10/02/2025
Tachtig jaar vrijheid.
Wasserij het Vertrouwen was de naam volledig waard
Elburg 1940-1945
NW-VELUWE - Na vijf dagen hevige strijd moest Nederland capituleren, tegen de overmacht van het Duitse leger bleek geen kruid gewassen. Het begin van vijf verschrikkelijke bezettingsjaren. Nederland was overrompeld door het Sociaal Socialisme. In het bezette land werden alle bestaande organisaties door de bezetters ontbonden en verboden, kerken bedreigd, de pers gemuilkorfd. Meer dan 100.000 Nederlanders van joodse bloede werden in de dood gejaagd, honderdduizenden mannen voor dwangarbeid gevangen. In die onderdrukking stonden mannen en vrouwen op. Tegen het geweld van de vijand stelden zij overtuiging en geloof. Vreedzame burgers werden brandstichters, saboteurs en spionnen, zo lezen we op vier „ Gedenkplaten " op de erebegraafplaats in Bloemendaal. Dank zij hen, was Nederland, in die dagen gemarteld en vernederd, nochtans vrijer en weerbaarder dan ooit. Door de vijand vogelvrij verklaard, werkend in gebrekkig georganiseerd verband, met geen andere meester dan het geweten, weerstonden zij de Duitse aanslag op ons volksbestaan, gaven de twijfelmoedigen zekerheid, de zwakken kracht en de opgejaagden bescherming.
Huize Old Putten was het centrum van het verzet, hier was het hoofdkwartier
Enkele centrale figuren in het verzet waren Frits de Zwerver, Gereformeerd predikant van Heemse, mevrouw H. Th. Kuipers-Rietberg uit Winterswijk. Laatstgenoemde kreeg landelijke bekendheid onder de naam „ Tante Riek ". Zij werd als de moeder van Het Verzet gezien. Mede dankzij hen en plusminus 16.000 andere Verzetsstrijders werd de Duitse bezettingsmacht en het NSB-apparaat op alle mogelijke manieren tegengewerkt. Dit verzet gebeurde veelal in georganiseerd verband. Mensen van verschillende levensovertuigingen vonden elkaar in de LO ( Landelijke Organisatie ) en de LKP ( Landelijke Knokploegen ). De droppings van wapens, munitie, sabotagemiddelen, het opblazen van treinen en spoorwegtrajecten, overvallen op distributiekantoren, en de hulp aan onderduikers stonden centraal. Op de Noordwest-Veluwe waren diverse verzetsgroepen zeer actief. De LKP Old Putten, ook wel „ Rambonnet " genoemd, opereerde vanaf 1943 zeer actief in de regio Elburg. Op het landgoed 0ld Putten ", bewoond door de familie Rambonnet werden de opdrachten voorbereid.
De uitvoering van de plannen was in handen van de volgende personen: Han en Nico Rambonnet; Gebroeders Jan, Eibert, Jacob en Henk Scholten, Henk Dokter, Gebroeders van Eyck, Van Hesselinga, Jan van Delden, Bert Top, Henk Boud, Hennie van Leeuwen, en Ed van Dishoek. Nico Rambonnet moest zijn verzet met de dood bekopen . Een van de oprichters m de LKP-groep „ Old Putten " was Hennie van Leeuwen.
In de zomer van 1942 kwam Hennie van Leeuwen voor het eerst met het verzet in aanraking. Jaap Deetman, Piet van Couteren ( onderwijzer in Elburg ) en Jan Schreurs waren het brein achter de LO in het Hanzestadje Elburg. Zij zorgden voor bonkaarten in de regio Elburg en brachten onderduikers op de plaats van bestemming. In die dagen werkte van leeuwen bij zijn vader in de wasserij, bekend onder de naam „ Het Vertrouwen ". Hij wist dus overal de weg.
Op een gegeven moment wordt hij door een LO'er benaderd of hij een adres wist voor een joodse onderduiker. Hennie heeft hier en daar geïnformeerd en het lukte hem. En van het één kwam het ander, vanaf die tijd werden de joden overal ondergebracht. Om onderdak te vinden voor de Joden verleenden over het algemeen de dagloners en kleine boeren de meeste gastvrijheid. Het onderbrengen van joden was op zichzelf al een gevaarlijk karwei’. In zijn jeugdige enthousiasme wilde hij meer doen, hij ging naar Engeland om een opleiding te volgen om samen met de Engelsen het Duitse bolwerk te bestoken. Bertus Hup zijn vader was slager in Elburg, die ging ook mee. Het tweetal zou door een vissersboot in een harington de haven worden uitgeloodst. Buiten de driemijlszone zou een Engelse de mannen moeten oppikken, maar de„ Engelandvaart " leed schipbreuk.
Op de Utrechtsestraat 8 in Arnhem werd Hennie verhoord door de Duitsers. Vermoedelijk was er verraad in het spel. Na een intensief verhoor kreeg van leeuwen diezelfde dag nog te horen: „ Sie können gehen ", wat een opluchting was dat. Niet lang daarna werd de LKP-groep „ Old Putten " opgericht ".
Op het LKP-centrum het landgoed „Old Putten" werd zelfs een ondergrondse schietbaan aangelegd, waar de KP-leden hun eerste schietoefeningen hielden. Het geheel werd afgedicht met zandzakken om het geluid van de pistoolschoten te dempen. Van een oud militair Van Putten uit Oldebroek kregen ze les in zelfverdediging. Boksles en judo.
De schietbaan was gebouwd met “geleend” hout van de Duitsers, wat ze bij de haven van Elburg hadden opgeslagen.
Hartje zomer 1943 . Een Hollandse KK eenheid deed een overval bij de familie Van de Streek aan de Winterdijk in Oosterwolde. Deze eenheid uit Ommen zou op de hoogte zijn dat bij de Van de Streek joodse onderduikers waren ondergebracht. Diezelfde avond nog werd in Oosterwolde een grootscheepse razzia gehouden. Intussen hadden de joden in de korenvelden al een veilig heenkomen gevonden. De waswagen van Leeuwen uit Elburg deed de rest. Her en der heeft Hennie van Leeuwen joden uit de korenvelden opgepikt, ze werden in wasmanden verstopt en naar Het Geheime Dorp bij Vierhouten gebracht. Het werd geen prettige rit. Bij Oostendorp werd hij getipt dat de KK hem op de hielen zat.
Tot overmaat van ramp kreeg de auto ook nog een lekke band. Bij het opkrikken zakten de stenen weg. Er restte slechts een oplossing, handkracht. Bertus en Jaap deden een te vergeefse poging om de auto op te beuren. Toen beurde Hennie in zijn eentje de auto omhoog, toen konden Bertus Hup en Jaap Deetman snel het wiel monteren. Hoe hij dat alleen klaarspeelde is altijd een raadsel gebleven, waarschijnlijk heeft hij van bovenaf de kracht gekregen om dit te doen.
Na het verwisselen van de band snel verder en in de spiegels kijkend of er geen Duitsers op hun hielen zaten. Ze waren nauwelijks over de spoorwegovergang Eperweg bij Nunspeet, toen kregen ze weer een lekke band. Het was inmiddels acht uur in de avond. Spertijd dus. Zonder papieren mocht je je dan niet op straat begeven. Het verwisselen van de band hebben de mannen toen maar uitgesteld.
Eerst hebben ze de onderduikers uit de wasmanden gehaald en in veiligheid gebracht, dat was een klus die was toevertrouwd aan het Verzet Nunspeet. De wasauto moest echter zo snel mogelijk weer terug naar Elburg. Garage Van de Pol uit Nunspeet verwisselde het wiel en een goedwillige Duitser, een zekere Rhümann gaf de mannen een ausweis. Rhümann verleende vaker zijn medewerking bij het verkrijgen van vergunningen om in spertijd te rijden.
Ongeveer een week later deden de Duitsers een overval in de wasserij en in het huis van Van Leeuwen. De bezetter wist natuurlijk dat die wasauto was ingezet bij het onderbrengen van Joden, het ontbrak hen nog aan bewijs. Gelukkig konden ze aantonen dat de auto op die bewust dag in de garage had gestaan. De Duitsers waren allerminst tevreden en namen een aantal mensen mee. Dat waren de vader van Hennie, zijn broer Gerrit, Han Rambonnet, en Hennie zelf en nog wat anderen werden meegenomen. Na een verhoor in Zwolle werd zijn vader naar De Koepel in Arnhem gebracht. Gerrit, Han en Hennie werden geboeid afgeleverd in een Jodenbarakkenkamp in Ommen. Met een bewaker in de rug moesten de mannen de volgende ochtend toiletten (poepdozen) ledigen en schoonmaken. De stronttonnen werden op karretjes geladen en zodra ze begonnen te lopen met die gammele wagen kregen ze de smurrie in hun gezicht.
Enkele dagen later kreeg Hennie een andere baan, hij moest broeken persen voor de KK-ers. Hij werd vorstelijk bediend. Hij kreeg limonade en sigaretten, s’ avonds trakteerde hij zijn barakbewoners op een rondje sigaret. De sigaret ging van mond tot mond. Opeens verscheen Rhümann op het toneel. Wasserij Het Vertrouwen in Elburg was door de Duitsers uitverkozen als was locatie voor Duitse troepentransporten. De leiding van de wasfabriek was echter gearresteerd, dus moest de jongste van het stel Hennie ( deze zou in de ogen van de bezetter het minst gevaarlijk zijn ) maar naar huis. Hennie koos aanvankelijk eieren voor zijn geld. Distantieerde zich enkele maanden van het verzetswerk om zodoende de aandacht van zich af te leiden. Dat was slim bekeken, want het was de Duitsers erom begonnen om met het „ aas " Hennie een grote snoek te vangen.
Dat zat ze niet glad. Hennie onderhield slechts summiere contacten met het verzet. Veel belangrijker was het om de Van Leeuwens en Han Rambonnet vrij te krijgen. Inmiddels waren ze gedrieën overgebracht naar het kamp Amersfoort. Eerst werd Gerrit van Leeuwen vrijgelaten. Via allerlei omwegen werd Han ontslagen. Vader Van Leeuwen moest de tol betalen en wachtte op transport naar Duitsland. Lange rijen gevangenen werden voor transport uitgekozen. De een na de andere wagon werd volgestouwd en aangekoppeld. Op een gegeven moment was de trein stampvol, wat een opluchting. Vader Van Leeuwen en velen met hem moesten wachten op een volgend transport.
Zover is het voor vader Van Leeuwen niet gekomen. Treinstellen en spoorwegtracés werden door het verzet aan de lopende band opgeblazen. Treinverkeer was vrijwel onmogelijk. Ook in de richting Zwolle. Dat was het werk van de KP-„0ld Putten ". Vanuit Elburg werd koortsachtig gewerkt om vader Van Leeuwen vrij te krijgen, wonder boven wonder is dat gelukt. Op „ Dolle dinsdag " arriveerde Van Leeuwen met een geleende fiets in het Noord Veluwse vissersstadje Elburg ".
Na „ Dolle dinsdag " (5 sept. 1944 deden geruchten de ronde dat de Geallieerden in opmars waren. Duitsers en NSB'ers vluchtten in paniek naar Duitsland en de Oostelijke provincies) kwam de KP-„0ld Putten " pas goed in actie. Via de geheime zender en andere kanalen stroomden de opdrachten binnen.
Tal van overvallen werden voorbereid en uitgevoerd. Treinen werden opgeblazen, piloten en parachutisten dié de slag bij Arnhem overleefd hadden werden in veiligheid gebracht. Af en toe drong de groep „ Old Putten " door in het hol van de leeuw, dat was de legerplaats in Oldebroek, die was bezet door Duitse soldaten. Ze haalden daar allerlei attributen weg die ze nodig hadden. Onder andere stempels die prachtig gebruikt konden worden voor het maken van valse „ Ausweisen "
De groep beschikte over buitgemaakte Duitse uniformen. Bij het passeren van de Duitse wacht leek het wel of dat Duitse pak aan zijn lichaam fladderde. In het begin stonden ze doodsangsten uit, en als er weer een karwij gelukt kregen ze steeds meer zelfvertrouwen, bij het brutale af.
Bij het ontdekken van Het Geheime Dorp werden een aantal kampbewoners door de groep, 0ld Putten '' in veiligheid gebracht.
Op 13 februari 1945 deden de Duitsers een overval op het landgoed, 0ld Putten '. Vermoedelijk hadden ze onraad geroken. Voor de kern van Old Putten was deze overval min of meer voorzien. Enkele weken van te voren was de koeriersdienst al geïnformeerd dat geheime berichten vanaf dat moment niet meer bij huize, 0ld Putten ', maar bij het kruideniersbedrijf van de familie Scholten in Oostendorp besteld moesten worden. Deze berichtgeving is kennelijk niet goed bij de koeriersdienst overgekomen.
Onwetend koersten ze richting, Huize Old Putten ', waar de koeriers in de armen van de Duitsers vielen. De Duitsers hadden in de boomgaard inmiddels de geheime schietbaan ontdekt. Twee personen die toevallig op het landgoed aanwezig waren, werden bij een vluchtpoging doodgeschoten. Mevrouw Rambonnet werd op transport gesteld naar Westerbork. Jaap Zwep en nog enkele anderen werden afgevoerd naar Amersfoort. Overdag werd het landgoed door de Duitsers bewaakt. Ze wisten ook dat de Duitsers stalen als de raven en dat het landgoed ' s nachts niet bewaakt werd.
Bij een nachtelijke verkenningstocht namen Niek en Hennie een ijzeren kist ter hoogte van 50 cm mee, waarin zich de familiepapieren en sierraden van de familie Rambonnet bevonden. Wat waren ze blij dat de Duitsers deze kist met een geheim slot niet opgemerkt hadden. Het kistje werd tijdelijk bij de familie Warner ( Huize Morren ) in veiligheid gebracht, met dat kistje achterop fiets stond Hennie bij Warner voor de deur. Op zijn gefluit kwam Warner op het balkon vragen wat er aan de hand was, na uitleg kon hij hier het kistje achterlaten.
Gedreven door dit succes maakten Niek, Han en Hennie een plan de campagne om in de nachtelijke uren zoveel mogelijk huisraad weg te slepen. Alles werd keurig in wasmanden verpakt en opgeslagen in de boerderij van Warner die bewoond werd door de familie Strijkert. Het huisraad, inclusief een vleugel werd met paard en wagen van Zoet de molenaar uit Oostendorp weggebracht.
Ook de “ Zesendertig Bunder ", een kaalslag op het landgoed Noorderheide in Vierhouten fungeerde als dropplaats van wapens en dergelijke. Bij een van die nachtelijke droppings werden de containers door een Verzetsgroep uit Apeldoorn in de grond gestopt. Kort daarna werd de Verzetsgroep Apeldoorn, vermoedelijk door verraad, opgerold. De KP-.Old Putten ' mocht toen de munitie enz. afvoeren. Op aanwijzing van meneer Van Beuningen wisten ze ongeveer waar ze moesten zoeken. Henk Baud en Niek Rambonnet waren met schroevendraaiers in de grond aan het peuteren om de containers op te sporen. Han Rambonnet, Jacob, Eibert en Jan Scholten, Henk Baud, Henk Dokter, Jan van Delden en Bert Top waren er ook bij. Boer te Brake van De Soppenhof was een van de koetsiers. Met de fiets brachten ze de inhoud van de containers naar de boerenwagens. Bij een van die pendeldiensten liepen de mannen bijna in de armen van een Duitse patrouille. Ze konden amper dekking zoeken. Het werd een niet verwachte adempauze, Eibert Scholten lag met een revolver in de aanslag en vertelde ijzig kalm, even een Brokkie ' (boterham) nemen "
Na heel veel opdrachten volgde de fatale opdracht.
„ Bewaak met de Verzetsgroep Heerde bij Bouwmaterialenhandel Clement in Heerde de brug over het Griftkanaal ", zodat de Canadezen die over de IJssel zouden komen, zonder hinder het Griftkanaal konden oversteken. Met deze opdracht zouden ze hulp krijgen van para's die op het Wissel gedropt zouden worden. De 12e april 1945 ging dat niet door, dus bleven ze die dag in de omgeving van de brug bij Clement, en nog een andere brug. Door toevallige omstandigheden kwam het tot een botsing met de SS-troepen die zich ' s nachts terugtrokken naar het westen. Deze stapten op de schuur af waar de groep zat die de brug zou bewaken.
Hier kwam het op 13 april 1945 tot een vuurgevecht waarbij o.a. omkwamen : Adri v . Apeldoorn , Henk Hulst , Nico Rambonnet , B . v . Dijk de tandarts uit Heerde , Herman van Apeldoorn en nog enkele anderen. Ook werden daar wonende mannen uit hun huizen gehaald en terstond gefusilleerd . De overige leden van de verzetsgroepen wisten te ontkomen door al schietend de Duitsers op afstand te houden. Opnieuw was het lot Hennie van Leeuwen gunstig gezind . Met fiets en al sprong hij in een roeiboot en klotste het Griftkanaal over . Botste bijna op een Duitser die prompt de benen nam en toen richting Epe op weg naar Elburg ".
Op 17 april 1945 werd Elburg bevrijd . Voor de groep „ Old Putten " was er echter nog werk aan de winkel. Een gevluchte Duitse soldaat berichtte dat in huize „ Nieuw Soerel " een vijftal Duitse soldaten gestationeerd was die zich wilden overgeven. Bij aankomst bleken de Duitsers gevlogen. Op hetzelfde moment passeerden bij huize „ Nieuw Soerel " de eerste Canadese tanks richting Nunspeet. De oorlog was voorbij. Hennie van Leeuwen gaf zich kort na de bevrijding op om als vrijwilliger naar Indonesië te gaan. Jammer voor Hennie, want uitsluitend vrijwilligers met een HBS - diploma op zak werden geselecteerd.
Dat was een fikse teleurstelling voor Hennie van Leeuwen. Han Rambonnet meldde zich in juni 1945 in het Engelse Portsmouth om aldaar bij de marine een officiersopleiding te volgen.
Juist in zo'n periode leer je mensen kennen, ook de groep op Landgoed Old Putten waren mensen met het hart op de juiste plaats. Mensen die inzet en vriendschap toonden ".
De Loermeeuw
Dit artikel is een keer eerder gepubliceerd.
Inzenden nieuws uit de gemeente Elburg en Oldebroek
