አማርኛ ቋንቋ - Amharic Language - Ethiopia

27/08/2024

ቻግኒ
#ከተሞቻችን
ቻግኒ ከተማ በአማራ ክልል አዊ ብሔረሰብ ዞን ውስጥ ትገኛለች፡፡ ከተማዋ በ1842 ዓ.ም እንደተቆረቆረች ይነገራል፡፡ ቻግኒ የሚለው የከተማዋ ስያሜ የአገውኛ ቋንቋ ሲሆን "ቻ" ማለት ነገ የሚል ትርጉም ሲኖረው፣ "ኒ" ማለት ደግሞ ቤት ማለት ነው፡፡ በዚህም "የነገ ቤት" የሚል የአማርኛ ፍቺ አለው።
ከባህር ጠለል በላይ 1 ሺሕ 538 ሜትር ከፍታ ላይ የከተመችው ቻግኒ ከተማ ቆላማ የአየር ንብረት አላት፡፡ ከመዲናችን አዲስ አበባ 495 ኪ.ሎ ሜትር ርቀት ላይ የምትገኘው ቻግኒ ለኑሮ የምትመች ከተማ ናት፡፡
ከተማዋ በአምስት የከተማ እና የገጠር ቀበሌዎች የተዋቀረች ስትሆን ልዩ ልዩ የሰፈር ስያሜዎች አሏት፡፡ ከእነዚህ ውስጥ ቴክኒክ፣ ጂጂ፣ መድሀኒያለም፣ ቦሌ፣ አባሙሳ፣ ሽሮ ሜዳ የሚባሉ የሰፈር ስሞች ይጠቀሳሉ።
በቻግኒ ሕዳሴ ቻግኒ 2ኛ ደረጃ፣ መሰረት 1ኛ እና 2ኛ ደረጃ፣ ቻግኒ 2ኛ ደረጃ፣ ሂባ አካዳሚ፣ ቻግኒ ቴክኒክ እና ሙያ ኮሌጅ እና ሌሎች የትምህርት ተቋማት ይገኛሉ፡፡
ከቻግኒ ከተማ በደቡብ አቅጣጫ 1 ኪ.ሎ ሜትር ርቀት ላይ የሚገኘው "ዶንዶር ፏፏቴ" ልዩ የከተማዋ ተፈጥሯዊ መስህብ ሥፍራ ነው።
ከ35 ሜትር ከፍታ ላይ ቁልቁል እየተወነጨፈ ከሚወርደው ፏፏቴ የሚወጣው የውሃው ጭስ ለቻግኒና ለአካባቢዋ ድንቅ የተፈጥሮ ውበትን አላብሶታል፡፡ በፏፏቴው ዙሪያም እዕዋፋትን ጨምሮ የተለያዩ የዱር እንስሳት ይገኛሉ፡፡
ቻግኒ የሀገር ባለውለታ የሆኑ ታላላቅ ሰዎችን፣ ሙዚቀኞችንና ጋዜጠኞችን ያፈራች ከተማ ነች።
በዚህች ውብ ከተማ ተወልዳችሁ ያደጋችሁ እንዲሁም በተለያየ አጋጣሚ አይታችኋት ልዩ ትዝታን ያተረፋችሁ ትዝታችሁን አጋሩን።
መልካም ሳምንት!
በአዲስዓለም ግደይ

29/07/2024

17/06/2024

A Legacy of Strength | Ashebir Sinshaw- The Ironic man

Great fathers teach by example, and mine was a shining one. Honesty, humility, and responsibility were woven into the fabric of his actions. He showed me the importance of healthy relationships, empathy, and expressing my feelings. Dad, you were my hero.
Now, I follow in your footsteps as a father myself. While I may not achieve your same level of patriotism, selflessness, or heroism, your legacy inspires me. The world may not see heroes like you as often anymore, strong and unwavering.
But you were more than a hero, Dad. You were a soldier, a father, a father again, and a lifelong teacher. My love for you is boundless.
Happy Father Day!

12/08/2023

ይገለበጣል። ሚዲያውም፣ ባንኩም ታንኩም አንድ ቀን አዳር ቀርቶታል።

12/08/2023

በባንዴራዋ ስም አስምለው አስመርቀው የባንዴራዋ ጠላት ያደርጓቸዋል !!

19/06/2023

አማርኛ ቋንቋና ኢትዮጵያ

በየትኛውም ቋንቋ የትኛውንም የግል ሃሳብና አመለካከት ማንፀባረቅ ፤ ለምንም አላማ መጠቀም መቻል የአማርኛ ቋንቋ ባህሪ ብቻ ሳይሆን የቋንቋ ተፈጥሮ ነው፡፡
ከአራት አመታት በፊት ደቡብ ክልል አማርኛ እንደሁለተኛ ቋንቋ ሳስተምር ቋንቋውን መናገርና መግባባት የሚችሉት ተማሪዎች ያላቸው በራስ የመተማመን ስሜትና ደስታ በጣም ትልቅ ነው፡፡ ባደረግሁት የዳሰሳ ጥናትም ምክንያቱ የአገሪቱን የስልጣኔ ቋንቋ መናገር በመቻላቸው እና ከከተማ የመጣ ሰው ጋር መግባባት በመቻላቸው እንደሆነ ምላሽ ሰጥተዋል፡፡ ፡፡ ያው እንግሊዘኛ የሚፈጥረው አይነት ስሜት፡፡

ነገር ግን ከወደ ትልልቅና በእድሜ ከፍ ያሉ በተለይም ከወረዳ አመራርና ምናምን ጀምሮ ፣ አንዳንድ አካባቢም ዩኒቨርሲቲዎች አካባቢ ቋንቋውን የማጥላላት ነገር አለ፡፡ ይሔ በጥቅሉ የተሳሳተ ግንዛቤና የወቅቱ የሽቀላ ፖለቲካ የሰራው መርዝ ነው፡፡ በዚህ የማህበረሰብ ክፍል ላይ ጥናት ባይደረግም የነፍጠኛ ቋንቋ እየተባለ በደፈናው ጭፍን ጥላቻ ተነዝቶበታል፡፡

ህፃናት በአፍ መፍቻቸው የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርታቸውን እንዲማሩ የካናዳ ፣ አሜሪካ ፣ አውስትራሊያ እና ሌሎቹም አገራት በ1960ዎቹ አካባቢዎችና ቀደም ብሎም ጀምረው ለጊዜው መንገራገጮች ገጥሞት የነበረ ቢሆንም በምርምሮችና ማስታረቂያ ፖሊሲዎች በመቅረጽ ስኬታማ መሆናቸውን የቋንቋና ማህበረሰብ ተመራማሪዎች (sociolingust) የጥናት ውጤት ያሳያል፡፡
እንደኛ አገር ህፃናትን በአፍ መፍቻቸው አካባቢያቸውን እንዲያውቁ/ጠንካራ ግንዛቤ እንደኖራቸው በሚል ጠቃሚ መሰረት የተጀመረው የትምህርት ፖሊሲ አተገባበሩ ዘረኝነትን መሰረት አድርጎ በህጻናት አእምሮ እንዲሰርጽ የሚያደርግ ነው፡፡

ለዚህም ማሳያው ነፍጠኛንና እና ተግባሩ መኮነን ሌላ ወያኔ ወለድ ተላላፊ በሽታ ቢሆንም በዚህ ፖሊሲ ውስጥ ፣ በአስተዳደራዊ መዋቅርና ድንብርትና በመከፋፈየነት ቋንቋና ዘር መኖሩ ትልቅ የአገር በካይ ቫይረስ ሆኗል፡፡

ቋንቋ በአፈጣጠሩ እንጅ በአገልግሎቱ ሰዋዊ እንጅ ጎሳዊ አገልግሎት ላይ የተወሰነ አይደለም፡፡ ማንም ሰው የሆነ ሁሉ በፍላጎቱ የሚለምደው /የሚማረው/ከቤተሰቦቹ ወይም ከማህበረሰቡ የሚወርሰው ነው፡፡

የኮንሶኛ ቋንቋ ልክ እንደ ኦሮምኛ ቋንቋ በአማርኛ ፊደላት መፃፍ ጀምረው ነበር፡፡ ከቅርብ ጊዜ በኀላ የአገረኛውን አማርኛ ፊደል ጥለው በእንግሊዝኛ ቀይረውታል(ለዚህም ትልቁን የተሳሳተ ድርሻ የወሰደው ከኮንሶ የተወለደ የዲላ ዩኒቨርሲቲ በእንግሊዝኛ ቋንቋ የስነልሳን አስተማሪ የብሔረሰቡ ምሁራችን ያሉት አንድ ሰው እና ወያኔ አመጣሽ ካድሬዎች ናቸው፡፡ ) ይህን የብሄረሰብ አቋም የወሰዱትና የተገበሩት የብሔር አስተዳደር ለማቋቋም እንቅስቃሴ ሲጀምሩ ያደረጉት ነው፡፡ ለጊዜው ምክንያት የተደረገው የኩሽ ቋንቋዎች አንዳንድ ድምፆች ወካይ ፊደል ስለሌላቸው ነው የሚል ስነልሳናዊ ምክንያትን አስቀምጠዋል፡፡ ነገር ግን በትግርኛ ፣ በጉራግኛ ፣ በአገውኛ(የኩሽ ቋንቋ ቤተሰብ ነው) እንደምናየው ተኪ ድምፆችን መቅረፅ ፣ ማዳቀል ፣መፍጠርና አገልግሎት ላይ ማስገባት አማርኛ ፊደላትን (የሳባ ፊደላትን) ለፅሁፍ አገልግሎት መጠቀም ተችሏል፡፡
ለምሳሌ እንደ(|ቐ|ቑ|ቓ|ቔ|ቕ|ቖ|ቛ| ፣ |ሇ| ፣ |ኇ|ኈ|ኊ|ኋ|ኌ|ኍ| ፣ |ኧ| ፣|ዏ|፣ |ዯ|ፇ )

የአገሪቱ የትምህርት ስርዓት እንግሊዘኛ ከሚያስተምረኝ የአገር ውስጥ ቋንቋን አገውኛ ፣ ኦሮምኛ ፣ ትግሬኛ ከብዙዎች ውስጥ አንዱን ብማር ኖሮ ለኔም ለአገሪቱም በጠቀመኝ ነበር፡፡ ሌሎች አገሮችም እንግሊዘኛን የሚፈልግ በግል ጥረቱ ወይም በግል የእንግሊዝኛ ቋንቋ ማሰልጠኛ እንዲያዳብሩ ነው የሚመክሩት፡፡ ቅድሚያ ለአገር ውስጥ ማንነታቸውም ይሰጣሉ፡፡ ለዲፕሎማሲ ግንኙነት በማደግ ላይ ያሉ እንደ ቻይና ፣ ህንድ ፣ ኢንዶኔዥያ ያሉ አገራትም ቋንቋና ባህላቸውን የአገራቸውን ነፃ የትምህርት እድል ተጠቃሚ ለመሆን ለሄደ ሁሉ ያስተምራሉ፡፡ በየአለማቱ ባሉ ኤንባሲዎቻቸውም ውስጥ የቋንቋ ባህልና ቱሪዝም ዲፕሎማሲ ዘርፍ በነፃ ያስተምራሉ፡፡ ይሄ በትልቁ ቁና ራሳቸውን ሰፍረው ለሌላው ማቅናት(ማካፈል)ሲችሉ ነው፡፡ እንደኛ የአንድ ጎሠ ቀየ መራመድ በማይችል የቋንቋና ባህል አስተሳሰብ ይህንን ለማድረግ ለጊዜው ከባድ ይመስላል፡፡ መጀመሪያ ከጎሳ ዳፍንታችን አይናችንን መግለጥ አለብን፡፡

ከኢትዮጵያ ነባራዊ ሁኔታ ከአማርኛ አለፍ ሲል ገጠር ለባለአገሩ ለባለአገሩ ወገናችን መንግስት ከውጭ የሚያስገባቸውና ለህክምና የሚቀርቡ መድሃኒቶች የአጠቃቀም መምሪያ በእግሊዘኛ ወይም የተሰሩበት/በመጡበት አገር ቋንቋ ነው፡፡ አብዛኛዎቹን የአገር ውስጥ ተመራች መድሃኒቶችን ይጨምራል፡፡ የአገራችን ሃኪሞችም መድሃኒት ማዘዣ ወረቀት ለታካሚው ሲሰጡ በእንግሊዝኛ ያም እንዳይነበብ ውንግርግር (የዶክተር ፅሁፍ የሚባለው) አድርገው ነው፡፡ ይህ ማለት የቋንቋን አገልግሎት አለመረዳትና አገሪቱም ስለቋንቋ ወጥ የሆነ አገራዊ (harmonised policy) ባለመኖሩ ነው፡፡

በየዩኒቨርሲቲዎች Elic (English language improvemnt center ) የሚባሉ ቤተሙከራ ሁሉ ያላቸው ተሿሚ ሃላፊ ያላቸው ጽ/ቤቶች አሉ፡፡ የአገር ውስጥ ቋንቋዎች ግን(ባህርዳር ዩኒቨርሲቲን ሳይጨምር) ማንም ትኩረት ሰጥቶ ከማዳበር ይልቅ ለማጥፋት መሯሯጥ ላይ ነው ዘመቻው፡፡

ይህ ከላይ እንዳልሁት የችግሩ መነሻ ያልተጠና ቋንቋንና ጎሳን መሰረት ያደረገው ፖለቲካችን ነው፡፡ አማርኛ ቋንቋ ሊዳብር የሚችለውም ሆነ ሊከስም የሚችለው በህዝቦች ፍላጎትና ጥላቻ አይደለም፡፡ አገር ውስጥ ካሉ ቋንቋዎች አለም አቀፋዊ ሆኖ የስልጣኔውን አለምም ተላምዶ በጎግል ላይ የሚገኝ ካለምንም ድጋፍ አድራጊ ተቋም የገነነ ቋንቋ ፣ በርካታ ታሪካዊ ድርሳናትና ታሪኮችን የሰነደ መክተቢያ ነው፡፡

ቋንቋ ማሰቢያም ነው፡፡ ለምሳሌ በዚህ ለትምህርት በምኖርበት አገር ቋንቋቸውን በፍላጎቴ ተምሬ እየተግባባሁት/እየተገለገልሁበት ያለ መሳሪያየ አድርጌዋለሁ፡፡ እንደአለመታደል ሆኖ ግን ከአፍ መፍቻየ ቋንቋ በተጨማሪ ሁለት የውጭ ቋንቋ ተናጋሪ በመሆኔ እና በአገሬ ውስጥ ከተፈጠሩና ከሚነገሩ በመቶ ከሚቆጠሩ ቋንቋዎች አንዱንም ባለማወቄ ለራሴ ሃፍረት ይሰማኛል፡፡

ይህ ስሜት ያደረብኝ በራሴ ሳንባ መተንፈስ ስጀምር ነው፡፡ ማህበረሰቡም ይሁን የአገሪቱ መንግስት ይህንን መተንፈስም ሆነ የእድሉ ተጠቃሚ ለመሆን እድሉን አልፈጠረልኝም፡፡ ነገር ግን ተወልጄ ካደግሁበት ገጠር እዚያ ጫካ ውስጥ በሰባት አመቴ የእንግሊዘኛ ቋንቋ መምህር ላከልኝ፡፡ እዛው ዝንጀሮ ጠባቂ (ሰብልን ከዝንጀሮ መከላከል) እየለሁ ጀምሮ እንግሊዘኛን ብቻየን ተማርሁት፡፡ በቃ ይሄው ነው የኛው ነገር፡፡
የአካባቢየ የቄስ ተማሪዎች በግዕዝ ቋንቋ ፣ እኔ በእንግሊዘኛ(ለጉራ የሚሆን ብቻ አላጣም ነበር) ለቁራሽ ልመና ሲመጡ እንጋጠም ነበር፡፡ እኔ ግዕዙን ትርጉሙን ባላውቀውም አነበው ነበር ግን ድምጸት ፣ ተነሽ ወዳቂውን ስለማላውቀው ሰድበውኝ/ተሳልቀውብኝ ይሄዳሉ፡፡ ምክንያቱም እንድማር የተፈረደብኝ ማንንም እዚያ አካባቢ በማላናግርበት ቋንቋ እንጂ እነዚየሠን አመስጣሪ ተቀኝዎች ጋር እንድግባባ የሚጋብዝ እድል አልነበረኝም፡፡

ወደቀደመ ነገሬ ስመለስ በአሁኑ ሰዓት አገሪቱ ስለኪነ-ጥበብና ስለቋንቋ መስሚያዋ እንግሊዘኛ ላይ ብቻ ሆኗል፡፡ ከዚህ ክብ ጓዳ ወጣ ብለን ስናስብ ግን የአገር ባህል መበከል መተላለፊያ ባክቴሪያው መጤ ቋንቋ ነው፡፡ ለዚህ መጤ ነገር ደግሞ መዳኛ ሊበጅለት ይገባዋል፡፡ መጤም የሚመጣው በዕጭ ንግድና ግንኙነት የተነሳ ነው፡፡

በመሆኑም ኢትዮጵያ እንደሚታወቀው የበርካታ ጎሳና ቋንቋ ባለፀጋ ብትሆንም የአገር ውስጥ ዜጎችን አንድ አድርጎ ማስተሳሰር የሚችል ቋንቋ (ካለው ታሪካዊ እድልም) የተሻለ መፍጠን የቻለው እና ብቸኛው ሆኖ የቀጠለው አማርኛ ቋንቋ ነው፡፡ ይህንንም ከቋንቋ ባህሪ አንፃር ብቻ በመተንተን የዚህን ቋንቋ ልምድና ርዕዮት ፤ ያለፈባቸውን ዘመናት በመዳሰስ ሌሎቹ ቋንቋዎቻችን እንዳይጠፉና እንደአቅማቸው አገልግሎት እንዲሰጡ ማድረግ ወሳኝ ምሁራዊ እርምጃ ነው የሚል ሃሳብ ማስተጋባት እፈልጋለሁ፡፡
ስለዚህ እንደአንድ አገራዊ ዝምድና መተሳሰሪያ ሰንሰለት ከአፍሪካ ብቸኛ ባለፊደሉን ቋንቋ ማሳደግና ከዚህ ቋንቋ የእድገት መነሻ አንፃርም ሌሎች ቋንቋዎችን በማጥናት መንከባከብ ያስፈልጋል፡፡

የኦሮምኛ ቋንቋ ሰፊ ተናጋሪ ይኑረው አንጅ የአገሪቱን አድማስ የመሸፈን ውስንነቱ ይታወቃል፡፡ በሁሉም የኦሮሞ ህዝቦች አካባቢ አማርኛ ይነገራል፡፡ ወይም በሁሉም የኢትዮጵያ ከተሞችና አቅራቢያ ቦታወች አማርኛ ዘር ሳይለይ የአፍ መፍቻ ቋንቋ ከሆነ ምዕተ አመታትን አስቆጥሯል፡፡ ኦሮምኛም ሆነ ሌሎች ቋንቋዎች ልክ እንደ ሲዳምኛ እና ሶማሊኛ ሰፊ ተናጋሪ ህዝብ የያላቸው ቋንቋዎችን መሳደግ በተጨማሪ ስርዓተ ትምህርት (Extra-curricular)ውስጥ አካቶ ማስተማር እና ማበልጸግ ያስፈልጋል፡፡ እነዚህን ቋንቋዎች ለማሳደግ በቋንቋው እድገት ላይ ተፅዕኖ አድራሽ ናቸው የተባሉ ነገሮች ነፃ ለማድረግ በጥናትና በምርምር ተቋማት የተረጋገጡ መፍትሄዎችን መውሰድ ያስፈልጋል፡፡

ነገር ግን በኦሮምያ አንዳንድ አካባቢዎች እንደምናየው ቀይ ቀለም ይዞ የአገር ውስጥ ቋንቋ ላይ ቀይ ሽብር ማካሄድ በህዝብ ለህዝብ ትስስርም ይሁን በአገር ላይ ትልቅ ጠንቅ ይፈጥራል፡፡ ይህ ተግባር ለምንም ይሁን ለምን አተገባበሩ ግን ደመነፍሳዊ አይነትና ለሌላ ተጓዳኝ አንድምታ የሚጋብዝ በመሆኑ የተፈለገውን ተግባር ለመፈጸም አድማዊ እርምጃ ሳይሆን ምሁራዊ አስተሳሰብ ተጨምርበት ቢከናወን በአብሮ መኖር ላይ ሊያሳድረው የሚችለውን እኩይ ስሜት መቀነስ ይችላል፡፡ የሚመለከተው አካል በተለይ በኦሮሞና የአማራ ብሎም የኦሮሞና የአንድነቱ ፖለቲካ አቀንቃኙ ሃይል ጉዳዩን ሰከን አድርጎ መዳኘት ያለበት ይመስለኛል፡፡

ማንኛውም ቋንቋ በተፈጥሮው መነሻው ቡድን ነው፡፡ እያደገ ሲሄድ የጎሳ፤ ሰፋ ሲልም ማህበረራዊ ሽፋን እያገኘ ይሄዳል፡፡ ስለዚህ የኔ ነው የሚለው የማህበረሰብ አካል ይኖዋል ማለት ነው፡፡ ባህሉንና እሴቱን ይቀርፅበታል፡፡ በዚህ ውስጥ በጉርብትና ተፅዕኖ ፣ በስደት ፣ በወረራ ፣ በጦርነት ፣ በዘመናዊ ቅኝግዛት(እንግሊዘኛ) ሊዳከም ፣ ሊከሳ ሲበረታበትና አለንልህ የሚለው ተናጋሪ ካለገኘም እንደ ጋፋትኛ ሊሞት ይችላል፡፡

Amharic is a Semitic language spoken in Ethiopia. It is the second-most spoken Semitic language in the world, after Arabic, and the official working language of Ethiopia. Amharic is also the official or working language of several of the states within the federal system and in USA.

በመጨረሻም ከታች ያያያዝሁት ምስል በሙሉ በጎግል ፕሌይ ላይ የምናገኛቸው በሺህ የሚቆጠሩ የአማርኛ መማሪያ ስልቶች ሲሆኑ በዘመናዊ የአንድሮይድ ስልኮች የተሰሩ ናቸው፡፡ ይሄ የሚያሳየው ተራማጅና ማንመም የማያስቆመው የአፍሪካ ምሉዕ ቋንቋ ብቸኛው ኢተትዮጵያዊ መሆኑ ነው፡፡

የኪነጥበብና ቋንቋ የተጠና ትልቅ ፖሊሲ ያስፈልጋል፡፡ ሃገርን አንድ አድርጎ የሚማግር የቋንቋ ባህልና ኪነ-ጥበብ ፖሊሲ ያስፈልጋል፡፡ ልብ ይስጠን!!!

02/06/2023

02/06/2023

ሀ...ሁ...ኢትዮጵያ ትቅደም

02/06/2023

Amharic is an Ethiopian Semitic language, which is a subgrouping within the Semitic branch of the Afroasiatic languages. It is spoken as a first language by the Amharas, and also serves as a lingua franca for all other populations residing in major cities and towns of አማርኛ ቋንቋ - Amharic Language - Ethiopia

02/06/2023

Amharic is an Ethiopian Semitic language, አማርኛ ቋንቋ - Amharic Language - Ethiopia

02/06/2023

የተማረ ያስተምር፣ ያልተማረ ይማር!!
አማርኛ ቋንቋ - Amharic Language - Ethiopia

02/06/2023

Do you know the Amharic language? About Amharic

02/06/2023

አማርኛ ቋንቋ - Amharic Language - Ethiopia
University of Massachusetts Boston

Research: Language Learning - Amharic: Home