yahay boqortooyada xayawaanka (Animalia) bahda lafdhabarleyda ah (Chordate), gaar ahaan bahweynta naasleyda (Mammalia). Sidoo kale wuxuu ku jiraa dugaaga hilib cunka ah ee ugu caansan qaaradda Afrika (Carnivora) qoyska weyn ee Waraabaha (Hyaenidae). Bahda cilmiga Saynisku waxay ugu yeedhaan (Hyaenidae). Asal ahaan waxa uu kasoo jeedaa qaaradaha Afrika, Aasiya iyo jasiirada carabta. Luuqadda ingiriisida waxaa loogu yeedhaa (Hyena), Carabidana (ضَبْع). Afka Soomaaligana guud ahaan waxaa looyaqaanna Waraabe ama Dhurwaa, dheddigiisa candhadheer, dhashiisana Wishiir.
Waraabaha cimrigiisu waxa uu gaadhaa 20-25sanno, Culayskiisuna 30-80 kiiloo, halka uu dhererkiisuna gaadho 95 ilaa 150 sentimitir. waxa uu leeyahay 40 hiddo-side iyo 34 ilkood. Sidkiisu waxa uu udhaxeeyaa 90-110 maalmood, isagoo badanaa dhala 2 ilaa 4 ilmood, kuwaas oo ku qaangaadha sannad ama sannad iyo badh. waraabuhu saacaddii wuxuu jari karaa 64 kiiloomitir, waxa uu caan ku yahay qaab dhismeedka jidhkiisa oo ah, inuu u weyn yahay qaarka h**e, una gaaban yahay qaarka danbe. Waraabuhu waxa uu kamid yahay xayawannaada leh dhiigga diirran (warm blooded) iyo kuwa leh halka calool (Monogastric), sidoo kale waa xaabqaad aan dhaafin bakhtiga, qudhunka iyo cuntooyinka hadhaadiga ah ee uu la kulmo (Scavergers), isagoo ku jira xayawaannada dad cunka ah (Man eaters).
Dad badan ayaa aamaaninsan in uu waraabuhu yahay labeeb ama uu leeyahay labada xubnood ee taranka, balse arrinkaasi waa mid been ah. Nooc ka mid ah afarta jaad ee waraabaha looqaybiyo, ayaa leh xubin u eeg ganaca ama xubinta taranka ee waraabaha lab, taas oo ah halka ay ka dhasho, kana rimiyo waraabaha dheddig. Taas oo loogu yeedho qoodho-la-mood (pseudo p***s). Ugu danbayntii inkastoo jiro xadiis uu nebigu NNKH ku xalaaleeyay cunida hilibka waraabaha, haddana waxa jira xadiis kale oo uu Nebigu NNKH ku xarimay cunida hilibka duurjoogta leh miciyo ay ka waxku ugaadhsadaan, arrinkaasi waxa uu dood culus ka dhex dhaliyay culimada islaam oo ay qaar ka mid ahi ku doodaan in waraabihii uu Nebigu xalaaleeyay ahaa mid bilaa miciyo ah, halka ay qolo kalana ku doodo inuu isaga yahay. Hadal iyo dhammaan waxaa isweydiin mudan maxaa uu qof soomaali ahi, kaas oo uu alle siiyay shanta meesi ee xoolaha uu uga baahan yahay hilib waraabe ama dhurwaa? jawaabta idinkaan idiin dhaafay.
Mayeedhaan Magazine.
[email protected].