11/01/2025
Γιατί ο Έσσε; Γιατί σήμερα;
Ο Χέρμαν Έσσε (1877-1962) ανήκει στους σημαντικότερους συγγραφείς του 20ού αιώνα. Τιμήθηκε το 1946 με το Νόμπελ Λογοτεχνίας και μέχρι σήμερα έχει μεταφραστεί σε πάνω από 70 γλώσσες και τα έργα του έχουν πουλήσει συνολικά 150 εκατομμύρια αντίτυπα.
Δύσκολα θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για τη λογοτεχνία του 20ού αιώνα, χωρίς να συμπεριλάβει τον συγγραφέα των πασίγνωστων έργων Σιντάρτα, Ντέμιαν, Ο Λύκος της Στέπας, Νάρκισσος και Χρυσόστομος και Το Παιχνίδι με τις χάντρες.
Τι είναι, όμως, αυτό που κάνει το έργο του Έσσε τόσο δημοφιλές; Και κυρίως τι το καθιστά επίκαιρο και σήμερα;
Ο Έσσε έβαλε στο κέντρο του έργου του ένα θέμα διαχρονικό και πανανθρώπινο: την αναζήτηση ταυτότητας. Ο αγώνας του ανθρώπου για αυτογνωσία και αυτοπραγμάτωση σε έναν κόσμο που καταπιέζει και συχνά αντιτίθεται στην ατομικότητα απεικονίστηκε σε όλο το έργο του με κορυφαίες στιγμές τα Σιντάρτα και Ντέμιαν.
Ο Έσσε, μάλιστα, υποστήριξε ότι ο δρόμος αυτός είναι πάντα ατομικός και μοναχικός, η «φώτιση», η αυτογνωσία, δεν μπορούν ποτέ να διδαχτούν, κάθε άνθρωπος οφείλει να τις αναζητήσει μόνος του. Επηρεασμένος από την ψυχανάλυση και ειδικότερα από τον Jung, ο Έσσε ανέδειξε την εσωτερική πάλη και τη σύγκρουση με τις σκοτεινές πλευρές της ανθρώπινης ψυχής στον δρόμο προς την αυτοπραγμάτωση. Η υπαρξιακή κρίση, η αίσθηση της αποξένωσης και του κενού που βιώνουν συχνά οι ήρωές του απηχούν εντυπωσιακά τις αγωνίες και τις κρίσεις του σύγχρονου ανθρώπου.
Ο Έσσε, όμως, υπήρξε και στην προσωπική του ζωή επαναστάτης και υπερασπίστηκε την ατομικότητα και τις προσωπικές του επιλογές με κάθε κόστος. Η απόφασή του να μην ακολουθήσει τις θεολογικές σπουδές που επιθυμούσε η βαθιά θρησκευόμενη οικογένειά του ήταν η πρώτη μεγάλη κρίση της ζωής του. Η απόφασή του να αντιταχθεί στο μιλιταριστικό πνεύμα που σάρωνε την πατρίδα του και όλη την Ευρώπη στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο έγινε αιτία να κατηγορηθεί ως προδότης, ενώ αργότερα, αντιτασσόμενος στον ναζισμό, επέλεξε να απομακρυνθεί για πάντα από τη Γερμανία.
Το κεντρικό αυτό ζήτημα που διατρέχει το έργο και τη ζωή του θα συγκινεί πάντα τους νέους ανθρώπους που «ανακαλύπτουν» πάντα εξαρχής τον Έσσε και τον κάνουν «δικό» τους στη διαδικασία της αμφισβήτησης των αξιών που τους παραδίδονται και της αναζήτησης της δικής τους αλήθειας. Ειδικά στον σημερινό κόσμο, που χαρακτηρίζεται από ραγδαίες αλλαγές και αβεβαιότητα, τον κόσμο των fake news, των κατασκευασμένων προτιμήσεων, του φανατισμού που διαχέεται στα ΜΚΔ, η αναζήτηση νοήματος και αυθεντικής ταυτότητας και το αίτημα να ακολουθεί κανείς την εσωτερική του φωνή αποκτούν ακόμα μεγαλύτερη σημασία.
Ο Έσσε αμφισβήτησε με το έργο του τις κοινωνικές συμβάσεις και τα υλικά αγαθά, προβάλλοντας την αξία της ατομικής ελευθερίας. Ο Σιντάρτα, για παράδειγμα, ο νεαρός γιος του βραχμάνου, που εγκαταλείπει κοινωνική θέση και πλούτη για ν’ αναζητήσει την αλήθεια του, και αγαπήθηκε τόσο και από την επαναστατημένη νεολαία του 1960, ή ο Κνουλπ, ο γοητευτικός αλήτης του που υπάρχει για να γεννά στους ανθρώπους «τη νοσταλγία της ελευθερίας», αποτελούν αγέραστα σύμβολα πνευματικής αφύπνισης και μοιάζουν να γεννήθηκαν στον νου κάποιου σημερινού συγγραφέα, ως απάντηση στην υπερκατανάλωση και την εμπορευματοποίηση των πάντων.
Η εξοικείωσή του με την ανατολική φιλοσοφία και θρησκεία τον έκανε να δει πέρα από τα όρια του ορθολογικού δυτικού πολιτισμού και να ανοίξει στους αναγνώστες διόδους επαφής με τον Βουδισμό και τον Ινδουισμό. Η οικουμενική πνευματικότητα του Έσσε είναι ένα μήνυμα παγκόσμιας σημασίας και κρισιμότητας, στον ταραγμένο και πολωμένο σημερινό κόσμο.
Τέλος, ο Έσσε έχει μια βαθιά, λατρευτική σχεδόν, σχέση με τη φύση. Πάρα πολλοί ήρωές του, όπως ο Πέτερ Κάμεντσιντ, βρίσκουν σ’ αυτήν καταφύγιο και πηγή έμπνευσης ─ όπως βρήκε και ο ίδιος στην πραγματική του ζωή. Ο τρόπος που αποτύπωσε τη φύση τόσο στα εκατοντάδες ζωγραφικά του έργα όσο και στα μυθιστορήματά του είναι απόλυτα εναρμονισμένος με το σημερινό, επιτακτικό αίτημα για μια οικολογική συνείδηση και σεβασμό στον πλανήτη μας.
Η επανέκδοση των βιβλίων του Έσσε σε νέες μεταφράσεις και μια συνολικά φροντισμένη έκδοση, με σύγχρονα minimal εξώφυλλα και συνοδευτικό υλικό, όπως σχεδιάσματα, ανέκδοτα αποσπάσματα και κατατοπιστικά κείμενα από τον Φόλκερ Μίχελς, τον Γερμανό μελετητή και επιμελητή της έκδοσης των Απάντων του, φιλοδοξεί να ανοίξει ξανά τη συζήτηση γ’ αυτόν τον συγγραφέα που το έργο του, όπως όλα τα κλασικά έργα, έχει ακόμη πολλά να μας πει για τα αιώνια ερωτήματα της ανθρώπινης ύπαρξης.
📕 O Σιντάρτα (μτφ. Μαρία Αγγελίδου - Άγγελος Αγγελίδης) και η Γερτρούδη (μτφ. Ειρήνη Γεούργα) κυκλοφορούν στις 22 Ιανουαρίου σε όλα τα βιβλιοπωλεία. Τα εξώφυλλα της σειράς έχει σχεδιάσει ο Γιώργος Παναρετάκης: https://www.dioptra.gr/suggrafeas/hermann-hesse
