03/05/2024
ΤΟ ΚΟΜΜΑΤΙ ΕΝΑΙ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΞΟΡΚΙΣΜΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ
Στην Ζάκυνθο, στην Πόλη, βγαίνει ένας μόνο Επιτάφιος, τα ξημερώματα του Μεγάλου Σαββάτου, στις 4.00 το πρωί. Περιφέρεται σε όλη την Πόλη και με το που επιστρέφει στην Μητρόπολη τελείται η Πρώτη Ανάσταση.
Δηλαδή ο ιερέας λέει το πρώτο «Χριστός Ανέστη», εξερχόμενος της Ωραίας Πύλης με ένα κάνιστρο με λουλούδια που πετάει δεξιά κι αριστερά στους πιστούς και οι χριστιανοί κάνουν ένα πανδαιμόνιο χαράς μέσα στην εκκλησία, κτυπώντας μέσα κι έξω από το Ιερό, αλλά και στον γυναικωνίτη ό,τι κάνει θόρυβο (καθίσματα στασιδιών, ξύλα κλπ.) ενώ ψάλλεται το "ΤΟΝ ΚΥΡΙΟΝ ΥΜΝΕΙΤΕ..."
Έξω από την Εκκλησία ο εορτασμός γίνεται με το σπάσιμο πήλινων αγγείων, ενώ το πρώτο σφαχτό του Πάσχα έρχεται από τα σφαγεία πάνω σε ένα χερόκαρο (κάρο για μεταφορές εμπορευμάτων) με το άλογο να καλπάζει οδηγημένο από τον καρολόγο. Αυτό είναι "ΤΟ ΚΟΜΜΑΤΙ". Το σπάσιμο των αγγείων σε παλιότερους καιρούς που τα politically correct δεν ήταν στα πάνω τους, συνοδευόταν από τη φράση "Για την μπομπή του Οβρέωνε", που αναφέρεται στην εκδοχή ότι τον Χριστό σταύρωσαν οι Εβραίοι, αλλά τελικά δεν τους πέρασε το δικό τους γιατί ο Χριστός αναστήθηκε.
Με αυτόν τον τρόπο οι χριστιανοί μιμούνται τον Χριστό στο "θανάτων θάνατον πατήσας".
Το έθιμο να σπάνε πήλινα, που απαντάται σε όλα τα Επτάνησα με μικροδιαφορές από νησί σε νησί, άλλοι θεωρούν ότι προέρχεται από ευρωπαϊκές επιδράσεις στα νησιά κι άλλοι πως είναι αρχαιοελληνικής προέλευσης.
Πρώτη εκδοχή είναι, πως, οι Ενετοί στην μεγαλύτερη γιορτή τους, την Πρωτοχρονιά έσπαγαν τις παλιές στάμνες, ως φόρο στο νέο χρόνο, προκειμένου να τους φέρει νέα αγαθά στο σπίτι τους. Οι Ορθόδοξοι μετέφεραν το έθιμο, όπως λένε κάποιοι μελετητές, την Λαμπρή, αφού αυτή είναι η μεγαλύτερη γιορτή για αυτούς.
Μια άλλη εκδοχή που φαίνεται να έρχεται από τον Μεσαίωνα, θέλει να γίνεται το σπάσιμο της στάμνας, για να φύγουν μακριά τα κακά πνεύματα του σπιτιού που ταλαιπωρούν τους ανθρώπους, είτε από το θόρυβο, είτε επειδή κρύβονται μέσα σε στάμνες.
Μια τρίτη εκδοχή είναι αυτή που λέει, πως επειδή μέσα στη στάμνα τα παλιά χρόνια φύλαγαν τα φάρμακα για να συντηρηθούν, λόγω που εκεί υπήρχε δροσιά, όταν έρχεται η χαρά που πατάει τον θάνατο όπως είναι η Ανάσταση του Χριστού, σπάμε μια στάμνα, ως πράξη συμβολική, αφού πια δεν χρειαζόμαστε τα φάρμακα για να αντιμετωπίσουμε τις αρρώστιες και τον θάνατο.
Η τέταρτη εκδοχή έχει παγανιστική προέλευση, και θέλει να δείξει, πως καθώς η φύση οργιάζει την άνοιξη, για τη συλλογή των καρπών απαιτούνται νέα κανάτια και δοχεία για την αποθήκευσή τους. Αυτός είναι και ο λόγος, που σπάμε τα παλιά κανάτια.
Το έθιμο το βρίσκουμε:
Σε αναφορά ξένου περιηγητή του 1829 που αναφέρεται στην Κεφαλληνία:
«... Το Μέγαλο Σάββατον όταν ψάλλεται εις την εκκλησίαν το ανάστα ο Θεός ρίπτουσιν έξω των οίκων τα αγγεία ακέραια ή ημίθραυστα. Δεν διαβαίνουσιν επάνω τών συντριμμάτων, αλλά τα μετατοπίζουσιν, αν πρέπη αναγκαίως να διέλθωσιν εκείθεν….»
Στα «Άπαντα» του Ανδρέα Λασκαράτου, η φράση «Πέφτει το κομμάτι», εξηγείται αλλιώς ως «το πρώτο σμπάρο που πέφτει το Μεγάλο Σάββατο», εννοείται ο θόρυβος που κάνει το σπάσιμο της στάμνας, κατά την εκδοχή των λαογράφων. Όμως μπορεί ο Λασκαράτος να εννοεί και κανονικό σμπάρο, που συνόδευε την έλευση του πρώτου σφαχτού, όπως γινόταν και στην Ζάκυνθο και όπως συνηθίζεται στο Ιόνιο να γίνονται οι εορτασμοί "με σμπάρα και με ούρα".
Αναφέρεται ως ίδια έκφραση και από τον ιστοριοδίφη Ηλία Α. Τσιτσέλη, σε μια καταγραφή ταφικών εθίμων προερχόμενα από την περιοχή της Αγίας Θέκλης-Ανωγής: « Αι γυναίκες δεν εσάρωνον από την Μεγάλην Πέμπτην μέχρι το Μεγάλο Σάββατον, και αν εσάρωνον, δεν επετούσαν τα σκουπίδια. Και αφού ήθελε πέση το κομμάτι, τότε τα επετούσαν. Και επετούσαν και παλιόπιατα, παλιοπαδέλες και άλλα διάφορα αγγεία, και έλεγον :Στην πομπή σας κ.λ.π.». Βλέπουμε πως κυρίως πετούσαν πήλινα αγγεία και πιάτα.
Όμως το σπάσιμο των αγγείων ή της στάμνας να μην είναι ευρωπαϊκό, αλλά αρχαιοελληνικό. Να προέρχεται δηλ. από τα Αρχαία Ελληνικά χρόνια και πέρασε στο Βυζάντιο, όπου χριστιανοποιήθηκε και να διατηρείται στα Επτάνησα.
Πρόκειται για αρχαίο ταφικό έθιμο, που το διατηρούμε όλοι μας έως σήμερα στο Ιόνιο. Αφού βγάλουμε τη σορό του νεκρού από το σπίτι, κάποιος παίρνει και σπάει ένα πιάτο ή κάτι πήλινο, έξω από την πόρτα, για να σταματήσει το κακό. Για να μην πάρει ο νεκρός, σύμφωνα με την πρόληψη που επικρατεί, κάποιον άλλον από την οικογένεια σε σύντομο χρόνο. Θεωρείται, και από τους αρχαίους και από εμάς, πως με τον κρότο από το σπάσιμο του αγγείου εκτοπίζεται το κακό του θανάτου.
Το αρχαίο αυτό έθιμο πέρασε και στην Ευρώπη ή ήλθε σε μας από την Ευρώπη, όπου με το θάνατο ενός ασθενούς έσπαζαν τα πήλινα αγγεία μέσα στα οποία φύλαγαν τα φάρμακά του.
"Τον Κύριον υμνείτε" Ζακυνθινά
![ΓΙΩΡΓΟΣ ΦΙΟΡΕΝΤΖΗΣ: «Η ΠΟΛΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΗΘΕΛΑ ΝΑ ΘΥΜΑΜΑΙ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΗΣ», [απόσπασμα] .«Κάπου εκεί κοντά, πάνω από το στάδιο, ...](https://img3.medioq.com/972/930/3138219789729301.jpg)
![ΡΟΚΟΣ ΞΥΔΑΚΤΥΛΟΣ: «ΚΑΤΑΡΑ ΛΗΞΟΥΡΙΩΤΙΚΗ» «Οσα φιλιά μωχάρισες Μικρή μου αν τα θυμάσαι, ασφαλακτοί[θάμνοι γεμάτοι αγκάθια]...](https://img5.medioq.com/994/005/3102778959940051.jpg)
