AMU Ahmet Zogu - Qendra e Dijes.

14/02/2025

Finlanda është një vend unik, i njohur për natyrën e saj të pasur, kulturën e veçantë dhe cilësinë e lartë të jetës. Ja disa fakte dhe kuriozitete interesante:

Natyrë dhe Peizazhe

Finlanda ka mbi 187,000 liqene dhe mbi 180,000 ishuj, duke e bërë një nga vendet me më shumë ujëra të brendshme në botë.

Më shumë se 70% e territorit është i mbuluar me pyje, duke e bërë atë një nga vendet më të pyllëzuara në Evropë.

Gjatë dimrit, në disa pjesë të Finlandës, dielli nuk lind për javë të tëra (nata polare), ndërsa gjatë verës ndodh e kundërta – Dielli i Mesnatës, ku dielli nuk perëndon për disa javë.

Dritat Veriore

Finlanda është një nga vendet më të mira për të parë Aurorën Boreale, e cila mund të shihet rreth 200 netë në vit në pjesët veriore të vendit.

Kultura dhe Shoqëria

Finlandezët janë të njohur për qetësinë dhe pavarësinë e tyre, por edhe për ndershmërinë – Helsinki shpesh renditet si qyteti ku testet e portofolit të humbur rezultojnë me kthimin e tyre.

Vendi është shpallur më i lumturi në botë nga OKB për disa vite radhazi, për shkak të sistemit të mirëqenies sociale, edukimit cilësor dhe ekuilibrit të jetës.

Traditat dhe Zakonet

Sauna është një pjesë thelbësore e kulturës finlandeze – ka rreth 2 milionë sauna për një popullsi prej rreth 5.5 milionë banorësh.

Në Finlandë zhvillohen konkurse të çuditshme, si gara e bartjes së gruas (Wife Carrying Championship) dhe kampionati botëror i uljes në sauna.

Teknologjia dhe Edukimi

Finlanda është shtëpia e Nokia-s, një nga kompanitë më të famshme të telefonisë mobile.

Sistemi arsimor finlandez është ndër më të mirët në botë, pa testime standarde të detyrueshme dhe me një fokus të madh tek mirëqenia e nxënësve.

Finlanda është një vend unik që ofron një përzierje të natyrës së mrekullueshme, inovacionit dhe një cilësie të lartë jete. Do të doje të vizitoje ndonjëherë?

14/02/2025

13/02/2025

Dioksidi i karbonit (CO₂) ka një pikë trefishe në -56.6°C dhe 5.18 atm presion, ku ai mund të ekzistojë njëkohësisht në tre gjendje: gaz, lëng dhe solid. Ja disa fakte dhe kuriozitete interesante për CO₂:

Fakte shkencore mbi CO₂

Gjendjet agregate: CO₂ nuk mund të ekzistojë në formë të lëngshme në presion normal atmosferik. Kur ftohet, ai kalon direkt nga gaz në formë të ngurtë (akull i thatë).

Akulli i thatë: CO₂ në formë solide quhet akull i thatë dhe sublimon direkt në gaz pa kaluar në fazën e lëngët. Përdoret për efekte speciale dhe ruajtje ushqimore.

Roli në atmosferë: Edhe pse përbën vetëm rreth 0.04% të atmosferës së Tokës, CO₂ është një gaz serrë i rëndësishëm që ndikon në ngrohjen globale.

Shkrihet në ujë: Kur tretet në ujë, formon acid karbonik (H₂CO₃), i cili është i dobët dhe kontribuon në acidifikimin e oqeaneve.

Fotosinteza: Bimët përdorin CO₂ gjatë fotosintezës për të prodhuar oksigjen dhe glukozë, duke qenë thelbësor për ekosistemin.

Burimet natyrore: CO₂ çlirohet nga vullkanet, dekompozimi i materies organike dhe frymëmarrja e organizmave të gjallë.

CO₂ i ngrirë në Mars: Polaret e Marsit përmbajnë akull të thatë (CO₂ të ngrirë), që ndryshon madhësi sipas stinëve marsiane.

Kuriozitete mbi CO₂

Shpërthimi i liqeneve: Disa liqene, si Liqeni Nyos në Kamerun, mund të çlirojnë sasi të mëdha të CO₂ në mënyrë të papritur, duke shkaktuar fatkeqësi natyrore.

Përdorimi në pije të gazuara: Flluskat në pijet freskuese janë rezultat i tretjes së CO₂ nën presion.

Efekti euforik në sasi të larta: Në mjedise me përqendrim të lartë CO₂, ai mund të shkaktojë një efekt euforik të përkohshëm, por në sasi të mëdha është i rrezikshëm.

Eksperimenti i "prush*t që shuhet": Nëse një qiri vendoset në një enë me CO₂, ai fiket menjëherë, sepse CO₂ nuk e mbështet djegien.

13/02/2025

A e dini se ...

13/02/2025

Gjeni ?

12/02/2025

Mongolia është një nga vendet më unike në botë për sa i përket gjeografisë, kulturës dhe mënyrës së jetesës. Ja disa fakte dhe kuriozitete interesante:

1. Dendësia më e ulët e popullsisë

Me vetëm rreth 2 banorë për km², Mongolia është shteti me dendësinë më të ulët të popullsisë në botë. Megjithatë, shumica e popullsisë është e përqendruar në kryeqytetin Ulan Bator, ku jeton rreth 45% e popullsisë totale.

2. Tradita nomade

Një pjesë e madhe e mongolëve ende jetojnë si nomadë, duke u shpërngulur me tufat e tyre të bagëtive nëpër stepat e gjera të vendit. Ata jetojnë në tenda tradicionale të quajtura ger (jurta), të cilat janë lehtësisht të transportueshme.

3. Perandoria Mongole

Në shekullin e 13-të, Mongolia ishte zemra e Perandorisë Mongole, perandorisë më të madhe tokësore në histori, e themeluar nga Genghis Khan. Në kulmin e saj, ajo shtrihej nga Kina deri në Evropën Lindore.

4. Kultura dhe festivale

Naadam Festival është ngjarja më e rëndësishme kulturore dhe sportive në Mongoli, ku zhvillohen gara tradicionale si mundja mongole, garat me kuaj dhe shigjetaria.

Muzika tradicionale përfshin këndimin me fyt (khoomei), një teknikë unike vokale.

5. Klima ekstreme

Mongolia ka një nga klimat më të ftohta dhe të thata në botë. Në dimër temperaturat mund të zbresin deri në -40°C, ndërsa në verë mund të arrijnë mbi 40°C në shkretëtirën e Gobit.

6. Shkretëtira e Gobit

Shkretëtira e Gobit, një nga më të mëdhatë në botë, mbulon një pjesë të madhe të Mongolisë. Ajo është e famshme për gjetjet e fosileve të dinosaurëve, përfshirë vezët e para të dinosaurëve të zbuluara ndonjëherë.

7. Një popull që pi qumësht

Mongolët përdorin shumë produkte të qumështit, veçanërisht nga kuajt, jakët dhe devetë. Ayrag, ose qumështi i fermentuar i kalit, është një nga pijet tradicionale më të njohura.

8. Mbetje e fundit e hipizmit tradicional

Në Mongoli ka më shumë kuaj sesa njerëz! Kuajt janë një pjesë kyçe e kulturës dhe jetës mongole, të përdorura për transport, beteja dhe gara tradicionale.

A do të doje të vizitoje Mongolinë ndonjëherë?

11/02/2025

Ozonosfera, ose shtresa e ozonit, është një pjesë e stratosferës që përmban një përqendrim të lartë të ozonit (O₃) dhe luan një rol jetik në mbrojtjen e jetës në Tokë duke absorbuar shumicën e rrezatimit ultraviolet (UV) të dëmshëm nga Dielli.

Fakte interesante mbi ozonosferën:

E vendosur në stratosferë – Ozonosfera ndodhet rreth 15-35 km mbi sipërfaqen e Tokës.

Filtron rrezatimin UV – Pa shtresën e ozonit, rrezatimi UV-B dhe UV-C do të dëmtonte ADN-në e organizmave të gjallë, duke shkaktuar kancer të lëkurës dhe dëmtime të tjera.

Formimi i ozonit – Ozonosfera krijohet kur rrezatimi diellor zbërthen molekulat e oksigjenit (O₂) në atome të veçanta, të cilat më pas bashkohen me molekula oksigjeni duke formuar ozonin (O₃).

Vrima e ozonit – Në Antarktidë, gjatë pranverës së hemisferës jugore, formohet një zonë me përqendrim të ulët ozoni për shkak të kimikateve si klorofluorokarbonet (CFC), të cilat e shkatërrojnë atë.

Montreali: Traktati që shpëtoi ozonosferën – Protokolli i Montrealit (1987) ndaloi përdorimin e kimikateve që dëmtojnë ozonin, duke ndihmuar në rimëkëmbjen e shtresës.

Lidhja me ndryshimet klimatike – Ndërsa ndryshimet klimatike nuk shkaktojnë drejtpërdrejt dëmtimin e ozonosferës, gazrat serrë mund të ndikojnë në dinamikën e saj dhe në shpërndarjen e ozonit në atmosferë.

Rimëkëmbja graduale – Falë masave ndërkombëtare, vrima e ozonit po zvogëlohet dhe pritet të rikuperohet plotësisht deri në mes të këtij shekulli.

Kuriozitete:

Ozonosfera nuk është një shtresë solide, por një zonë me përqendrim të lartë të ozonit.

Ozonosfera nuk bllokon plotësisht rrezet UV; një pjesë e tyre arrijnë në Tokë dhe ndihmojnë në sintezën e vitaminës D te njerëzit.

Nëse e gjithë shtresa e ozonit do të kondensohej në një presion normal atmosferik, do të kishte një trashësi prej vetëm rreth 3 mm!

11/02/2025

Cila alternativë është e saktë ?

11/02/2025

Gjeni ??

10/02/2025

Australia – Një vend unik me karakteristika të veçanta

Australia është një vend i jashtëzakonshëm, i njohur për veçoritë e tij të rralla gjeografike, faunën unike dhe kulturën e pasur. Më poshtë janë disa fakte interesante rreth këtij shteti-kontinent-ishulli:

1. Më shumë dele sesa njerëz

Popullsia e Australisë është rreth 26 milionë banorë, ndërsa numri i deleve tejkalon 70 milionë.

Kjo është rezultat i industrisë së mbarështimit të bagëtive, një sektor kyç në ekonominë e vendit, që siguron mish, lesh dhe lëkurë.

2. I vetmi vend që është njëkohësisht kontinent, shtet dhe ishull

Australia është e vetmja që përmbush tre kritere njëkohësisht: është një kontinent i veçantë, një shtet i vetëm dhe një ishull i madh midis Oqeanit Paqësor dhe Oqeanit Indian.

3. Fauna unike australiane

Australia është shtëpia e shumë kafshëve të rralla që nuk gjenden askund tjetër, si kangurët, koalët, platypus-i, wombatët dhe kasuarët – një zog i madh dhe i rrezikshëm.

Gjithashtu, vendi ka një nga popullatat më të mëdha të gjarpërinjve helmues dhe krokodilëve.

4. Ekstremet klimatike: përmbytje dhe thatësira

Australia përballet me thatësira të gjata në rajonet e saj të brendshme, ndërsa bregdeti mund të vuajë nga përmbytje masive.

Këto ndryshime ekstreme kanë ndikuar në mënyrën e jetesës dhe zhvillimin e komuniteteve.

5. Shkretëtira e Madhe Viktoria

Me një sipërfaqe mbi 420,000 km², kjo është shkretëtira më e madhe në Australi dhe një nga më të mëdhatë në botë.

6. Organizimi administrativ

Megjithëse është një shtet i vetëm, Australia ndahet në gjashtë shtete të brendshme: Australi Perëndimore, Australi Jugore, Queensland, Uellsi i Ri Jugor, Victoria dhe Tasmania.

7. Kultura e plazheve dhe sporteve

Plazhet australiane janë të famshme në të gjithë botën, me Bondi Beach si një nga më të njohurat.

Surfimi, noti, futbolli australian, rugby dhe kriketi janë ndër sportet më të preferuara.

8. Mrekullitë natyrore: Great Barrier Reef dhe Uluru

Great Barrier Reef është sistemi më i madh i koraleve në botë dhe një nga Shtatë Mrekullitë Natyrore të Botës.

Uluru (Ayers Rock) është një formacion shkëmbor i shenjtë për popullsinë indigjene dhe një simbol i Australisë.

9. Një nga vendet me kafshët më të rrezikshme

Australia ka një biodiversitet të pasur, por gjithashtu strehon disa nga speciet më vdekjeprurëse, përfshirë gjarpërinjtë helmues, merimangat, krokodilët dhe kandilët e detit vdekjeprurës.

10. Aborigjinët australianë – kultura më e vjetër në botë

Aborixhinët janë banorët autoktonë të Australisë, me një histori që daton mbi 65,000 vjet. Ata kanë një kulturë të pasur, të mbushur me mite, art dhe një lidhje të fortë me natyrën.

Përfundim

Australia është një vend i jashtëzakonshëm, i njohur për natyrën e tij të veçantë, historinë, kulturën dhe biodiversitetin unik. Nga peizazhet e shkretëtirave dhe pyjeve tropikale deri te qytetet moderne dhe plazhet e mrekullueshme, ky shtet-kontinent ofron një përvojë të paharrueshme për këdo që e viziton.

10/02/2025

A e dini se ....