04/22/2023
Fíor Gaedheal Mór Ard an Rátha
Saoghal Brian Ó Cianaigh (1877 go 1943)
Bha Brian Ó Cianaigh sgríbhneoir mór é fhéin le linn an t-saoghal aige. Bha sin fíor gan amhras. Ach chuir Brian cuid 's mó na sgéalta a sgríobh é 'stigh dhá leabhar aige. Rinn é sin mar d'iarr sé do shroich sluaighte móra duine trasna na domhain.
Bha 'n t-ainm na ciad leabhar: Brian Ó Cianaigh: Ceannródaí Ildánach Gaeilge as Ard an Rátha, go h-an-suimiúil agus chuir sé seanchas áitiúil agus sgéalta sgríobh é fhéin agus rudaí seanchas eile 'nn fosta le taobh leis beo-sgéal aige.
Sgríobh sé dárna leabhar as Béarla 'gus chuir sé sgéalta seanchas a chuir sé go Béarla le taobh leis dánachd, gearr-sgéalta, litirí le taobh leis drámaí a sgríobh sé fosta.
Ábhar
BRIAN Ó CIANAIGH (1877-1943)
Buadhchas
Seanchas agus Sgéalta
Dánta
Litirí, Gearr-Sgéalta 'gus Fógóraithe
Rugadh Brian Ó Cianaigh (Bha leas-ainm Barnach aige) san Ghleann Domhain san Iar-Thuaisceart Thír Chonaill, sa bhliadhain 1877. Bha d' athair Cathal (1832-1917) agus bha do mháthair Caitríona Ní Cheanainn ó Ailt a' Bheithe ó dhúthchais (1858-1931) agus bha cúigear páist' acu: Brian (1877), Áine (1878), Caitríona Agnes (1881), Seósamh Dómhnall (1882) agus Pádraig (1884). Bha seisear clann eile go Brian as ciad postadh d' athair go Anna Ní Ghallchobhair. Tomás (1863), Séamus (1865), Maighread (1866), Máire (1868), Cathal (1870), agus Niall (1871). Chuaidh Brian go Sgoile Náisiúnta Mhín Teine Dé faoi trí míle 's Ard an Rátha. Bha muinnteoir maith aige 'nn agus bha Seaghán Séamus Ó Gallchobhair an t-ainm a rabh aige. Agus bha suim mór faoi gach aon rudaí Gaedhealach agus dhéan sin go mór ar saoghal Brian.
Tógadh Brian san áit Gaedhealach agus bha Gaedhealg an príomh teannga ar Clann Uí Cianaigh gach aon lá fosta. Agus bha siad anonn do léamh agus ag sgríobh as Gaedhealg agus bha sin dochreidte le h-aghaidh aimsear sin. Bha seanchas agus dúthchas na Gaedheal an-láidir agus an-mhór sa cheanntar agus bha sin áit maith le ceoltóirí 's amhránaí Gaedhealg fosta. Bh' eólas mór ar Brian faoi rudaí seo fosta.
D'fhág sluaighte nas móire 'muigh as ceanntair Gaedhealach le linn na 1800idí go h-áiridhe. Chuaidh cuid 's mó clann Brian go h-Aimearaga 'gus chuaidh sé 'nn le linn saoghal aige fosta. Bha Fíor Gaedheal Brian agus bha Fíor Gaedheil cuid 's mó teaghlach 's clann aige fosta. Bha d' uncail Niall Fíor Gaedheal mór mar bha sé sna Fíníní 'gus Connradh na Gaeilge 'gus gach aon sluagh Gaedhealg ann fosta san aimsear sin. Bha Brian an-dúnta go Niall nuair a bha sé óige 'gus nuair a bha sé 'fás fosta. Bha Niall laoch mór go Brian gan amhras.
Bha traidisiún láidir na saoghal an aimsear Brian le h-amhránaí, ag sgairt sgéalta seanchas agus do chur ceol agus craic chun daoine fosta. D'fhoghlaim sé do dhéan sin as Béarla, 'ch chuir agus d'iompaigh é iad chun go seirbhis Gaedhealg sna bliadhanta Athbheochán na Gaeilig. Chuir sé ceolcoirmeanna, damhsa 'gus ceol le taobh leis drámaí gearr. Thánaig iad as Aimearaga 's Sasuinn cuid 's mó. Bha Brian i lár sin seo mar d'iarr sé do fhoghluim futhu do chur iad do'n obair le na Gaedheal.
Chuaidh clann Uí Cianaigh do bheo sa bhail' Ard an Rátha, 'gus bha siopa biadh agus taigh tábhairne ar d' athair agus bha siad ar an phríomh sráide na baile. Bhunaidh Connradh na Gaeilge 'nn sa bhliadhain 1900 agus bha Brian an rúnaí le bliadhain 1901. Bha seo 'n ciad ám nuair a chuaidh sé do'n obair ar teannga dhúthchais agus dhéan 's d'fhan é le sin go dtí a fhuair sé bás.
Chuaidh Brian go Sráth Bán do bheo sa bhliadhain 1901 mar fhuair sé obair aige 'muineadh Gaedhealg ann. Bhunaidh Cumann Caitliceach sa Sráth Bán i mhí Nodlaig sa bhliadhain 1900, agus thosaidh iad rang Gaedhealg ar an bhliadhain ina dhiaidh sin. Fuair na rang an-chaithréim agus bha sin mar Maighstir Mhic Gaoithín, Maighstir Ua Cianaigh, Maighstir Ua Baoighill agus Maighstir Ua Ceallacháin le chéile. Thánaig an caithréim chugu mar bha siad anonn do mhuineadh Gaedhealg leis dánachd agus sgéaltachd le chéile gan deacair. Le thaobh leis 'muineadh Gaedhealg, chuir na muinteoirí seo 'n nuadhachd mór agus creidimh Gaedhealach chun ar na dáltaí fosta 'gus bha sin cuidiú mór chun Connradh na Gaeilge fosta gan amhras. Bha iad an-chaithréim leis an obair mar: bha siad láidir 's líobha (líofa) sa Ghaedhealg, ag sgríobh agus ag cainnt. Bh' eólas an-mhór agu na ceol 's damhsa Gaedhealach le thaobh leis bha creidimh mór agu na Gaedheal agus an Ghaedhealtachd trasna na tíre etc. Bha Brian dochreidte le linn Athbheochan Gaeilig gan dabht!
Thug Brian obair caithréim go h-ionntach le Gaedhealg ann sa Sráth Bán agus faoi cheanntair eile taobh amuigh Sráth Bán fosta. Ach ina dhiaidh obair ionntach 's caithréim sin, d'fhág é 'muigh as Sráth Bán agus chuaidh sé go h-Iúbhair Ceann Tráigh agus Dún Dealgán (san Oirghialla) agus bha sé 'n-chaithréim leis na obair ann fosta. Thug é sgairteanna móra faoi gach aon rudaí Gaedhealach agus fhuair iad istigh cló na h-áite fosta, 'gus bha siad go h-ionntach mar chuir iad spiorad láidir mór chun an Gaedheil áitiúil ann san ám sin. Le linn an ám seo thosaidh Brian ag sgríobh fá choinn' An Claidheamh Soluis, nuadhtáin Connradh na Gaeilge. Thosaidh sé do sgríobh drámaí, sgéalta drámaí 'gus sgéalta seanchas as Béarla 's Gaedhleag, ach as Gaedhealg cuid 's mó. Bhuaidh sé cupán mór san Oireachtas mar sgríobh dán mhaith é, agus bha sin dochreidte le sgríobhnair Ultach san ám sin. Thánaig ciad leabhar foghluim amach san ám seo fosta 'gus bha 'n ainm: Ranganna Mhaith as Gaedhealg (1902).
Bha 'n am seo 'n-mhaith le Brian, agus bha sin aimsear caithréim aige fosta. Thánaig Fíor Gaedheil eile 'n eólas agus an fhios faoi Brian mar an obair dochreidte mór a dhéan é le linn an t-ám gan dabht. Ar an drochuair thánaig tinneas aige le h-ám gearr mar bha ró-mhór obair aige 'nnsin. Ghlac sé ám ceart aige do chur láidir 's sláintiúil istigh do churp ar ais aríst. Agus d'fhill é do'n obair le Gaedhealg nuair a d'fhill neart chuige 'ríst gan mhoill. Bha sé fear mór Gaedhealach leis chumarsaide h-áitiúil.
D'fhill Brain go Sráth Bán ar deireadh an bhliadhain 1902 agus thosaidh é chun obair aríst agus dhéan sé sin leis caithréim nuadh móra fosta. D'fhill sé do sgríobh ar ais aríst leis nuadhtáin áitiúil an Dialann Doire 'gus Nuadhtán Ultach go h-áiridhe, 'gus chuir nuadhtáin seo ranganna Gaedhealg ann sa chló. Agus chuaidh sé ar aghaidh leis an obair Gaedhealach aige 'gus bha sé Fíor Gaedheal dochreidte gan dabht le linn aimsear seo. Agus bha sé fear mór na Gaedheal stairiúil trasna n-Iar-Thuaisceart le linn ciad bliadhanta na 20adh aimsear.
D'fhág Brian amuigh as an Ghaedhealtachd agus chuaidh sé go Bail' Ubhall Mór (Nuadh Eachraic) ar deireadh 1903. Dhéan é sin mar bha sé 'lorg le h-aghaidh obair nuadh aige. Cha rabh an turas deacair nó garbh anois mar chuaidh sé go chlann eile aige 'nn. Agus bha siad sa h-Obocáin agus rinn iad abhaile nuadh ann fosta. D'fhill sé do'n obair Athbheochán Gaedhealg ar ais aríst san Aimearaga. Thosaidh sé ranganna nuadh, bha sé 'muineadh ranganna eile 'gus phlean sé féiseanna maith fosta etc. Le linn aimsear seo d'fhill sé go h-aistearachd aríst agus sgríobh sé 'gus bha sé 'aistear sa dhrámaí 'nn, ach bha siad as Béarla cuid 's mó. Thánaig sluaighte móra do'n amhrac Brian sa drámaí 'nn, agus bha sin istigh Baile h-Ubhall Mór. D'oibrigh é leis caithream mór sna h-airgead sláintiúil ann sa Bhaile h-Ubhall Mór agus bha sé go h-ionntach caithréim le sin amhain fosta. Fhuair sé caithréim le sin mar bha sé fear ionntach maith le daoine.
D'fhill Brian chun abhaile go Tír Chonaill sa bhliadhain 1911, agus chuaidh sé do'n obair leis d' athair sa siopa san am sin fosta. Rinn sé obair ionntach mór le Gaedhealg ann san Aimearaga eadar 1903 go 1911 gan amhras. Fhuair sé póstamh go Maighread Ní Rabhartaigh sa 1911, an bhliadhain thánaig sé chun abhaile. Rugadh 's tógadh sí taobh amuigh as na Glinnte, 'ch bha sí sa bhaile mór Fhileadealfhia le bliadhanta fada fosta. As an am sin leanaigh Brian ar aghaidh leis sgríobhachd agus ag sgríobh drámaí 'gus leis rudaí litríochd ann.
Nuair a bha sé san Aimearaga, d'oibrigh é leis Teoranta h-Airgid Sláintiúil na bPearl, agus bha sé caithréim san obair sin le bliadhanta fada. Ar ball d'oibrigh sé 's Ard-Ceannaire na Cumann Náisiúnta na n-Gaedheal. Fhuair Brian istigh ar an Áit Onóir Airgid Saoghal na gCeannada sa 1938. Agus fhuair sé malladh-airgid galánta 'gus airgid maith aige le bainisteoir Lonndáin. Cha fhuair daoine nas móire 'n áit sin seo.
Fuair do bhean chéile bás sa 1915 agus fhuair sé póstamh go Seósaimhín Nig Uidhir sa 1917, agus chuaidh siad ar aghaidh agus bha triúr mhac agus bha cúigear inghean agu. Fhuair mhac eile bás ina dhiaidh fhuair sé bhreith agus fhuair Máirín bás nuair a bha sí nas óige fosta nuair a bha sí a h-ochd bliadhain dhéag d'aois. Bha Máirín sna drámaí Brian cuid 's mó fosta.
Leanaigh Brian ar aghaidh leis an obair chun Athbheochan Gaedhealg agus fhuair sé h-obair nuadh le rúnaí na Cumann Ard an Rátha na Crann Éithne. Bhunaidh Crann Éithne le h-Easbuig Pádruic Ua Domhnaill, agus bhunaidh é sin do chur beo chun Gaedhealg isteach abhailí 'gus taighe Thír Chonaill le daoine Conallach fosta. Bha Brian na t-uachtarán gCumann Sinn Féin sa 1918 agus bha sé uachtarán Cumann Lochrós ar ball.
Le linn an t-saoghal aige, bha Brian ar taobh na teorantaithe dhúthchas Gaedhealach, agus sgríobh sé n-artagail agus leobhair faoi sin gachan ám. Chuaidh sé do'n obair do chur beatha 'stigh na tíre do dhéan siad suas as an talamh agus d'fhan é le sin le deich bliadhain nó faoi sin. Bha sé bainisteoir agus rúnaí na Teoranta Dhúthchas Thír Chonaill, agus d'oibrigh sé do fhaigh sollus as eas mór áitiúil. Ach cha rabh sé caithréim leo 'gus ba mór an truagh sin.
Bha bhreagh mór ar Brian chun Gaedhealg, agus d'fhan sé 'nn go dtí a fhuair sé bás. Sgríobh sé leobhar foghluim - Tús Maith - sa 1922, agus bha ranganna Gaedhealg maith as fhéin go h-ionntach maith trasna n-Ulaidh le bliadhanta fada gan sos 's gan stad. Bha muinnteoir é fhéin faoi Cóiste Gairme na h-Éireann, agus bha sé 'muinneadh Gaedhealg san Ard an Rátha agus Lochrós le h-aghaidh bliadhanta fada. Bhuaidh sé rudaí móra sa Féis Thír Chonaill agus Féis Bhéal Feirsde.
Chuaidh Brian ar aghaidh leis an obair athbheochan Gaedhealg gan sos agus gan stad le bliadhanta fada. Agus dhéan sé sin sa chumarsáide náisiúnta 's áitiúil fosta. Fhuair é grádh na teannga dhúthchas agus lean nó chuaidh sé ar aghaidh leis na obair athbheochan gan mhoill, ach bha sé labhairt faoi rudaí deacair le Gaedhealg le linn bliadhanta deireannach aige.
Chuaidh Brian ar aghaidh do chur eólais mhaith aige 'mach le daoine, 'gus rinn é sin san Daoine Doire agus Nuadhtán Thír Chonaill le linn 1930idí. Le linn bliadhanta Dárna Cogadh na Dhá Ghall (1937 go 1945), sgríobh sé comhráidh taobh-teine, as Gaedhealg agus le focail Béarla, eadar dhá comhsnáidhe. Fhuair sin istigh an Dialann Doire agus fhuair sin amach aríst sa leobhar nuadh le do garmhac Brian, faoi Séamus Ó Cinnéide san leobhar: Tharruing Suas an Cathaoir. Bha sé rithe 'g sgríobh agus ag obair agus ag troid le Gaedhealg chun go dtí fhuair sé bás sa 1943.
Le Nollaig Mac Congail
(Gaedhealg Thír Eoghain)
Artaigil às LUD - Sgríobh Róimh - 09-23
Issuu (Digiteach) - https://issuu.com/lionra-uisge-dhearg/docs/lud_-_sr_-_09-23
Zinio (Digiteach ) - https://www.zinio.com/ca-en/lud/deasachadh-09-an-gearran-s-am-m-rt-2023-i609677
Magzter (Digiteach ) - https://www.magzter.com/CA/Lìonra-h-Uisge-Dhearg/LUD---Sgríobh-Róimh/Lifestyle/1264931
Peecho (Corporra) - https://www.peecho.com/print/en/1255918
Patreon (Digiteach ⁊ Corporra) - https://www.patreon.com/posts/80802785
*** *** ***
Fíor Gaeḋeal Mór Ard an Ráṫa
Saoġal Brian Ó Cianaiġ (1877 go 1943)
Ḃa Brian Ó Cianaiġ sgríḃneoir mór é ḟéin le linn an t-saoġal aige. Ḃa sin fíor gan aṁras. Aċ ċuir Brian cuid 's mó na sgéalta a sgríoḃ é 'stiġ ḋá leaḃar aige. Rinn é sin mar d'iarr sé do ṡroiċ sluaiġte móra duine trasna na doṁain.
Ḃa 'n t-ainm na ciad leaḃar: Brian Ó Cianaiġ: Ceannródaí Ildánaċ Gaeilge as Ard an Ráṫa, go h-an-suimiúil agus ċuir sé seanċas áitiúil agus sgéalta sgríoḃ é ḟéin agus rudaí seanċas eile 'nn fosta le taoḃ leis beo-sgéal aige.
Sgríoḃ sé dárna leaḃar as Béarla 'gus ċuir sé sgéalta seanċas a ċuir sé go Béarla le taoḃ leis dánaċd, gearr-sgéalta, litirí le taoḃ leis drámaí a sgríoḃ sé fosta.
Áḃar
BRIAN Ó CIANAIġ (1877-1943)
Buaḋċas
Seanċas agus Sgéalta
Dánta
Litirí, Gearr-Sgéalta 'gus Fógóraiṫe
Rugaḋ Brian Ó Cianaiġ (Ḃa leas-ainm Barnaċ aige) san Ġleann Doṁain san Iar-Ṫuaisceart Ṫír Ċonaill, sa ḃliaḋain 1877. Ḃa d' aṫair Caṫal (1832-1917) agus ḃa do ṁáṫair Caitríona Ní Ċeanainn ó Ailt a' Ḃeiṫe ó ḋúṫċais (1858-1931) agus ḃa cúigear páist' acu: Brian (1877), Áine (1878), Caitríona Agnes (1881), Seósaṁ Dóṁnall (1882) agus Pádraig (1884). Ḃa seisear clann eile go Brian as ciad postaḋ d' aṫair go Anna Ní Ġallċoḃair. Tomás (1863), Séamus (1865), Maiġread (1866), Máire (1868), Caṫal (1870), agus Niall (1871). Ċuaiḋ Brian go Sgoile Náisiúnta Ṁín Teine Dé faoi trí míle 's Ard an Ráṫa. Ḃa muinnteoir maiṫ aige 'nn agus ḃa Seaġán Séamus Ó Gallċoḃair an t-ainm a raḃ aige. Agus ḃa suim mór faoi gaċ aon rudaí Gaeḋealaċ agus ḋéan sin go mór ar saoġal Brian.
Tógaḋ Brian san áit Gaeḋealaċ agus ḃa Gaeḋealg an príoṁ teannga ar Clann Uí Cianaiġ gaċ aon lá fosta. Agus ḃa siad anonn do léaṁ agus ag sgríoḃ as Gaeḋealg agus ḃa sin doċreidte le h-aġaiḋ aimsear sin. Ḃa seanċas agus dúṫċas na Gaeḋeal an-láidir agus an-ṁór sa ċeanntar agus ḃa sin áit maiṫ le ceoltóirí 's aṁránaí Gaeḋealg fosta. Ḃ' eólas mór ar Brian faoi rudaí seo fosta.
D'ḟág sluaiġte nas móire 'muiġ as ceanntair Gaeḋealaċ le linn na 1800idí go h-áiriḋe. Ċuaiḋ cuid 's mó clann Brian go h-Aimearaga 'gus ċuaiḋ sé 'nn le linn saoġal aige fosta. Ḃa Fíor Gaeḋeal Brian agus ḃa Fíor Gaeḋeil cuid 's mó teaġlaċ 's clann aige fosta. Ḃa d' uncail Niall Fíor Gaeḋeal mór mar ḃa sé sna Fíníní 'gus Connraḋ na Gaeilge 'gus gaċ aon sluaġ Gaeḋealg ann fosta san aimsear sin. Ḃa Brian an-dúnta go Niall nuair a ḃa sé óige 'gus nuair a ḃa sé 'fás fosta. Ḃa Niall laoċ mór go Brian gan aṁras.
Ḃa traidisiún láidir na saoġal an aimsear Brian le h-aṁránaí, ag sgairt sgéalta seanċas agus do ċur ceol agus craic ċun daoine fosta. D'ḟoġlaim sé do ḋéan sin as Béarla, 'ċ ċuir agus d'iompaiġ é iad ċun go seirḃis Gaeḋealg sna bliaḋanta Aṫḃeoċán na Gaeilig. Ċuir sé ceolcoirmeanna, daṁsa 'gus ceol le taoḃ leis drámaí gearr. Ṫánaig iad as Aimearaga 's Sasuinn cuid 's mó. Ḃa Brian i lár sin seo mar d'iarr sé do ḟoġluim fuṫu do ċur iad do'n obair le na Gaeḋeal.
Ċuaiḋ clann Uí Cianaiġ do ḃeo sa ḃail' Ard an Ráṫa, 'gus ḃa siopa biaḋ agus taiġ táḃairne ar d' aṫair agus ḃa siad ar an ṗríoṁ sráide na baile. Ḃunaiḋ Connraḋ na Gaeilge 'nn sa ḃliaḋain 1900 agus ḃa Brian an rúnaí le bliaḋain 1901. Ḃa seo 'n ciad ám nuair a ċuaiḋ sé do'n obair ar teannga ḋúṫċais agus ḋéan 's d'ḟan é le sin go dtí a ḟuair sé bás.
Ċuaiḋ Brian go Sráṫ Bán do ḃeo sa ḃliaḋain 1901 mar ḟuair sé obair aige 'muineaḋ Gaeḋealg ann. Ḃunaiḋ Cumann Caitliceaċ sa Sráṫ Bán i ṁí Nodlaig sa ḃliaḋain 1900, agus ṫosaiḋ iad rang Gaeḋealg ar an ḃliaḋain ina ḋiaiḋ sin. Fuair na rang an-ċaiṫréim agus ḃa sin mar Maiġstir Ṁic Gaoiṫín, Maiġstir Ua Cianaiġ, Maiġstir Ua Baoiġill agus Maiġstir Ua Ceallaċáin le ċéile. Ṫánaig an caiṫréim ċugu mar ḃa siad anonn do ṁuineaḋ Gaeḋealg leis dánaċd agus sgéaltaċd le ċéile gan deacair. Le ṫaoḃ leis 'muineaḋ Gaeḋealg, ċuir na muinteoirí seo 'n nuaḋaċd mór agus creidiṁ Gaeḋealaċ ċun ar na dáltaí fosta 'gus ḃa sin cuidiú mór ċun Connraḋ na Gaeilge fosta gan aṁras. Ḃa iad an-ċaiṫréim leis an obair mar: ḃa siad láidir 's líoḃa (líofa) sa Ġaeḋealg, ag sgríoḃ agus ag cainnt. Ḃ' eólas an-ṁór agu na ceol 's daṁsa Gaeḋealaċ le ṫaoḃ leis ḃa creidiṁ mór agu na Gaeḋeal agus an Ġaeḋealtaċd trasna na tíre etc. Ḃa Brian doċreidte le linn Aṫḃeoċan Gaeilig gan daḃt!
Ṫug Brian obair caiṫréim go h-ionntaċ le Gaeḋealg ann sa Sráṫ Bán agus faoi ċeanntair eile taoḃ amuiġ Sráṫ Bán fosta. Aċ ina ḋiaiḋ obair ionntaċ 's caiṫréim sin, d'ḟág é 'muiġ as Sráṫ Bán agus ċuaiḋ sé go h-Iúḃair Ceann Tráiġ agus Dún Dealgán (san Oirġialla) agus ḃa sé 'n-ċaiṫréim leis na obair ann fosta. Ṫug é sgairteanna móra faoi gaċ aon rudaí Gaeḋealaċ agus ḟuair iad istiġ cló na h-áite fosta, 'gus ḃa siad go h-ionntaċ mar ċuir iad spiorad láidir mór ċun an Gaeḋeil áitiúil ann san ám sin. Le linn an ám seo ṫosaiḋ Brian ag sgríoḃ fá ċoinn' An Claiḋeaṁ Soluis, nuaḋtáin Connraḋ na Gaeilge. Ṫosaiḋ sé do sgríoḃ drámaí, sgéalta drámaí 'gus sgéalta seanċas as Béarla 's Gaeḋleag, aċ as Gaeḋealg cuid 's mó. Ḃuaiḋ sé cupán mór san Oireaċtas mar sgríoḃ dán ṁaiṫ é, agus ḃa sin doċreidte le sgríoḃnair Ultaċ san ám sin. Ṫánaig ciad leaḃar foġluim amaċ san ám seo fosta 'gus ḃa 'n ainm: Ranganna Ṁaiṫ as Gaeḋealg (1902).
Ḃa 'n am seo 'n-ṁaiṫ le Brian, agus ḃa sin aimsear caiṫréim aige fosta. Ṫánaig Fíor Gaeḋeil eile 'n eólas agus an ḟios faoi Brian mar an obair doċreidte mór a ḋéan é le linn an t-ám gan daḃt. Ar an droċuair ṫánaig tinneas aige le h-ám gearr mar ḃa ró-ṁór obair aige 'nnsin. Ġlac sé ám ceart aige do ċur láidir 's sláintiúil istiġ do ċurp ar ais aríst. Agus d'ḟill é do'n obair le Gaeḋealg nuair a d'ḟill neart ċuige 'ríst gan ṁoill. Ḃa sé fear mór Gaeḋealaċ leis ċumarsaide h-áitiúil.
D'ḟill Brain go Sráṫ Bán ar deireaḋ an ḃliaḋain 1902 agus ṫosaiḋ é ċun obair aríst agus ḋéan sé sin leis caiṫréim nuaḋ móra fosta. D'ḟill sé do sgríoḃ ar ais aríst leis nuaḋtáin áitiúil an Dialann Doire 'gus Nuaḋtán Ultaċ go h-áiriḋe, 'gus ċuir nuaḋtáin seo ranganna Gaeḋealg ann sa ċló. Agus ċuaiḋ sé ar aġaiḋ leis an obair Gaeḋealaċ aige 'gus ḃa sé Fíor Gaeḋeal doċreidte gan daḃt le linn aimsear seo. Agus ḃa sé fear mór na Gaeḋeal stairiúil trasna n-Iar-Ṫuaisceart le linn ciad bliaḋanta na 20aḋ aimsear.
D'ḟág Brian amuiġ as an Ġaeḋealtaċd agus ċuaiḋ sé go Bail' Uḃall Mór (Nuaḋ Eaċraic) ar deireaḋ 1903. Ḋéan é sin mar ḃa sé 'lorg le h-aġaiḋ obair nuaḋ aige. Ċa raḃ an turas deacair nó garḃ anois mar ċuaiḋ sé go ċlann eile aige 'nn. Agus ḃa siad sa h-Obocáin agus rinn iad aḃaile nuaḋ ann fosta. D'ḟill sé do'n obair Aṫḃeoċán Gaeḋealg ar ais aríst san Aimearaga. Ṫosaiḋ sé ranganna nuaḋ, ḃa sé 'muineaḋ ranganna eile 'gus ṗlean sé féiseanna maiṫ fosta etc. Le linn aimsear seo d'ḟill sé go h-aistearaċd aríst agus sgríoḃ sé 'gus ḃa sé 'aistear sa ḋrámaí 'nn, aċ ḃa siad as Béarla cuid 's mó. Ṫánaig sluaiġte móra do'n aṁrac Brian sa drámaí 'nn, agus ḃa sin istiġ Baile h-Uḃall Mór. D'oibriġ é leis caiṫream mór sna h-airgead sláintiúil ann sa Ḃaile h-Uḃall Mór agus ḃa sé go h-ionntaċ caiṫréim le sin aṁain fosta. Ḟuair sé caiṫréim le sin mar ḃa sé fear ionntaċ maiṫ le daoine.
D'ḟill Brian ċun aḃaile go Tír Ċonaill sa ḃliaḋain 1911, agus ċuaiḋ sé do'n obair leis d' aṫair sa siopa san am sin fosta. Rinn sé obair ionntaċ mór le Gaeḋealg ann san Aimearaga eadar 1903 go 1911 gan aṁras. Ḟuair sé póstaṁ go Maiġread Ní Raḃartaiġ sa 1911, an ḃliaḋain ṫánaig sé ċun aḃaile. Rugaḋ 's tógaḋ sí taoḃ amuiġ as na Glinnte, 'ċ ḃa sí sa ḃaile mór Ḟileadealḟia le bliaḋanta fada fosta. As an am sin leanaiġ Brian ar aġaiḋ leis sgríoḃaċd agus ag sgríoḃ drámaí 'gus leis rudaí litríoċd ann.
Nuair a ḃa sé san Aimearaga, d'oibriġ é leis Teoranta h-Airgid Sláintiúil na bPearl, agus ḃa sé caiṫréim san obair sin le bliaḋanta fada. Ar ball d'oibriġ sé 's Ard-Ceannaire na Cumann Náisiúnta na n-Gaeḋeal. Ḟuair Brian istiġ ar an Áit Onóir Airgid Saoġal na gCeannada sa 1938. Agus ḟuair sé mallaḋ-airgid galánta 'gus airgid maiṫ aige le bainisteoir Lonndáin. Ċa ḟuair daoine nas móire 'n áit sin seo.
Fuair do ḃean ċéile bás sa 1915 agus ḟuair sé póstaṁ go Seósaiṁín Nig Uiḋir sa 1917, agus ċuaiḋ siad ar aġaiḋ agus ḃa triúr ṁac agus ḃa cúigear inġean agu. Ḟuair ṁac eile bás ina ḋiaiḋ ḟuair sé ḃreiṫ agus ḟuair Máirín bás nuair a ḃa sí nas óige fosta nuair a ḃa sí a h-oċd bliaḋain ḋéag d'aois. Ḃa Máirín sna drámaí Brian cuid 's mó fosta.
Leanaiġ Brian ar aġaiḋ leis an obair ċun Aṫḃeoċan Gaeḋealg agus ḟuair sé h-obair nuaḋ le rúnaí na Cumann Ard an Ráṫa na Crann Éiṫne. Ḃunaiḋ Crann Éiṫne le h-Easbuig Pádruic Ua Doṁnaill, agus ḃunaiḋ é sin do ċur beo ċun Gaeḋealg isteaċ aḃailí 'gus taiġe Ṫír Ċonaill le daoine Conallaċ fosta. Ḃa Brian na t-uaċtarán gCumann Sinn Féin sa 1918 agus ḃa sé uaċtarán Cumann Loċrós ar ball.
Le linn an t-saoġal aige, ḃa Brian ar taoḃ na teorantaiṫe ḋúṫċas Gaeḋealaċ, agus sgríoḃ sé n-artagail agus leoḃair faoi sin gaċan ám. Ċuaiḋ sé do'n obair do ċur beaṫa 'stiġ na tíre do ḋéan siad suas as an talaṁ agus d'ḟan é le sin le deiċ bliaḋain nó faoi sin. Ḃa sé bainisteoir agus rúnaí na Teoranta Ḋúṫċas Ṫír Ċonaill, agus d'oibriġ sé do ḟaiġ sollus as eas mór áitiúil. Aċ ċa raḃ sé caiṫréim leo 'gus ba mór an truaġ sin.
Ḃa ḃreaġ mór ar Brian ċun Gaeḋealg, agus d'ḟan sé 'nn go dtí a ḟuair sé bás. Sgríoḃ sé leoḃar foġluim - Tús Maiṫ - sa 1922, agus ḃa ranganna Gaeḋealg maiṫ as ḟéin go h-ionntaċ maiṫ trasna n-Ulaiḋ le bliaḋanta fada gan sos 's gan stad. Ḃa muinnteoir é ḟéin faoi Cóiste Gairme na h-Éireann, agus ḃa sé 'muinneaḋ Gaeḋealg san Ard an Ráṫa agus Loċrós le h-aġaiḋ bliaḋanta fada. Ḃuaiḋ sé rudaí móra sa Féis Ṫír Ċonaill agus Féis Ḃéal Feirsde.
Ċuaiḋ Brian ar aġaiḋ leis an obair aṫḃeoċan Gaeḋealg gan sos agus gan stad le bliaḋanta fada. Agus ḋéan sé sin sa ċumarsáide náisiúnta 's áitiúil fosta. Ḟuair é gráḋ na teannga ḋúṫċas agus lean nó ċuaiḋ sé ar aġaiḋ leis na obair aṫḃeoċan gan ṁoill, aċ ḃa sé laḃairt faoi rudaí deacair le Gaeḋealg le linn bliaḋanta deireannaċ aige.
Ċuaiḋ Brian ar aġaiḋ do ċur eólais ṁaiṫ aige 'maċ le daoine, 'gus rinn é sin san Daoine Doire agus Nuaḋtán Ṫír Ċonaill le linn 1930idí. Le linn bliaḋanta Dárna Cogaḋ na Ḋá Ġall (1937 go 1945), sgríoḃ sé coṁráiḋ taoḃ-teine, as Gaeḋealg agus le focail Béarla, eadar ḋá coṁsnáiḋe. Ḟuair sin istiġ an Dialann Doire agus ḟuair sin amaċ aríst sa leoḃar nuaḋ le do garṁac Brian, faoi Séamus Ó Cinnéide san leoḃar: Ṫarruing Suas an Caṫaoir. Ḃa sé riṫe 'g sgríoḃ agus ag obair agus ag troid le Gaeḋealg ċun go dtí ḟuair sé bás sa 1943.
Le Nollaig Mac Congail
(Gaeḋealg Ṫír Eoġain)
Artaigil às LUD - Sgríoḃ Gaeḋealaċ - 09-23
Issuu (Digiteaċ) - https://issuu.com/lionra-uisge-dhearg/docs/lud_-_sg_-_09-23
Magzter (Digiteaċ) - https://www.magzter.com/CA/Lìonra-h-Uisge-Dhearg/LUD---Sgríoḃ-Gaeḋealaċ/Lifestyle/1264934
Peeċo (Corporra) - https://www.peecho.com/print/en/1255921
Patreon (Digiteaċ ⁊ Corporra) - https://www.patreon.com/posts/80802898
