25/08/2024
Rudolf Arčibald Rajs (Rodolphe Archibald Reiss) rođen je 8. jula 1875. godine u južnonemačkoj pokrajini Baden. Posle završenog osnovnog i srednjeg obrazovanja u Nemačkoj, odlazi na studije u Švajcarsku, u romanski kanton Vo.
Zvanje doktora hemije stiče već u 22. godini. Nedugo posle toga biva izabran za višeg asistenta, a zatim i za docenta za fotografiju i fotohemiju Univerziteta u Lozani. Vrši mnogobrojna istraživanja, a posebno ga interesuje primena naučne fotografije u medicini, kriminalistici i sudstvu, istražuje nove metode identifikacije osoba, postaje pionir naučne kriminalistike.
U Lozani 1900. godine osniva Institut za tehničku policiju i kriminologiju. Sarađuje sa mnogim redakcijama i učestvuje na stručnim skupovima i naučnim kongresima. Od 1901. godine uređuje časopis Švajcarska revija za fotografiju.
Rajs ubrzo stiče i autoritet praktičnog kriminologa, pa već od 1904. godine učestvuje u veštačenjima pri kantonalnim i drugim švajcarskim sudovima.
Za redovnog profesora kriminalistike imenovan je 1906. godine. Kao profesor nastavlja da se predano bavi naučnim radom i stiče ugled kriminologa svetskog glasa.
Ubrzo po izbijanju Prvog svetskog rata, a na poziv srpske vlade, Rudolf A. Rajs sa grupom švajcarskih lekara stiže u Niš, ratnu prestonicu Srbije. Srpska vlada poziva Rajsa da, kao poznati naučnik i kriminalistički stručnjak iz neutralne zemlje, istraži zločine Austro-Ugara, Nemaca i Bugara nad civilnim stanovništvom i utvrdi kršenje međunarodnih konvencija.
U Nišu je prijatno iznenađen humanim odnosom i postupanjem prema zarobljenim austrougarskim vojnicima kojima nije falila dlaka s glave; srpski vojnik poštovao je Ženevsku konvenciju koja je nalagala civilizacijsko ponašanje prema ratnim zarobljenicima. U Mačvi je zaprepašćen nedelima okupatora, posebno u Šapcu, Lešnici i Prnjavoru.
Rajs je zavoleo srpskog vojnika i srpski narod i do kraja života ostao u Srbiji. Sa srpskom vojskom prešao je Albaniju, Solunski front i sa Moravskom divizijom umarširao u oslobođeni Beograd, novembra 1918. godine.
Bio je član delegacije jugoslovenske vlade na Mirovnoj konferenciji u Parizu, 1919. godine.
Posle rata modernizovao je tehničku policiju pri Ministarstvu unutrašnjih poslova nove države. Tadašnja kriminalistička tehnika, po mišljenju američkih istraživača koji su putovali po Evropi proučavajući baš ovaj vid policije, bila je na veoma visokom nivou. Uprkos tome, Rajs se, razočaran nekim negativnim pojavama u društvenom i političkom životu, pred kraj života povlači iz svih javnih funkcija. Živi skromno u svojoj vili Dobro polje u Beogradu gde je i preminuo 8. avgusta 1929. godine.
Uzrok smrti bio je moždani udar kao posledica žučne svađe sa prvim komšijom – bivšim ministrom i ratnim profiterom Kapetanovićem koji je rat proveo u inostranstvu. Sahranjen je sa svim vojnim počastima i po pravoslavnom obredu. Po sopstvenoj želji, njegovo prethodno izvađeno srce odneseno je u urni na Kajmakčalan gde je sahranjeno zajedno sa ostalim oslobodiocima Solunskog fronta.
U vremenu pred smrt, razočaran je i svojom ličnom sudbinom, i karijerizmom, i korupcijom u zemlji. U svojoj skromnoj kući na Topčideru, Rajs piše ratne memoare, Šta sam video i proživeo u velikim danima, kao svedočanstvo o jednom uzburkanom vremenu u Srbiji. Iz tog vremena potiče i njegovo posmrtno zaveštanje srpskom narodu, neobjavljen rukopis ove knjige Čujte Srbi! na francuskom jeziku.
