Logodogo w pracy z dzieckiem o szczególnych potrzebach edukacyjnych
Ważnym elementem oddziaływań wychowawczych jest integrowanie podopiecznych z otoczeniem, rozwijanie ich umiejętności i sprawności komunikacyjnych, kształtowanie empatii, czyli umiejętności współdziałania, rozumienia stanów emocjonalnych innych ludzi. Reagowanie na stan drugiej osoby czy też innej istoty żywej, rozumienie ich i
możliwość przewidywania uczuć, myśli innych, dzięki przyjęciu ich sposobu widzenia rzeczywistości, pozwala nawiązać więzi między dziećmi i otaczającym je światem, oparte na wzajemnej akceptacji, szacunku i tolerancji. Logodogo :
- To zajęcia, rozwijające i usprawniające komunikację werbalną i językową, dające możliwość usprawniania i rozwijania czynności praksyjnych aparatu artykulacyjnego. - To także działania profilaktyczne o charakterze logopedycznym realizowane poprzez zabawy i ćwiczenia z psim terapeutą.
- To działania wychowawcze jak i terapeutyczne, mające na celu poprawę komunikacji. Logodogo polega na prowadzeniu zajęć logopedycznych z udziałem specjalnie wyszkolonych psów terapeutów ale i również od niedawna kocich terapeutów. Pies uczestniczący w zajęciach ma aktualne świadectwo zdrowia oraz zdany egzamin potwierdzający posłuszeństwo oraz egzamin na Psa Terapeutę. Wyróżnia go łagodny, radosny charakter i zrównoważona psychika. Łatwo nawiązuje kontakt z człowiekiem i ma szczególnie przyjazne nastawienie do dzieci. Jest cierpliwy, wytrwały i niezwykle szybko się uczy. Każdy z psów biorących udział w zajęciach ma minimum kilkuletnie doświadczenie w dogoterapeutycznej pracy z dziećmi zarówno zdrowymi jak i niepełnosprawnymi. Logodogo to zajęcia zarówno dla dzieci o harmonijnym rozwoju jak również dla dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Kierowane są zarówno do dzieci zdrowych jak i dzieci z rożnymi deficytami rozwojowymi, zarówno w sferze fizycznej, umysłowej jak i emocjonalnej, do dzieci u których mowa nie rozwinęła się, jest zaburzona, rozwija się z opóźnieniem. Między innymi do dziećmi z:
- autyzmem,
- afazją
- zaburzeniami komunikacyjnymi
- z dyzartrią
- dyslalią
- oligofazją
- schizifazją
Czyli obejmuje swoim działaniem m.in dzieci. z:
- porażeniem mózgowym,
- zespołem Downa,
- zespołem nadpobudliwości psychoruchowej,
- deficytami uwagi ( ADHD, ADD )
- niestabilności emocjonalna
- opóźnieniem umysłowym
- upośledzeniem umysłowym
- inne. Zajęcia realizowane są w ośrodkach wspierania rozwoju dziecka m.in. Przedszkolu Miejskim nr 206 z Oddziałami Integracyjnymi w Łodzi ul. Lermontowa 7 Łódź; Fundacji Pomocy Dzieciom JiM ul. Tatrzańska 105 Łódź oraz Stowarzyszeniu Dogo4logo. Opisując zaburzenia komunikacji należy zaznaczyć na wstępie, że „komunikacja” jest pojęciem znacznie szerszym niż „mowa” i oznacza wymianę informacji między nadawcą i odbiorcą zarówno w przestrzeni językowej, jak i pozawerbalnej. Poprzez różnorodne zabawy i ćwiczenia podczas prowadzonych zajęć doskonalimy sprawność komunikacyjną, językową, rozwijamy język werbalny ale i sprawność narządów artykulacyjnych. Rozwój mowy rozpoczyna się jednocześnie z rozwojem poznawczym dziecka. Słowo mówione bezpośrednio przekazywane dziecku podczas zabaw, ćwiczeń utrwala doznanie spostrzeżeniowe, te zaś wzbogacają zasób językowy, bogactwo pojęć dziecka. Podczas spotkań ze zwierzętami prowokujemy dziecko do nazywania, określania, opisywania zwierzęcia, swoich odczuć, emocji towarzyszących spotkaniu. Dziecko chętniej dostrzega, pokazuje, różnicuje. Werbalizuje swoje spostrzeżenia, dzieląc się nimi z przyjacielem, który nie ocenia, nie krytykuje, który bezwarunkowo akceptuje. Taki kontakt pozwala dziecku bawić się i jednocześnie rozwijać swoje umiejętności. Poprzez pytania:, „co to jest”; „jak się nazywa”, „do czego służy”, „po co to jest”, wzbogacamy jego słownik jednocześnie rozwijając pamięć słowną oraz myślenie, wnioskowanie, logiczne myślenie. Cele ogólne zajęć logodogo (cele terapeutyczne realizowane podczas zabaw logopedycznych i kontaktu ze zwierzęciem):
• Rozwijanie wspólnego pola uwagi
• • Rozwijanie rozumienia
• Wdrażanie do naśladowania czynności:
• Rozwijanie funkcji werbalnych i komunikacyjnych
• Rozwijanie funkcji psychomotorycznych, usprawnianie, kompensacja zaburzonych funkcji
•Doskonalenie nabytych już wcześniej umiejętności i utrwalanie nowych, poprzez motywująco działający kontakt ze zwierzęciem. Można to osiągnąć poprzez:
- stymulowanie opóźnionego rozwoju mowy
- wdrażanie dzieci do twórczej aktywności słownej
- dążenie do tworzenia warunków jak najpełniejszej integracji społecznej
- rozwijanie empatii – wyrażanie uczuć i reagowania na nie poprzez:
- poznawanie swoich reakcji w różnych sytuacjach
- dostrzeganie stanów emocjonalnych (określanie ich, rozumienie i identyfikacja)
- kreowanie pozytywnego myślenia umożliwiającego stawienie czoła przeciwnościom
- prowokowanie do podjęcia aktywności własnej
- ćwiczenie koncentracji uwagi
- usprawnianie koordynacji wzrokowo –ruchowej
- tworzenie skojarzeń wzrokowo –ruchowych
- rozwijanie bądź usprawnianie percepcji słuchowej i koordynacji słuchowo-
wzrokowo- ruchowej
- wzbogacenie zasobu słownictwa
- stymulowanie ogólnego rozwoju dziecka. Zajęcia terapeutyczne z psami prowadzone z wykorzystaniem elementów różnorodnych metod wspomagających mowę i komunikację dziecka. Wśród metod, które pomogą w realizacji wyznaczonego celu określonego w założeniach programu można wyróżnić grupy metod:
- wspierające
- stymulujące
- aktywizujące
- kompensacyjne
- korygujące
- usprawniające
Bogaty wybór metod, jakie oferuje metodyka wychowania przedszkolnego, metodyka kształcenia specjalnego czy terapii pedagogicznej, logopedycznej pozwala nauczycielowi na dobranie metody do indywidualnych potrzeb dziecka. Znajomość tych metod pozwala nauczycielowi na wybieranie oraz łączenie metod pracy. Podczas zajęć każdego prowadzącego obowiązuje przy każdym etapie pracy stosowanie zasad dydaktyki, które służą realizacji celów kształcenia i obowiązują zarówno w pedagogice ogólnej jak i są w pełni akceptowane i realizowane w pedagogice specjalnej. Zabawy i ćwiczenia wykonywane przy udziale psów nie tylko motywują do działania, ale również urozmaicają i wzbogacają doznania dziecka. Są to wspomniane wcześniej zabawy oddechowe np. naśladując oddech psa, dmuchając na jego sierść, ćwiczenia doskonalące sprawność buzi i języka, naśladując ruchy pracy języka psa, „uczą” zwierzę wykonywania ćwiczeń praksyjnych aparatu mowy. Podczas zajęć dzieci wypowiadają części ciała budowy psa (doskonaląc orientację w schemacie ciała ale i nazywanie czyli posługiwanie się desygnatami), tworzą wypowiedzi, zagadki dla psa, opowiadają mu bajki ale również „uczą psa głoskowania i czytania”. Celem ćwiczeń oddechowych jest kształtowanie narządów oddechowych, rozwijanie pojemności płuc, wdrażanie do właściwej pracy przepony, wdrażania do prawidłowego oddechu. z psem dzieci mogą naśladować zwierzę, jego sposób oddychania, bawiąc się z nim wykonywać różnorodne ćwiczenia usprawniające aparat mowy. naśladowanie oddechu (miarowy oddech, wolny, przyspieszony). Są to m.in.:
- „Ziewamy razem z kotkiem Mruczkiem, pieskiem Burkiem” ziewanie – zabawa
- „Zmęczony Burek” - dyszenie jak pies
-„Wiosenny wietrzyk” - wciąganie a następnie wydmuchiwanie powietrza powoli na grzbiet np. psa tworząc linię prostą, szybko w jedno wyznaczone miejsce np. łapę psa
-„Co ma w buzi Margo” - nadymanie buzi i przepychanie powietrza w zamkniętej buzi (zabawa chowam w policzku smakołyk)
-dmuchanie
- chuchanie ( aby powitać się np. z psem podajemy rączkę psu do powąchania, aby poznał nasz zapach, wcześniej np. chuchamy na rączkę)
- wąchanie
Oraz zabawy ortofoniczne:
- naśladowanie zwierząt (długie syczenie węża, szczekanie psa, warczenie, mruczenie, miauczenie, chrumkanie...) ze zmienną głośnością
Ćwiczenia narządów artykulacyjnych mają działanie uspokajające, koncentrujące. Należy jednak pamiętać, iż narządy mowy szybko ulegają zmęczeniu, zbytnie przeforsowanie dziecka spowoduje zniechęcenie do dalszych ćwiczeń. Dlatego wskazane jest aby ćwiczenia te prowadzone z towarzyszeniem zwierząt, były przerywane na swobodną z nim zabawę.
Ćwiczenia artykulacyjne mają na celu kształtowanie zręcznych i celowych ruchów warg, języka i podniebienia miękkiego i szczęki dolnej (żuchwy), wyuczenie koordynacji ruchowej w zakresie aparatu artykulacyjnego oraz wyuczenie prawidłowego połykania. Zabawy ze zwierzęciem dają możliwość stworzenia sytuacji zabawowych, w których dziecko będzie wykonywało ćwiczenia doskonalące pracę języka i pozostałych elementów aparatu mowy.
Ćwiczenia te możemy urozmaicić poprzez podawanie np. psu serka homogenizowanego, lub niewielkiej ilości serka topionego, czy też innego lepkiego smakołyku dla psów. Dziecko podaje zwierzęciu smakołyk a następnie obserwuje i naśladuje zachowanie zwierzęcia. Poniższe propozycje możemy poprzedzić lekkim masażem warg.
- zabawa pokaż gdzie masz usta Ty a gdzie np. pies
- porównywanie wyglądu ust, warg dziecka (oglądanie w lusterku) i zwierzęcia
- dotykanie własnych ust, dotykanie, obrysowanie warg zwierzęcia
- uklepywanie warg palcami
- obrysowanie kształtu ust przez terapeutę
- zabawa wysyłamy całuski dla Pupilka (ściąganie ust w dzióbek)
- oblizywanie ust przez dziecko (usta posmarowane miodem) najpierw górna warga później dolna
- odczytywanie, wyrażanie poprzez naśladowanie emocji zwierzęcia (np. smutny pies, wesoły, obrażony… - układanie ust do wyrażania powyższych emocji)
- samodzielne układanie warg do uśmiechu, zabawa „Uśmiechnij się do pieska”
Każdy mały człowiek, by móc zdobywać nowe doświadczenia, potrzebuje wzorców do naśladowania zarówno wśród dorosłych, jak i swych rówieśników. Właśnie ten element, kontakt z rówieśnikami, ma ogromny wpływ na rozwój psychiczny, jak i motoryczny dziecka. Możliwość wspólnej zabawy, nauki poprzez naśladownictwo i identyfikację, współdziałanie jest dla każdego dziecka drogą do zaistnienia jako istota społeczna. Przykładowe ćwiczenia i zabawy naśladowcze:
- naśladowanie sposobów poruszania się zwierząt
- naśladowanie zabaw wybranych zwierząt
- naśladowanie dźwięków wydawanych przez zwierzęta
- naśladowanie sposobu odpoczynku zwierząt
- naśladowanie sposobów opieki między zwierzętami i okazywania przez nie emocji
- naśladowanie czynności wykonywanych przez terapeutę lub zwierzę na zasadzie „rób to co ja”
Rozwój mowy rozpoczyna się jednocześnie z rozwojem poznawczym dziecka. Celem ćwiczeń i zabaw doskonalących i usprawniających rozwój mowy i myślenia jest:
- kształtowanie słuchu i umiejętności rozumienia
- rozwijanie potrzeby porozumiewania się z otoczeniem
- wyrabianie umiejętności komunikacji
Przykładowe zadania to:
- wskazywanie i nazywanie (przyswajanie znaczenia wyrazu określającego nazwę danego przedmiotu, zwierzęcia, części ciała, koloru, stosunków przestrzennych)
- naśladowanie ruchów, prostych czynności
- zabawy i ćwiczenia prowokujące do samodzielnego, samorzutnego wypowiadania się
- doskonalenie rozumienia werbalnego
- prowokowanie do zadawania pytań
Są to m.in. zabawy:
• przed dzieckiem leżą dwa psy, mówimy jak nazywa się jeden z nich, tym samym prowokujemy dziecko do zadania pytania o drugiego
• zabawy z porównywaniem zwierząt, obrazków, wykonywanych czynności przez nas lub zwierzę - dziecko obserwuje wykonywane czynności, po chwili obserwacji pyta „Co robisz?”, ‘Mogę też to robić” „Co mogą dać np. psu”, tym samym prowokujemy dziecko do wskazania co potrzebuje do wykonania danej czynności i co musi zrobić najpierw, co potem ( najpierw wita się np. z psem następnie bierze szczotkę i czesze psa po np. boku)
- rozszerzanie zasobu słownictwa dotyczącego treści zaobserwowanych w otoczeniu, na ilustracji
• rozszerzanie pojęć ogólnych: grupowanie obrazków, przedmiotów wg pojęć: np. zwierząt, ubrania, zabawki, przedmioty dla psa, kuchni, przedmioty do rysowanie, przedmioty do sprzątania...
• rozwijanie wypowiedzi poprzez stosowanie przymiotników np., jaki jest pies z obrazka: biały, ma długą sierść, duży, wesoły,...
• zabawy w teatrzyki (dzieci bardzo chętnie same rozmawiają z pacynkami, próba opowiedzenia historyjki wymyślonej przez dziecko przy użyciu pacynki wspaniale rozwija chęć wypowiedzi, przekazywania informacji, w dalszym etapie dzieci samorzutnie wymyślają historyjki, bajki, opowiadane przez pacynki dla innych dzieci, dla czworonożnych przyjaciół)
- ćwiczenia i zabawy doskonalące wypowiedź pod względem gramatycznym
• ćwiczenia fleksyjne ( zabawy, czego tu brakuje- poprawne stosowanie końcówki rzeczownika w dopełniaczu, oglądanie obrazków zwierząt, dostrzeganie brakujących elementów budowy, czy też zabawy z układaniem obrazka z części: dziecko układa zdjęcie psa z zajęć i brakuje mu jednego elementu, nazywa brakujący element i dorysowuje, obserwując go podczas bezpośredniego kontaktu ze zwierzęciem)
• ćwiczenia wzbogacające mowę w określenia dotyczące stosunków między przedmiotami i czynnościami, stosunki jakościowe i ilościowe
1. określanie miejsca zwierzęcia – np. kotek na, pod, za, płotem; w koszyku; pies przed budą, za budą, w budzie, na budzie, obok budy, samodzielne prowadzenie np. psa na smyczy i stawanie z nim w określonym stosunku do przedmiotu np. Azor stoi przed drzwiami, za drzwiami, obok stołu, na dywanie;
2. chowanie i szukanie wybranych przedmiotów np. Azorowi (zabawa ciepło, zimno) – jedno dziecko chowa razem z psem wybraną zabawkę, drugie dziecko odszukuje ją na podstawie wskazówek (ciepło- blisko, zimno- daleko), gdy znajdzie zabawkę może rzucić ja Azorowi.
3. określanie wielkości (porównywanie –np. ten kotek jest duży a ten mały)
4. stopniowe poznawanie liczebników głównych i porządkowych (liczenie samochodów: 1,2,3..., określanie liczby kostek dla psa– pierwsza, druga)
- ćwiczenia i zabawy rozwijające mowę i logiczne myślenie
• rozwijanie umiejętności łączenia przyczyny ze skutkiem
1. określanie kolejności wykonywanych czynności w osiągnięciu celu podczas zabawy, w sytuacjach życiowych: np., co trzeba zrobić by wyjść z psem na spacer; co trzeba zrobić, by dać psu jeść, co trzeba zrobić aby bezpiecznie przywitać się z psem
2. dostrzeganie zmian odwracalnych i nieodwracalnych: odwracalne: zmiana sierści w związku ze zmiana pór roku; nieodwracalne: pogryziona piłka przez psa
3. układanie prostych ciągów logiczno- rytmicznych wynikających z naturalnych przemienności: dzień i noc; pory roku: wiosna, lato, jesień, zima); dni tygodnia: poniedziałek, wtorek, środa, czwartek, piątek, sobota (określenia symboliczne z zaznaczeniem regularności używane np. w kalendarzu pogody)
4. słuchanie opowiadań, bajek z prostym morałem, z określeniem sytuacji np. co powinien zrobić, aby,...
5. wdrażanie do dostrzegania kolejności występujących po sobie zdarzeń (dzieci słuchają krótkiego, prostego opowiadania, historyjki, starają się dopasować ilustracje, obrazki, określić kolejność zdarzeń)
6. słuchanie zdań prawdziwych i fałszywych, dostrzeganie nonsensów (np. kot szczeka na obcych; ryby latają nad drzewami, pies ma piękną sierść, zdejmuje ją przed spaniem)
• rozwijanie umiejętności rozumienia poleceń, zadań słownych stawianych dziecku do wykonania (rozwijanie umiejętności słuchania ze zrozumieniem)
1. wyszukiwanie i grupowanie przedmiotów posiadających wskazane cechy wspólne
2. wyszukiwanie i określanie cech różniących wskazane przedmioty
3. porządkowanie według określonej zasady: np. wg cech jakościowych i ilościowych
Zarówno mowę jak i myślenie kształtujemy podczas wszystkich zajęć, ważne jest, aby dziecko podczas wszystkich proponowanych zabaw miało dostarczane prawidłowe wzorce.
Ćwiczenia przeprowadzane są w grupie jak i indywidualnie. W zależności od aktualnym możliwości i potrzeb dziecka. Tego rodzaju zabawy logopedyczne są bardziej atrakcyjne dla dzieci dają dużo radości i są wspaniałym motywatorem do działań. Do wykorzystania z każdą grupą dzieci na wszystkich poziomach. Jednym z elementów wykorzystywanym podczas planowania pracy terapeutycznej jest Program psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami rozwoju A. Krajewska oraz „Baw się poprzez animaloterapię A. Franczyk. Krajewska, J. Skorupa. Elementem ewaluacyjnym prowadzonym w Logodogo są:
- wypowiedzi ustne rodziców/opiekunów
- karty ewaluacyjne dla opiekunów prawnych dzieci
- obserwacja pracy dzieci
- dokonywanie oceny postępów dziecka prowadzonego w pracy indywidualnej. Logodogo to stosunkowo nowy sposób oddziaływań terapeutycznych. Pracuję z dziećmi 26 lat z czego 16 lat pracuję jako terapeuta. Od 8 lat prowadzę dodatkowo zajęcia dogoterapeutyczne (do maja 2013 roku w Fundacji Ama Canem od września 2013 w Stowarzywszeniu Dogo4logo), a od 5 lat staram się łączyć wszystkie te elementy w jedną całość i tak powstało logodogo. Czyli wszechstronna terapia z udziałem psów mająca na celu rozwijanie komunikacji dzieci. Od pięciu lat widzę jaki wpływ mają prowadzone zajęcia na rozwój mowy, na chęć podejmowania działań przez małych pacjentów. Zarażam swoją pasją innych nauczycieli, terapeutów. Obecnie szkolimy w ramach Stowarzyszenia Naszych Wolontariuszy, wymieniamy się doświadczeniami, spostrzeżeniami.
