03/02/2025
OSHIVILO SHEDINA/ OKUKWATA MBUSHOYE
Nameya Emvula
03.02.2025
Omushamane shimha a dalelwa okaana ndele okwa hala oku ka lukila omunhu wonhumba, oha tumu edina, te li tumu litwalwe komukulukadi e mu lineekela. Omukulukadi oo okuna nee ngeno okuya ko yemwene, ita tumu onhumwafo ile etumwalaka shaashi okwa pumbiwa ko pambelela -- okuna eshi hashi ningwa ko.
Omukulukadi ou oha i nee nokambale, ngeenge okaana okakadona, ile ta humbata odibo ngeenge okanona okamati. Shimha nee a fiki meumbo loombushe wokaana oko, ndele ta kundwa ye ta popi osho she mu endifa, ovanhu ohava kuwilile, ndele ta vaekwa omwaadi moshikola shomaadi. Osho hashi ifanwa okututika edina.
Ngeno nee komatango aa taa shikula oweenda oo kwali wa eta edina kumbushe, mbushe yokaana okuna nee okudunga omalodu oitoo, ivali ile inhe. Ihai lisheke. Ngeenge omushamane, ota dungilwa ngaho kwaava hava dungu. Omalodu oo ohaa humbatwa nee ta i nao oku ku na mbushe, osho hashi ifanwa okuyokola mbushe mediko. Eshi Ovawambo hava ti: "Ino ka xwiika!" Vati opo okaana ka ha kale ta ka pyaa pyaa.
Okaana ngeenge ka kulu, mbushe wokaana aka okuna okuya e ke ka kwate. Okuna yo okushiivifila xe yokaana kutya ota i ko naini e ke ka kwata naini. Xe yokaana okuna okushiivifilwa diva opo a mone efimbo la wana nawa e lilongekidile oshivilo, shaashi ohashi liwa eexuxwa, oikombo, nongobe ngeenge okwe litumba.
Mbushe wokaana oha shiviifile yo omaume ile omahewa aye kutya otaka kwata mbushe naini, opo a etelwe omaana a twaalele mbushaye shaashi ihaku iwa eenyala meendjato ile tadi shikwa, aaye, ota i nomaano. Ngeenge okaana okakadona, mbushe ota twaalele okakutu (dress), ounghelo neenghaku. Ngeenge okamati, ota twaalele okahema, ombulukweva, ounghelo, neenghaku.
Natango okuna okudunga oitoo yomalodu. Ota dungu nee oitoo yomalondu omulongo noitoo ivali. Efiku lokuya, ookaume kaye ava ta i navo otava ongala meumbo lavo, ndele tava humbata po oitoo oyo nomaano aa va longekida, vo otava i osho. Ohava ende nee ve li momukweyo vo tava kuwilile fiyo va fika meumbo omo.
Mosheendo eshi ohamu kala okatowena (okatoo kanini) ke li komunhu ou e li konimaelela. Eshi tava fiki ponhu yeumbo, otava hange po omunhu, oo shimha ashike e va mono ye ota vakula ko okatowena oko, te ka twala kovamati ve li kepata ndele tave ka nhu po omukongho.
Konima yaasho, ovanhu otave ya pokaalupale kondjuwo ndele tava hovele okudana vo tava imbi oiimbo. Okaana taka etwa opo ka dikwe oikutu ya ko ei ka etelwa ku mbushe. Ota dulu oku ka dika yemwene, ile ota dulu okupula omunhu e mu lineekela oye e shi ninge. Eshi taka djala, ye mbushe ota ti: "Inandi hanga nande Mbushange e li hamunghele nande olo efiku limwe!" Vo ovanhu tava kuwilile nee. Okudja opo ovanhu otava ka lya nee oitendele yavo.