28/05/2024
Microbax India Ltd
ऐक वेळेस पूर्ण वाचा...🙏🙏🙏
जमिनीतील जीव सृष्टि: मातीत जीवाणू कसे वाढतात
जेव्हा शेती मध्ये फिरत असतना मातीमध्ये असलेल्या तुमच्या पायाखालील सूक्ष्मजीवांच्या गजबजलेल्या जगाचा फारसा विचार करत नाही. ही माती वेगवेगळ्या जीव जंतु भरलेली असते. आणि त्यातील सर्वात महत्वाच्या रहिवाशांमध्ये जीवाणू हे मुख्य घटक आहेत. हे लहान जीव मातीचे आरोग्य राखण्यासाठी, अन्न्द्रव्यंची सायकल चालविण्यासाथी आणि पिकाच्या वाढीस समर्थन देण्यासाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावत असतात. जीवाणू मातीत कसे वाढतात ह्या संबधी आपन ह्या लेखा मध्ये माहिती घेणार आहोत
मातीतील जीवाणूंचे महत्त्व
मातीतील जीवाणू अनेक कारणांसाठी आवश्यक आहेत:
अन्नद्रव्य सायकलिंग: ते सेंद्रिय पदार्थांचे विघटन करत असतात, नायट्रोजन, फॉस्फरस आणि सल्फर सारखी अन्नद्रव्य जमिनीत परत सोडत असतात, ज्यामुळे ते पीकासाठी उपलब्ध होतात.
मातीची रचना: जिवाणूमधून निघणारे स्राव मातीचे कण एकत्र बांधण्यास मदत करत असतात, शिवाय ते मातीची रचना सुधारतात आणि पाणी टिकवून ठेवतात.
पिकाची वाढ: काही जीवाणू पीकाशी सहजीवन संबंध तयार करतात, जसे की नायट्रोजन-फिक्सिंग बॅक्टेरिया जे वनस्पतींना आवश्यक अन्न्द्रव्ये देतात.
रोगचा प्रादुर्भाव कमी करतात: मातीतील काही जीवाणू हानिकारक रोगजनकांच्या वाढीस विरोध करून किंवा रोखूनपीकाचे संरक्षण करू शकतात.
मातीत जीवाणूंची वाढ: मूलभूत गोष्टी मातीमध्ये जिवाणूंच्या वाढीचे अनेक टप्पे असतात, वातावरणीय परिस्थिती आणि अन्नद्रव्यची उपलब्धता यांचा प्रभावही त्यावर पडत असतो.
लॅग फेज: जेव्हा जमिनीतुन दिले जातातहे जीवाणू प्रथम नवीन वातावरणात आल्यानंतर लगेच गुणाकार पद्धतीन वाढस सुरवात करत नाहीत. त्याऐवजी, ते एका अंतराच्या टप्प्यातून जातात जेथे ते त्यांच्या सभोवतालच्या परिस्थितीशी जुळवून घेण्याचा प्रयत्न करतात, आवश्यक एन्झाईम्सचे संश्लेषण करतात आणि सेल्युलर नुकसान दुरुस्त करत असतात.
लॉग फेज (एक्सपोनेन्शिअल फेज): एकदा अनुकूल झाल्यानंतर, जीवाणू लॉग फेजमध्ये प्रवेश करतात, जिथे ते वेगाने विभाजित होऊ लागतात. या टप्प्यात, परिस्थिती अनुकूल राहिल्यास त्यांची लोकसंख्या सातत्यपूर्ण दराने दुप्पट होते. हा टप्पा त्यांच्या प्रसारासाठी आणि क्रियाकलापांसाठी महत्त्वपूर्ण मानला जात असतो.
स्थिर अवस्था: मातितिल संसाधने मर्यादित झाल्यामुळे आणि टाकाऊ उत्पादने जमा झाल्यामुळे जीवाणू वाढ मंदावते. जिवाणू पेशींच्या वाढीचा दर पेशींच्या मृत्यूच्या दराच्या बरोबरीचा असतो, ज्यामुळे त्यांच्या लोकसंख्येचा आकार स्थिर राहत असतो.
मृत्यूचा टप्पा: अखेरीस, अन्न्द्रव्याचा अभाव आणि विषारी क्षार , रासायनिक उत्पादने जमा झाल्यामुळे जीवाणूंची संख्या कमी होत असते. ह्यामुळे मृत्यू दर वाढीच्या दरापेक्षा जास्त राहत असतो, परिणामी व्यवहार्य पेशींची संख्या कमी होत जात असते.
जमिनीतील जिवाणूंच्या वाढीवर परिणाम करणारे घटक
अन्न्द्रव्याची उपलब्धता: जीवाणूंना वाढण्यासाठी कार्बन, नायट्रोजन, फॉस्फरस आणि इतर अन्न्द्रव्याची आवश्यकता असते. सेंद्रिय पदार्थ, जसे की कुजणारे वनस्पती आणि प्राणी, हे आवश्यक पोषक पुरवत असतात.
ओलावा: जीवाणूंच्या चयापचय प्रक्रियेसाठी पाणी आवश्यक आहे. पाणी साचलेले आणि जास्त कोरडे दोन्ही परिस्थिती जीवाणूंच्या कार्यपध्दतीवर परिणाम करत असतात.
तापमान: मातीचे तापमान जिवाणूंच्या चयापचय आणि वाढीच्या दरावर परिणाम करत असते. बहुतेक मातीतिल जीवाणू मध्यम तापमानात वाढतात, परंतु काही विशिष्ट जीवाणू अति उष्णतेमध्ये किंवा थंडीत टिकून राहू शकतात.
pH पातळी: मातीचे pH अन्न्द्रव्या उपलब्धतेवर आणि वाढू शकणाऱ्या जीवाणूंच्या प्रकारांवर प्रभाव पाडत असते. बहुतेक जीवाणू किंचित अम्लीय स्थितीपेक्षा तटस्थ राहणे पसंत करतात, परंतु काही अत्यंत पीएच पातळी सहन करू शकतात.
ऑक्सिजनची उपलब्धता: एरोबिक बॅक्टेरियांना श्वासोच्छवासासाठी ऑक्सिजनची आवश्यकता असते, तर ॲनारोबिक जीवाणू ऑक्सिजन कमी झालेल्या वातावरणात वाढतात. या जिवाणूंच्या संतुलनामुळे जमिनीचे आरोग्य आणि अन्नद्रव्या च्या चक्रावर परिणाम होत असतो.
मातीतील इतर जीवांशी संबध
जीवाणू एकाकी राहत नाहीत. ते बुरशी, प्रोटोझोआ, नेमाटोड्स आणि वनस्पतींसह इतर मातीतील जीवांशी संबध साधत असतात. हे परस्परसंबध समन्वयवादी, स्पर्धात्मक किंवा विरोधी असू शकतात:
सिम्बायोसिस: काही जीवाणू पीकाशी सहजीवन संबंध तयार करतात, जसे की रायझोबियम प्रजाती ज्या शेंगांच्या मुळांच्या गाठीमध्ये वातावरणातील नायट्रोजनचे स्थरीकरन करत असतात.
स्पर्धा: जीवाणू अन्नद्रव्य आणि जागेसाठी बुरशी आणि इतर सूक्ष्मजीवांशी स्पर्धा करत असतात.
जीवाणुचे खाद्य : प्रोटोझोआ आणि नेमाटोड जीवाणूंना खातात, त्यांच्या लोकसंख्येचे नियमन करतात आणि अन्न्द्रव्ये जमिनीत परत सोडतात.
सेंद्रिय पदार्थ जोडणे: कंपोस्ट, खत किंवा वनस्पतींचे अवशेष जोडणे जीवाणूंसाठी अन्न स्रोत प्रदान करत असतात.
क्रॉप रोटेशन आणि कव्हर पिके: या पद्धती मातीची रचना, अन्नद्रव्य उपलब्धता आणि जिवाणू विविधता सुधारत असतात.
जमिनीची मशागत: मातीचा मशागत कमी केल्याने मातीची रचना आणि सूक्ष्मजीव टीकुन रहाण्यास मदत होते
ओलावा व्यवस्थापन: योग्य सिंचन आणि निचरा सुनिश्चित केल्याने जीवाणूंच्या कार्यपध्द्ती साठी अनुकूल परिस्थिती निर्माण होत असते.
pH समायोजन: अम्लीय मातीत लिंबून ठेवणे किंवा अल्कधर्मी मातीत सल्फर जोडणे जीवाणूंसाठी अधिक अनुकूल वातावरण तयार करू शकते.
मातीतील जीवाणूंचे लपलेले जग हे मातीचे आरोग्य आणि पीक उत्पादकतेचा आधारशिला आहे. हे सूक्ष्म जीव कसे वाढतात आणि वाढतात हे समजून घेणे त्यांच्या परिसंस्थेतील भूमिकेचे कार्य करण्यास आणि शाश्वत कृषी पद्धतींची माहिती घेण्यास मदत करते. मातीमध्ये निरोगी जिवाणू समुदाय वाढवून, शेतकरी मातीची सुपीकता वाढवू शकतो, पीक उत्पादन सुधारू शकतो आणि अधिक लवचिक आणि उत्पादक वातावरणात योगदान देऊ शकतो. त्यामुळे पुढच्या वेळी तुम्ही मातीचा एक तुकडा ओलांडून चालत असताना, अविश्वसनीय मायक्रोबी लक्षात ठेवा.
