25/12/2024
DR 'AISAKE VALU EKE - 'EIKI PALEMIA FILI 'O TONGA
TOHINOA:
Na'a ku folau mai ki Tonga ni pea moe kotoa hoku famili 'i he Tokonaki 21 'o Tisema 'i he 'uhinga fakafamili ka na'e fe'unga tonu ia pea moe teuaki koia e fili Palemia 'i Tonga ni.
Na'a ku fetu'utaki ki he MP TT7 Paula Piveni Piukala kene kole atu ha ngofua mei he Sea 'o e Fale Alea keu lava 'o hu ki Fale Alea 'o fanongo 'i hono fili koia ha Palemia fo'ou ma'a Tonga. Pea na'e fakahoko mai 'e Piveni keu manatu'i 'o teunga fakatonga ange tupenu ta'ovala moe kote.
'I he pongipongi 24 'o Tisema 2024, na'a ku lava atu ai ki he Fale Alea 'o Tonga keu mamata tonu ki hono fili koia 'a e 'Eiki Palemia 'o Tonga pea koe fuofua taimi ia keu hu ai ki he Fale Alea 'o Tonga.
Neongo na'a tau fakamahamahalo pe ko hai 'a e ongo kanititeiti Palemia pea fakapapau'i pe mei he Sea 'o e Fale Alea koe toko ua ka na'e 'ikai ke tuku mai 'a hona hingoa koe 'uhi koe pepa fokotu'u kanititeiti Palemia na'e fa'o he sila pea fakahu ki he puha i Fale Alea 'o loka'i malu ke toki fakaava pe he 'aho ni.
'I he 'eku lue koia mei he pakingi ki he teniti ki tahi 'oku talitali ai e kau Fakafofonga Fale Alea moe kau 'a'ahi. Na'a ku fe'iloaki ai pea moe Fakafofonga Fale Alea 'o Vava'u 16 ka koe Minisita 'o e Pule'anga Le'ole'o Hon Dr Viliami Uasike Latu. Na'e fakamaafana 'a 'ema fe'iloaki he ko hoku fakafofonga lolotonga 'eni ki Fale Alea. Koe foha 'eni 'Eiki ma'u tofia 'o Leimatu'a ko Fotu pea ko 'emau nofo koe nofo pe 'a kainga.
Lolotonga 'a 'ema talanoa fiefia moe tu'uta mai e Fakafofonga 'o Vava'u 14 Dr Mo'ale 'Otunuku 'o mau fe'iloaki mo mau talanoa fiefia koe kainga kimautolu mei he Lolo 'a Halaevalu. Ko Dr 'Otunuku foki na'a ne ngaue faiako fakataha mo 'eku tangata'eiki ko Lemani Tonga 'i he Vava'u High School. Pea na'a mau 'iai kotoa pe 'i Vava'u High pea mo Viliami Uasike Latu pehe kia Piveni mo Saia Piukala pea moe kau ako tokolahi na'e ako'i 'e Dr 'Otunuku.
Na'a ku 'eke atu ki he ongo Toketa pe koe ha 'a 'ena ongo'i ki he teu fili Palemia pea na talamai ko hono mo'oni 'e toki vete pe pea mei Velata pea ko hono mo'oni pe 'ona ia e ngaahi paloti fakapulipuli pehe ni 'e toki mahino pe 'i he ta 'a e fafangu e Sea 'o Fale Alea.
Na'a ku pau'u atu ki he ongo Toketa, mo 'alu ki mala'etau pea 'oua na'a ngalo 'ia kimoua hotau tala pea mo hotau fekau hono 11 ke "Tokanga'i ma'u pe 'a Vava'u na'a to." Na'a mau kata fiefia pe tautau tefito kia teau he koe me'a mahu'inga kia au 'emau fe'iloaki mo'ui he 'oku mau mamahi'i pe me'a tatau mei he Lolo koe Tokanga'i 'a Vava'u lahi na'a to hhh.
Na'a ku a'u atu ki he teniti talitali'anga 'oku me'a mai ai kau fakafofonga e kakai peau 'alu atu 'o fe'iloaki mo TT7 Paula Piveni Piukala, TT10 Kapeli Lanumata, TT5 Dr 'Aisake Eke, TT2 Dr Pingi Fasi, Eua 11 Taniela Fusimalohi, pea pehe ki he Fakafofonga 'o Hp12 Mo'ale Finau. Koe toenga e kau Fakafofonga moe kau Minisita 'oku ou tui na'a nau toki me'a hangatonu hifo pe kinautolu ki loto Fale Alea.
Na'a ku tangutu 'ou vakai ki he kau Fakafofonga Fale Alea 'oku ha atu honau hingoa 'a 'enau talanoa fiefia mo fakakata peau ongo'i pe 'a e me'a 'oku ui he kau papalngi koe "positive vibe." Pea 'i he teniti talitali'anga 'oku 'osi maau pe ai e kau ngaue kenau tokanga'i e ngaahi fiema'u inu moe me'akai.
Na'e fakaha mai leva he security le'o 'a e Fale Alea kuo taimi kemau hu ki loto Fale Alea pea mau hu atu 'ou 'alu atu pe au 'o nofo he ngaahi sea 'i mui he kau Fakafofonga e kakai ka koe feitu'u ia 'oku nofo mei ai e kau faiongoongo.
Na'e 'iai e kau faiongoongo ai 'oku ou 'ilo'i pe hange ko Filo 'AKau'ola, Lala, 'Akilisi Jr, moe kau faiongoongo e ngaahi letio moe televisone 'i Tonga ni kae 'uma'a foki e taha 'etau kau tangata'eiki he mala'e ni ko Pesi Fonua (matangi Tonga) 'aia na'a nau matua'i mai mo Kalafi Moala pehe kia Filo Akau'ola, Faka'osi Maama, Katalina Tohi, Laumanu Petelo mo ha ni'ihi 'etau ngaue fakafaiongoongo 'i Tonga ni. 'Oku 'ikai ngalo e ngaahi le'o na'a tau angamaheni ai 'i Tonga koe kau taukei he mala'e ni hange ko Masiu Moala, Paenga Mila etc.
'I he taimi koia na'e fakahoko ai 'e he Sea 'o e Fale Alea 'a hono fekau ke fakaava e sila 'o e ongo kanititeiti Palemia pea mahino mai ko TT5 - Dr 'Aisake Eke pea mo VV16 - Dr Viliami Uasike Latu. Na'e kamata leva 'a 'ena fakamalanga taki miniti e 15 pea hoko atu kiai e ngaahi fakamalanga e kau MPs taki miniti 10.
Na'e 'osi mahino pe ia kia teau 'oku fa'a toko 8 e kau MPs poupou kia 'Aisake Eke 'aia koe (TT2, TT3, TT5, TT7, TT10, Eua 11, Hp12, mo Niua17). Pea ko 'eku tui koe kau poupou kia Viliami Uasike Latu koe toko 9 (TT1, TT3, TT6, TT8, TT9, Hp13, VV14, VV15 mo VV16). 'I he 'ene pehe leva ‘oku toko 9 e kau NOPELE ka na’a nau tokovalu pe he aho ni pea ‘e ikai kau e Sea he vouti pea koe toko 7 leva e kau Nopele ko kinautolu ia tenau pule'i ko hai 'ia Dr Eke mo Dr Latu 'e hoko koe Palemia 'o Tonga koe 'uhi he 'oku 'ikai malava e toko 8 moe toko 9 kena fa'u ha Pule'anga. Kuo pau ke toko 13 pe 14 kae lava ke fa'u ha Pule'anga.
'I he lau koia he Sea Fale Alea e kau fakamo'oni e tohi fokotu'u PM 'o Dr Viliami Uasike Latu, na'e kau ai 'a e MP ia 'o Niua 17 pea kamata ke ngali fihi koe 'uhi kapau e 'unu 'a Niua 17 ki he timi 'a Dr Latu pea 'e 'alu hake leva kinautolu 'o toko 10 pea mahalo na'a ngali faingofua pe ke ma'u ha'a nau Nopele 'e toko 3 pe 4 kanau fa'u Pule'anga.
'I he taimi na'e fakamalanga ai 'a Nopele Nuku fekau'aki mo 'ene ta'efiemalie 'i hono fa'a maumau'i he Pule'anga 'o Hon Hu'akavameiliku e Sapate. Na'a ku fakakaukau leva 'e ngali vouti pe kau Nopele ia kia Dr Eke. Pea 'i he toe me'a hake 'a Lord Tu'iha'angana 'one fakaha ko kinautolu kau Nopele 'oku nau 'osi maau kinautolu mo lototaha ki he 'enau fili 'o 'ikai makatu'unga ia 'i hano fakalotoa kinautolu pe fakapopula'i ka ko 'enau ngaahi makatu'unga pe anautolu.
Na'e mahino leva kia teau ko hono followup atu 'eni mei he ta'efiemalie 'a Lord Nuku pea na'a ku fakakaukau 'e fili kotoa kau Nopele 'e toko 7 'ia Dr 'Aisake Eke. Na'e malie 'aupito pe moe ngaahi fakamalanga 'o takitaha poupou ki he 'ene kanititeiti PM pea 'i he 'ene 'osi koia enau fakamalanga pea na'e fekau leva kimautolu kemau hu kitu'a 'o talitali ai kae fakahoko e vouti fakapulipuli e kau MPs 'i loto Fale Alea.
Na'a mau lava atu kimautolu ia 'o ma'u me'atokoni he teniti ki tahi peau ma'u faingamalie ai kemau lavelave pea mo Filo 'Akau'ola, Akilisi Jr pea mo Pesi Fonua lolotonga 'emau ma'u me'a tokoni. Na'a mau meimei tali ai ha houa 'e 2 pea toki ui mai leva kemau hu ange ki Fale Alea ke fakahoko mai e ola 'aia koe Palemia 'o Tonga kuo fili pea kuo 'osi mokoi kiai e Tama Tu'i ko Tupou VI.
Pea 'i hono fakahoko mai kuo ikuna 'e Dr 'Aisake Eke 'aki 'a e fo'i vouti 'e 16 ki he 8 pe 'a Dr Viliami Uasike Latu. 'I he ngaahi fika na'a ku 'oatu 'i 'olunga 'oku mahino ai koe toko 7 (TT2, TT4, TT5, TT7, TT10, EUA 11, HP12) moe toko 7 kau Nopele 'o toko 14 pea 'oku 'iai leva 'a e toko 2 ke 16 'aki. 'Oku ou tui na'e toe fili pe 'a Niua 17 'ia Dr Eke pea 'iai moe taha he kau fakafofonga e kakai hange ko TT1, TT3, TT6, TT8, TT9, HP13, VV14 mo VV15 na'e toe fili moia kia Dr Aisake Eke.
'Oku 'osi mahino pe ia kuo pau ke fiefia e faha'i na'a nau ikuna pea ikai fiefia e tafa'aki na'a nau ulungia ka koe anga pe ia 'etau fononga.
Koe 'uhi koe 'aho loloa hono fatongia ikai ha malolo pea na'e kole mai he Palemia Dr 'Aisake Eke ke toki fakahoko ha ngaahi faka'eke'eke 'i he uike kaha'u kanau ki'i malolo mo celebrate e ikuna kuo nau fakahoko. Na'a ku ma'u e faingamalie keu fe'iloaki pea moe Palemia malolo Hon Hu'akavameiliku koe 'uhi he koe taha 'eni 'etau kau Palemia 'o Tonga.
Na'a ku tui ki he fakakaukau koe lakanga Palemia 'oku 'ikai ko ha lakanga faingofua pea ka a'u ha taha ki he lakanga koia pea 'i he 'osi hono teemi 'oku totonu ketau fakamalo'ia. Koe Palemia kotoa pe 'oku 'iai 'a hono malohinga pea 'iai pea mo hono vaivai'anga. Ka ko honau malohinga 'oku tokoni ia ki he Langafonua 'o e ki'i fo'i piliote ko Tonga ‘oku tau ‘Ofa mo laukau ai.
'I he 'ema fe'iloaki mo Hu'akavameiliku na'a ne 'eke mai pe teu foki fakaku ki Nu'usila peau ongo'i 'eku 'ofa kiai moe hounga'ia he ngaahi ngaue kuo ne fakahoko ma'a Tonga ni. Pea 'oku ou tui 'oku totonu kene fiemalie and be proud he ngaahi tataki kuo ne fakahoko pea ne ako mei he ‘ene ngaahi fehalaaki pe vaivai'anga kene toe lelei ange ai. 'Oku ou tui koe fili e 2025 'e toe fili pe 'e TT3 ia 'a Hu'akavameiliku ki Fale Alea pea kapau tene fakakaukau ke toe kanititeiti PM pea tene toe taukei ange ki hono tataki e fonua.
Ka koe 'aho ni 'oku totonu ke 'ave kotoa 'etau falalala moe 'ofa ki hotau Palemia kuo fili Dr 'AISAKE VALU EKE pea 'oku tau fakatauange tene kei faka'ata e ngaahi mitia moe kakai e fonua kenau 'eke mo fakaanga'i 'enau ngaue kae lava ke 'ata lelei ki he kakai e fonua pea pehe ki hotau Tu'i.
Koe me'a fakafiefia taha keu faka'osi 'aki neongo 'ene ngali loloa 'eku tohinoa ni koe fakaha mai 'e TT7 Paula Piveni Piukala 'a 'ene fiefia koe mahino mai kuo lava e fili PM pea 'ikai ke fai ha fakatau hoosi kae tataki 'aki pe maama e ako moe lotu pea tukuange pe ki he Palemia kene tau'ataina 'i hono fili 'a 'ene kapineti.
Ko hai 'e fili ke Minisita tetau toki vakai kiai 'i he ngaahi 'aho ka hoko mai. Pea 'oku ou fiefia teu kei 'i Tonga ni pe. 'Oku ou faka'amu 'e 'iai ha'aku faingamalie keu ki'i interview moe Palemia ka koe ha pe me'a 'e lava pea koia pe.
Na'a mau foki mai leva ki he teniti 'aia na'e lolotonga fakahoko ai 'a e ifi fakafiefia 'a e Kolisi ko Tupou peau lava ke fakahoko atu ai kii LIVE e Palemia moe kau MPs.
‘Oku ou fakatauange ‘e kei hokohoko atu pe tataki hotau kii fonua ni ‘ehe kau taki kuo fili ke ‘ouă na’a tau hake ha hakau he koe ‘Eiki e Melino kene kapiteni ma’u pe ‘I Tonga.
‘Oku ‘oatu ‘a ‘eku popoaki talamonu ki he ‘Eiki Palemia Hon Dr ‘Aisake Eke koe falala kuo hilifaki ho Uma pea keke ma’u ha Kilisimasi fiefia. Pehe ki he tataki kuo fai ‘ehe Sea ‘o e Fale Alea Hon Fakafanua pea moe toenga Houeiki NOPELE moe kau Fakafofonga kotoa ‘o e kakai.
Merry Chrismas and Happy New Year
Sylvester Tonga - Editor VPON Media
