27/03/2024
Mesazhi i nobelistit Jon Fosse në Ditën Ndërkombëtare të Teatrit
Arti është paqe
Çdo njeri është i ndryshëm e njëkohësisht i ngjashëm me të tjerët. Pamja jonë e jashtme, dukja, është e ndryshme nga e kujtdo tjetër dhe shumë mirë që është kështu, natyrisht, por ka diçka brenda secilit prej nesh që i përket vetëm atij: çka ai është në vetminë e vet. Këtë mund ta quajmë shpirti i tij ose mund të mos e etiketojmë përmes fjalës e të mos e ngacmojmë.
Por, ndërsa jemi të gjithë të pangjashëm me tjetrin, jemi po aq të ngjashëm. Njerëzit në çdo cep të botës janë të ngjashëm në thelb, pavarësisht ç’gjuhë flasim, ç’ngjyrë e kemi lëkurën, ç’ngjyrë i kemi flokët.
Ky mund të jetë paradoks: fakti që jemi tërësisht të ngjashëm dhe njëkohësisht krejtësisht të ndryshëm. Mbase një njeri është paradoksal në brendinë e tij, në lidhjen mes trupit e shpirtit, se kemi brenda nesh ekzistencën e matshme që lidhet krejtësisht me tokën dhe diçka që i kapërcen kufijtë materialë tokësorë.
Arti, arti i mirë, ia del që të ndërthurë atë çka është krejtësisht unike me universalen. Na lejon të perceptojmë çfarë është e ndryshme, ose çfarë është e huaj, si universale. Kështu, arti thyen kufijtë mes gjuhëve, zonave gjeografike, vendeve. Ai bën bashkë jo vetëm cilësitë individuale të kujtdoje, por edhe, në një tjetër kuptim, karakteristikat individuale të secilit grup njerëzish, për shembull, të secilit komb.
Arti e bën këtë jo duke sjellë në një nivel dallimet dhe duke njëjtësuar gjithçka, përkundrazi, ai na tregon çfarë është e ndryshme nga ne, çfarë është e panjohur ose e huaj. I gjithë arti i mirë përmban saktësisht këtë: diçka të huaj, diçka që nuk e rrokim dot tërësisht e megjithatë, disi arrijmë ta kuptojmë. Le të themi që përmban një lloj misteri. Diçka që na bën për vete e na shtyn përtej kufijve tanë dhe, ndërsa e bën këtë, krijon përsosmërinë që i gjithë arti duhet të përmbajë në vetvete e drejt së cilës duhet të na çojë.
Unë nuk njoh mënyrë më të mirë që bën bashkë të kundërtat. Kjo është saktësisht qasja e kundërt e përplasjeve të dhunshme që shohim kaq shpesh në botë, që nginjin tundimin shkatërrimtar për të shfarosur gjithçka të huaj, gjithçka unike e të ndryshme, ndonjëherë duke përdorur shpikjet më çnjerëzore që na vë në dispozicion teknologjia. Në botë ka terrorizëm. Ka luftë. Sepse njerëzit kanë edhe një anë kafshërore, instinkti i së cilës i shtyn ta përjetojnë tjetrin, të huajin, si kërcënim për ekzistencën e tyre, se sa si një mister ndjellës. Kështu zhduket unikja, dalimet që të gjithë ne shohim, duke lënë pas një njëjtësi kolektive, ku gjithçka e ndryshme shihet si kërcënim dhe duhet shfarosur. Ajo që vjen nga jashtë e duket si dallim, si për shembull, feja apo ideologjia politike, shndërrohet në diçka që duhet mposhtur e shkatërruar.
Lufta është beteja ndaj asaj që fshihet thellë brenda nesh: ndaj diçkaje unike. Është edhe beteja kundër artit, kundër asaj që fshihet thellë brenda gjithë artit.
Kam folur këtu për artin në përgjithësi, pa u ndalur veçanërisht te teatri ose dramaturgjia, por kjo sepse, siç e thashë, i gjithë arti i mirë, në thellësi të tij, vërtitet rreth së njëjtës gjë: merr atë që është tërësisht unike, krejt specifike dhe e shndërron në universale. E bashkon të veçantën me universalen përmes shprehive artistike, duke mos e zhdukur specifiken, por duke e theksuar atë, duke e lejuar të huajën e të panjohurën të shpërfaqet rrezatuese.
Lufta dhe arti janë të kundërta, ashtu si lufta dhe paqja janë të kundërta: kaq e thjeshtë është. Arti është paqe.
