23/01/2024
👑 Nasza redaktorka naczelna Magdalena Rabizo-Birek podsumowała cykl jesiennych spotkań autorskich. Zapraszamy do lektury!
Trzy jesienne spotkania z cyklu „Frazy Osobiste”
Jesienią 2023 dzięki programowi kulturalnemu finansowanemu z budżetu Gminy Miasta Rzeszów udało się redakcji „Frazy” zorganizować trzy spotkania z udziałem naszych autorek i autorów. Tytuł cyklu pochodzi od działu „Frazy”, w którym publikujemy cykliczne formy literackie (dzienniki, felietony i eseje) tworzone przez autorów najczęściej od wielu lat obecnych na naszych łamach. Wielu z nich nigdy nie było w Rzeszowie, część nie jest bliżej znana literackiej publiczności, na przykład z takiego powodu, że pisząc po polsku, mieszkają od wielu lat poza krajem. Zaś prezentacja i dokumentowanie różnych form polskiej kultury powstającej poza krajem jest o początku jednym z koronnych tematów „Frazy”. Z czasem doszło do nich inne ważne zadanie – prezentacja literatur mniej znanych w Polsce – wśród nich eksponowane miejsce zajmują dokonania literackie i artystyczne mniejszości narodowych zamieszkujących Polskę oraz nacji z nią sąsiadujących, bliskich tradycją i historycznymi doświadczeniami, odrodzonych lub powstałych po przemianach politycznych w Europie Środkowej przełomu lat 80. i 90. XX wieku: Czech, Słowacji, Ukrainy, Łotwy, Bułgarii, Rumunii, krajów byłej Jugosławii. Ponadto redakcji i Stowarzyszeniu Literacko-Artystycznemu Fraza” bliska są idee „innej literatury”, „innej sztuki”, „innej kultury” – mniej znanych, mających trudniejszy dostęp do publiczności, osobistych, niekomercyjnych – zawsze jednak intrygujących, godnych uwagi, mających walory poznawcze i artystyczne. Te trzy nurty naszej działalności stały za pomysłami spotkań z cyklu „Frazy Osobiste” jesienią 2023 roku.
Ważnym dla nich kontekstem było ożywienie literackie w Rzeszowie, w którym z okazji starań o zdobycie tytułu Europejskiej Stolicy Kultury (niestety zakończonego niepowodzeniem) organizowanych było przez cały rok 2023 wiele spotkań z ludźmi literatury, w organizacji których przodowała – jak zawsze – Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie. Instytucja ta, z którą od wielu redakcja „Fraza” owocnie współpracuje, wsparła także nasz cykl spotkań, użyczając gościny i reklamowej logistyki dwóm z nich.
27 października w Wypożyczalni Muzycznej WiMBP w Rzeszowie odbyło się spotkanie zatytułowane Tańczący dom w Górach Orfickich, którego gośćmi byli Iwona Mesjasz (Matuszkiewicz) i Antoni Matuszkiewicz – literackie małżeństwo, mieszkające od 2008 roku w wiosce Martínkovice w Czechach, kilka kilometrów od polskiej granicy. Iwona Mesjasz, która na łamach „Frazy” od lat ogłasza szkice naukowe, recenzje i prozę, promowała wydaną właśnie w serii „Biblioteka Frazy” autobiograficzną sylwę Tańczący dom (finalistkę konkursu na książkę autorską Świdnica 2023). Złożona z krótkich opowieści książka w barwny sposób przedstawia zadomowianie się bohaterki w Czechach, jej perturbacje osobiste oraz zawiera interesujące refleksje o tamtejszej literaturze, sztuce, historii, obyczajowości i życiu codziennym. Pierwsi czytelnicy zauważyli, że wnosi ona nowy ton i dodaje wiele ciekawych spostrzeżeń i informacji do popularnych czeskich opowieści Mariusza Szczygła, a nawet staje z nim w szranki, górując znajomością realiów, wynikającym z kilkunastu już lat życia i pracy w tym kraju. Antoni Matuszkiewicz – poeta, prozaik, eseista, działacz pierwszej Solidarności, promotor życia kulturalnego na polsko-czeskim pograniczu – od ćwierćwiecza publikuje we „Frazie” swoje wiersze, przekłady, teksty krytyczne oraz cykl zapisków Góry Orfickie – fascynującą opowieść o własnym życiu w jego wymiarach duchowym i doczesnym. Na spotkaniu w Rzeszowie promował wydany w 2023 roku tom poezji Wieszczyna i okolice oraz prezentował utwory z tomu Błękitne przeciwstawienie (2001) odnoszące się do realiów Podkarpacia. Długa rozmowa pisarskiej pary z prowadzącą spotkanie redaktorką naczelną „Frazy” Magdaleną Rabizo-Birek zakończyła się ożywioną dyskusją ze słuchaczami o niesymetrycznych polsko-czeskich relacjach kulturalnych (i nie tylko) oraz realiach życia codziennego w tym kraju.
7 grudnia także w Wypożyczalni Muzycznej WiMBP w Rzeszowie odbyło się spotkanie Pogoń literacka przez Litwę, którego gościnią była Alina Lassota – pisarka i artystka teatralna, autorka numeru „Frazy” 2023, nr 3 (121) z blokiem poświęconym literaturze i kulturze współczesnej Litwy. Spośród wszystkich sąsiadów najmniej bodaj wiemy o Litwinach i najsłabiej znamy ich kulturę, mimo wielowiekowej wspólnej tradycji Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Główną przyczyną tego stanu rzeczy jest bariera językowa, szczególnie dotkliwa w dziedzinie literatury oraz sztuk posługujących się słowem. W obszernym, otwierającym ten numer „Frazy” blisko osiemdziesięciostronicowym dziale zatytułowanym z aluzją do narodowego godła – Literacka Pogoń przez Litwę – zaprezentowaliśmy głównie młodych twórców – piszących po litewsku przedstawicieli litewskiej mniejszości w Polsce i polskiej na Litwie – w większości jeszcze nieznanych polskim czytelnikom, oraz ważne zjawiska we współczesnej kulturze litewskiej. Tłumaczami i publicystami byli także młodzi przedstawiciele polskiej mniejszości narodowej na Litwie, zwani tradycyjnie Wilniukami, nad którymi pieczę objęli Paweł Krupka i Juozas Žitkauskas, pisarz z Dzukii, regionu sąsiadującego z polską Suwalszczyzną – obaj od lat zaangażowani w polsko-litewską współpracę kulturalną. Jest to bodaj pierwsza w Rzeszowie i na Podkarpaciu prezentacja literatury, sztuki oraz kultury współczesnej Litwy i spotkanie z jej niezwykle polską twórczynią.
Alina Lassota urodziła się w Wilnie w polskiej rodzinie. W rodzinnym mieście ukończyła studia na kierunkach historii i filologii polskiej. W latach 1985–1994 była dziennikarką polskojęzycznego dziennika „Kurier Wileński”. Przez 16 lat była także członkinią zespołu pieśni i tańca Wilia. Następnie studiowała w Polsce reżyserię teatralną i pracowała jako reżyserka w Wilnie i w Warszawie, gdzie zasłużyła się w krzewieniu wiedzy o polskiej kulturze Litwy. Uczestniczyła w wielu międzynarodowych festiwalach poezji. Opublikowała po polsku trzy zbiory wierszy, jeden w wersji polsko-litewskiej, oraz jeden zbiór opowiadań. Specjalizuje się w organizacji widowisk wielodyscyplinarnych. Na Litwie miały one charakter wielonarodowy i wielojęzyczny. Jest aktywną członkinią Stowarzyszenia Literatów Polskich na Litwie. Współpracuje z wieloma instytucjami kultury w Wilnie i w Warszawie. Jej inicjatywy artystyczne przyczyniły się do promocji wielokulturowego charakteru Wilna.
Autorka przybyła z Warszawy, gdzie mieszka od wielu lat, na spotkanie współprowadzone przez redaktorki „Frazy” – Magdalenę Rabizo-Birek i Matyldę Zatorską – ze sporym opóźnieniem, spowodowanym atakiem zimy. Czas oczekiwania na nią pozwolił redaktorkom na prezentację litewskiego bloku „Frazy”, jego charakterystykę i wstępną diagnozę podobieństw i różnic między współczesną literaturą polską i litewską. Alina Lassota poszerzyła i skorygowała te obserwacje, w formie barwnej gawędy przybliżając ważne wydarzenia historyczne, kształtujące niepodległą Litwę (m.in. okupioną śmiertelnymi ofiarami i 700 rannymi obronę wileńskiej wieży telewizyjnej 13 stycznia 1991 roku, której była naoczną świadkinią). Nakreśliła osobliwość polskiej (i innych) mniejszości zamieszkujących licznie ten „najrzadziej w Europie zaludniony kraj” tysiąca jezior, charakteryzując ze swojej perspektywy życie codzienne, działalność kulturalną i powstającą tam literaturę, w której znaczącą rolę odgrywa poezja, często prezentowana w różnych formach muzycznych. Także dlatego najważniejszym festiwalem literackim Litwy jest Wiosna Poezji, która ma swoje zagraniczne edycje, docierając wszędzie tam, gdzie żyją Litwini. Spotkanie zakończyła recytacja własnych wierszy przez bohaterkę spotkania, która zaprezentowała się w Rzeszowie jako osobowość silna i nietuzinkowa (zawsze prezentuje się publicznie w kapeluszach, których ma sporą kolekcję).
Ostatnim z cyklu jesiennych spotkań „Frazy Osobiste” była Patagonia ostatnia granica. Spotkanie z poetą, podróżnikiem i fotografem Krzysztofem Kasprzykiem, które odbyło się 12 grudnia w Dużej Auli Uniwersytetu Rzeszowskiego, współorganizowane przez działającym na nim Uniwersytet Trzeciego Wieku. Bohatera przedstawił i spotkanie poprowadził redaktor „Frazy” Jan Wolski. Krzysztof Kasprzyk jest z zawodu nauczycielem geografii, uczestnikiem stoczniowego strajku w Gdańsku w 1980 roku i autorem tekstów popularnych piosenek strajkowych Nie mam dzisiaj czasu dla ciebie i Postulat 22. W latach 1981–1984 przebywał w Berlinie, od 1985 roku mieszka w Toronto w Kanadzie, gdzie pracował w kanadyjskich szkołach średnich. Opublikował osiem zbiorów wierszy – w tym tomik Wszystko już odłożone w serii poetyckiej Biblioteki „Frazy” (Rzeszów 2022). Pojawił się także w trzech numerach „Frazy” – m.in. w polsko-kanadyjskim numerze 2004, nr 2 (44) oraz w dwóch odsłonach działu Portrety w numerach 2006, nr 1–2 (51–52) oraz 3 (53), gdzie znalazła się jego obszerna, szczera i osobista rozmowa z Janem Wolskim.
Jak opowiadał w Rzeszowie, ma w życiu trzy ważne miejsca, bardzo od siebie oddalone – to Sopot, skąd pochodzi, Toronto i Kanada oraz Patagonia – kraina na krańcach Ameryki Południowej podzielona pomiędzy Chile i Argentynę. Właśnie o tym niezwykłym krajobrazowo, klimatycznie, kulturowo i cywilizacyjnie skrawku świata, najbliższym lodowatemu kontynentowi Antarktydy, opowiadał w Rzeszowie, ilustrując opowieści własnymi fotografiami z kilku wypraw i półrocznego tam pobytu. Przeczytał także związany z Patagonią wiersz. Po blisko godzinnej prelekcji wywiązała się ożywiona rozmowa ze słuchaczami, którzy dopytywali się bohatera spotkania o wiele szczegółowych kwestii związanych zarówno z realiami życia i podróżowania po Patagonii (np. czy można bezpiecznie odbywać dalekie podróże będąc seniorem), jak i arkanami fotografowania i jego preferencjami tematycznymi (na fotografiach jest świat natury, a niemal wcale nie ma ludzi).
Choć takie spotkania zawsze niełatwo jest zorganizować, każde z nich potwierdziło, że warto je robić, zaś nasi autorzy i autorki są nie tylko intersującymi pisarzami, ale i oryginalnymi, wyrazistymi, atrakcyjnymi dla słuchaczy osobowościami. Ważnym aspektem spotkań było także popularyzowanie pisma i wydawnictw „Frazy” wśród zainteresowanych literaturą i kulturą mieszkańców Rzeszowa. Spotkania dokumentują audycje dziennikarza Polskiego Radia Rzeszów Romana Adamskiego oraz zapisy i zdjęcia, które sukcesywnie publikujemy na stronie internetowej „Frazy” i w kolejnych numerach pisma. Za pomoc w zorganizowaniu cyklu spotkań „Frazy Osobiste” dziękujemy pracowniczkom Wydziału Kultury Urzędu Miasta w Rzeszowie, dyrektorce Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Rzeszowie, Bożenie Jandzie, kierującej Wypożyczalnią Muzyczną Barbarze Balickiej oraz Uniwersytetowi Trzeciego Wieku działającemu na Uniwersytecie Rzeszowskim.
