31/10/2024
Είναι μια μεγάλη ανάρτηση αυτή, αλλά θεωρούμε ότι έχει αξία.
Αν έχετε δει ειδήσεις, σήμερα ο Γερμανός πρόεδρος, Φρανκ–Βάλτερ Σταϊνμάιερ επισκέπτεται στην Κρήτη τη μαρτυρική Κάντανο για να καταθέσει στεφάνι.
Το 1945, λίγο μετά την απελευθέρωση, η ελληνική κυβέρνηση ανέθεσε σε μια ειδική επιτροπή να συντάξει μια έκθεση διαπίστωσης ωμοτήτων που διαπράχτηκαν στην Κρήτη από τους Ιταλούς και Γερμανούς κατακτητές.
Η επιτροπή αποτελούνταν από τους «κ. Ἰ. Καλιτσουνάκη, καθηγητοῦ Πανεπιστημίου, Ἰ. Κακριδῆ, καθηγητοῦ Πανεπιστημίου, Ν.Καζαντζάκη, λογοτέχνου, καί Κ. Κουτουλάκη ὡς βοηθητικοῦ μέλους».
Η επιτροπή περιόδευσε σε χωριά και πόλεις καταγράφονται τις φρικτές καταστροφές. Τα αποτελέσματα παραδόθηκαν στο αρμόδιο Υπουργείο και μετά η έκθεση... χάθηκε.
Το κείμενο διασώθηκε μόνο γιατί ο Καζαντζάκης το έδωσε στον φίλο του Παντελή Πρεβελάκη για διορθώσεις. Ο Πρεβελάκης παρέδωσε την έκθεση στον δήμο Ηρακλείου το 1983, ο οποίος και την εξέδωσε σε έναν λιτό τόμο.
Όπως λέει, πολύ διορατικά, ο Μανόλης Καρέλλης, τότε δήμαρχος Ηρακλείου, στον πολύ κατατοπιστικό πρόλογο της έκδοσης του Δήμου:
«Στη συνέχεια η έκθεση παραδόθηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών για να αποτελέσει, υποθέτω, στοιχείο της τεκμηρίωσης των Ελληνικών αιτημάτων αποζημίωσης από μέρους των δυνάμεων της Κατοχής.
Δεν γνωρίζομε κατά πόσο η έκθεση βοήθησε στη διαμόρφωση των Ελληνικών αιτημάτων και για την περιοχή της Κρήτης. Αυτό που γνωρίζομε, όμως, είναι ότι από τότε τα ίχνη της χάνονται και δεν βρίσκεται πουθενά στο Υπουργείο των Εξωτερικών.
Αναπάντητα παρέμειναν τα έγγραφα του Δήμου Ηρακλείου με τα οποία αναζητείται, ενώ μια εξήγηση, που δίδεται ανεπίσημα και από υπηρεσιακούς παράγοντες, συσχετίζει την εξαφάνιση με την προαγωγή των Ελληνογερμανικών σχέσεων.
Η ελάχιστα πειστική αυτή εξήγηση που δεν έρχεται σε αντίφαση με την πάρα πολύ μικρή προσοχή που δίδεται στην Ελλάδα σε ό,τι έχει σχέση με τις αρχειακές πηγές είναι και προβληματική για τη μεταπολεμική Γερμανία μια και την εμφανίζει ως υπεραμυνομένη του κύρους και του καλού ονόματος των Ναζιστών και των μεθόδων επικράτησής των».
Μέσα στην έκθεση περιγράφονται αποτροπιαστικά εγκλήματα και θηριωδίες, που μας κάνουν να στεκόμαστε άφωνοι από την αγριότητα και την απαξίωση της ανθρώπινης ζωής. Ακολουθεί η καταγραφή της έκθεσης ωμοτήτων ειδικά για την Κάντανο.
Θα θέλαμε να σας προειδοποιήσουμε ότι οι περιγραφές που ακολουθούν μπορεί να σας ταράξουν.
-----------------------
Τάς μεγαλυτέρας ὅμως καταστροφάς ὑπέστη κατά τήν περίοδον αὐτήν ἡ κωμόπολις τῆς Σελίνου ΚΑΝΤΑΝΟΣ. Οἱ Γερμανοί ἐξεδικήθησαν σκληρῶς τήν σθεναράν ἄμυναν τῶν κατοίκων. Τήν ἀντίστασιν εἶχεν ὀργανώσει ὁ ἀντισυνταγματάρχης Χ. Σειραδάκης.
Εἰς συνέλευσιν τῶν Σελινιωτῶν ἐν Καντάνῳ τήν 22αν Μαΐου ἀπεφασίσθη νά πολεμήσουν: «Ντροπή νά περάσουν τό φαράγγι μας ἀπολέμιστοι! Θά πολεμήσουμε κι’ ἄς χαθῆ ἡ Κάντανο!»
Πραγματικῶς βοηθούμενοι καί ἀπό ἄλλους Σελινιῶτες ἐπολέμησαν εἰς τά Φλωριά καί εἰς τό φαράγγι, δι’ οὗ διέρχεται ἡ ἐκ Χανίων ἀμαξιτός – ἄνδρες, γέροντες, ἱερεῖς, γυναῖκες καί παιδιά μέ ἐμπροσθογεμῆ ὅπλα, γκράδες, πελέκεις καί ὅ,τι ἄλλο εἶχον πρόχειρον κατά τῶν Γερμανῶν, ἐπιτιθεμένων ἀπό ἀεροπλάνων καί διά πεζικῶν δυνάμεων, ὡπλισμένων μέ ὄλμους καί ὁπλοπολυβόλα.
Ὅταν ἐξηντλήθησαν τά πολεμοφόδια τῶν ἀμυνομένων, οἱ Γερμανοί κατώρθωσαν νά καταλάβουν τήν δεσπόζουσαν τῆς κοιλάδος τῆς Καντάνου θέσιν Βάρδια, ὁπόθεν ἤρχισαν νά κανονιοβολοῦν τό χωρίον.
Ἡ μάχη συνεχίζεται ἐντός τῶν ἐλαιώνων, καί ὅταν οἱ Ἕλληνες ἠναγκάσθησαν νά ὑποχωρήσουν εἰς τά πέριξ ὑψώματα, οἱ Γερμανοί εἰσελθόντες εἰς τό χωρίον (25/5), ἤρχισαν νά τό πυρπολοῦν· μεταξύ ἄλλων ἔκαυσαν τό γραφεῖον τῆς Κοινότητος, τό δικαστικόν μέγαρον, τό σχολεῖον, τό Ὑποθηκοφυλακεῖον καί τό Ἀγορανομεῖον.
Καταλαβόντες το κέντρον τοῦ ἐρήμου χωρίου –διότι καί αἱ γυναῖκες εἶχον φύγει– εἰδοποίησαν τούς εἰς τά πέριξ διεσκορπισμένους κατοίκους νά ἐπιστρέψουν, διότι ἄλλως θά ἐκαίοντο αἱ οἰκίαι των. Ἐν τῷ μεταξύ ἐφόνευον ὅσους τυχόν ἀνεκάλυπτον εἰς τούς πέριξ ἀγρούς καί κήπους.
Ὅταν παρουσιάσθηκαν ἐκ μέρους τῶν Καντανιωτῶν τρεῖς ἀπεσταλμένοι, οἱ Γερμανοί τούς συνέλαβον, φονεύσαντες μετ’ ὀλίγας ὥρας τόν ἕνα ὀνόματι Γ. Μαλανδράκη. Κατόπιν ἐπροχώρησαν πρός νότον πυρπολοῦντες, φονεύοντες καί καταστρέφοντες ὅ,τι συνήντων καθ’ ὁδόν· οὕτω διελθόντες τά χωρία Πλεμενιανά, Καλλιθέα καί Κάλαμος ἔφθασαν εἰς τήν Παλαιόχωραν (26/5).
Ἐκεῖ διήρπασαν τά καταστήματα, ἔσφαξαν ζῶα, τάς δέ κεφαλάς των ἀπέρριψαν μέσα εἰς σεντούκια λεηλατουμένων οἰκιῶν, ἀποπατοῦντες συγχρόνως μέσα εἰς αὐτά, εἰς τηγάνια, σουπιέρες, βαλίτσες, σινδόνια κ.τ.λ.
Εἰς τάς 3/6 ἐπανελθόντες εἰς τήν Κάντανον, ἀφοῦ ἐφόνευσαν ὅσους εὗρον εἰς τά σπίτια των, ἀνέγνωσαν τήν διαταγήν τοῦ Στρατ. Διοικητοῦ Κρήτης, διά τῆς ὁποίας ἀνεκοινοῦτο ὅτι ἡ Κάντανος θά καταστραφῆ, οἱ δέ κάτοικοί της θά ἐξοντωθοῦν.
Πραγματικῶς μετά γενικήν λεηλασίαν ὅλαι αἱ οἰκίαι τοῦ χωρίου ἐκάησαν ἤ ἀνετινάχθησαν διά δυναμίτιδος. Τά γυναικόπαιδα ἐξεδιώχθησαν μέ τόν σκληρότερον τρόπον· οὕτως ἐπέταξαν ἔξω τήν σύζυγον τοῦ Ἐμμ. Κατσιγαράκη, εἴκοσι μόλις ὡρῶν λεχώ, μετά τοῦ νεογνοῦ της, χωρίς νά τῆς ἐπιτρέψουν νά λάβῃ οὐδέ σκέπασμα, ἐπίσης τόν ἐξ ὀξέων ρευματισμῶν πάσχοντα 11ετῆ Ἰακ. Βακάκην.
Εἰς τήν συνοικίαν Ἀγακιανά ἡ 80ντούτις Μαρ. Χατζημαθιουδάκη, βλέπουσα τήν οἰκίαν της νά καταστρέφεται, ἐλιποθύμησεν· οἱ Γερμανοί τήν ἔρριψαν εἰς τάς φλόγας ὅπου ἐκάη ζῶσα. Τήν ἰδίαν τύχην εὗρεν ἡ ὁμήλικός της Παρ. Παπαδομανωλάκη.
Ἐν συνόλῳ ἐφονεύθησαν κατά τάς ἡμέρας αὐτάς 23 Καντανιῶται, μεταξύ τῶν ὁποίων ὁ ὑπερεκατοντούτης Κ. Ἀρχάκης, ὁ Ι. Γιωργιλάκης (85 ἐτῶν), ὁ ἀνάπηρος Στ. Καλογριδάκης (65 ἐτῶν), ὁ ἡμίτυφλος Ἠλ. Κροκίδης (70 ἐτῶν), ὁ Ἰω. Μαρνελάκης (65 ἐτῶν), ὁ Κ. Πρωτοπαπαδάκης (70 ἐτῶν), ὁ Ε. Καλαϊτζαντωνάκης (60 ἐτῶν), ὁ Δ. Κουτεκάκης (60 ἐτῶν), τοῦ ὁποίου μετά τόν τυφεκισμόν ἀπέκοψαν τόν δάκτυλον διά ν’ ἀποσπάσουν τόν χρυσοῦν δακτύλιον.
Παραλλήλως συνέλαβον γέροντας, γυναῖκας καί παιδιά, τούς ὁποίους δεμένους καί ἁλυσωμένους ὑπεχρέωσαν νά μεταφέρουν πυρομαχικά μέχρι τῆς Παλαιοχώρας. Εἰς τήν εἴσοδον τοῦ χωρίου ἔστησαν μίαν πρόχειρον ἐπιγραφήν διά νά δεικνύῃ τό μέρος ὅπου ἄλλοτε ἔκειτο ἡ Κάντανος.
Ἐννοεῖται ὅτι τό λεγόμενον ὅτι οἱ γερμανοί στρατιῶται «ἐδολοφονήθησαν ἐκ τῶν ὄπισθεν» ἀποτελεῖ τερατῶδες ψεῦδος, μόνον σκοπόν ἔχον τήν συγκάλυψιν τῶν ἰδίων ἐγκλημάτων.
Ἡ εἴσοδος εἰς τήν Κάντανον ἀπηγορεύθη ἐπί ποινῇ ἀμέσου τυφεκισμοῦ εἰς πάντα Ἕλληνα.
-----------------------
Η έκθεση διαπίστωσης ωμοτήτων περιλαμβάνεται πλέον στη σκληρόδετη έκδοση του Ανήφορου, του Νίκου Καζαντζάκη, όπου ο μεγάλος δημιουργός γράφει στο 1946 για τη φρίκη του πολέμου: Ατομική βόμβα, στρατόπεδα συγκέντρωσης, ολοκαύτωμα, ωμότητες στην Κρήτη... Ελάχιστοι μπόρεσαν εκείνη την εποχή να διυλίσουν τα γεγονότα και να μας δώσουν έργα που να τα αποτυπώνουν σε όλη τους την ένταση.
Η μάχη της μνήμης ενάντια στην λήθη είναι καθοριστική για να μπορέσει το μέλλον να αποτρέπει αντίστοιχες στιγμές φρίκης.
ΥΓ: Στη φωτογραφία που συνοδεύει την ανάρτηση βλέπουμε έναν νεαρό στρατιώτη του ναζιστικού καθεστώτος να διαβάζει την πινακίδα που τοποθετήθηκε στο χωριό μετά την καταστροφή.
>Εδώ μπορείτε να δείτε ένα ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ για την καταστροφή της Κανδάνου: https://www.ert.gr/ert-arxeio/to-olokaytoma-tis-kandanoy-3-ioynioy-1941-2/
>Εδώ η είδηση για τη σημερινή επίσκεψη του Φρανκ–Βάλτερ Σταϊνμάιερ: https://cretaone.gr/sti-martyriki-kantano-simera-o-germanos-proedros-stainmaier/
>Εδώ η σκληρόδετη έκδοση του Ανήφορου, που περιλαμβάνει ολόκληρη την Έκθεση Ωμοτήτων: https://www.dioptra.gr/vivlia/nikos-kazantzakis/aniforos-sklirodeto
