20/02/2023
Монголчууд анх манжид дагаар орох үед 12 сая хүн амтай байсан бөгөөд Манж Чин гүрэн 300 жил захирсны дараа дөнгөж 1 сая орчим хүнтэй болж буурсан ба хүн ам нь 90% багассан байдаг.
Манж Чин засаг 300 жил Монголд ямар ч бүтээн байгуулалт хийгээгүй бөгөөд зөвхөн СҮМ хийдүүдийг олноор бариулсан. Сүм хийд олон байвал Сүмд суух лам нар нэмэгдэх ёстой. Одоогийн Монголд байгаа сүм хийдүүд бүгд Манж Чин гүрний үед баригдсан бөгөөд (одоо байгаа 700 гаруй сүм хийдийн 80 гаруй хувь нь 1700 оноос хойш байгуулагдсан байдаг) сүм хийд байгуулахыг хүсэхгүй байсан ч хүчээр бариулж байсан ба зарим мөнгийг нь манжаас гаргаж бариулжээ.
Монгол айл 5 хүүтэй бол, 2-3 хүү лам заавал байх ёстой гэж хуульд заасан байдаг康熙《大清会典》规定：! бөгөөд лам болсон бол тухайн айл татвар, цэргийн албанаас чөлөөлөгдөж болно гэж хатуу заасан байдаг.
Сүүлд Цяньлун乾隆帝（1711－1799）
(6 дахь ) хааны үед Монгол хүүхэд дөнгөж 5 нас хүрэхэд сүм хийдэд суулгаж лам болгодог болжээ. Лам хүн эхнэр авч хүүхэдтэй болохыг хориглоно.
Эрэгтэйчүүд эхнэр авахгүй байх нь нийгмийн хүн амын бүтцэд нөлөөлж гэрлээгүй эмэгтэйчүүд нэмэгдсэнээр аяндаа бэлгийн зохисгүй зан үйлд хүргэж, улмаар бэлгийн замын халдварт өвчин тархаж, хүн амын өсөлтөд ноцтой нөлөө үзүүлсэн.энэ нь аажимдаа геноцид шинжтэй болж үндэстэн мөхөх дөхсөн.
Энэ мэтчилэн Монголын хүн амыг цөөлөх бодлого явуулжээ.
Шарын шашинд итгэсэн Монголчууд АЙМХАЙ, НОМХОН, ХЯНАХАД АМАРХАН болсон нь Манжийн яг хүссэн зүйл байлаа.
Шашины удирдагч хутагт хувилгаадад манж засгаас асар их шагнал урамшуулал олгож,их хэмжээний хошуу нутаг таслан өгч
Шашныханы цол хэргэм нь тасралтгүй дээшилж засаг ноёд язгууртнуудаас зарим үед дээгүүр гарч нутаг хошуу тасдан шавь болон хамжлагат ард (зарц)дагуулан өгдөг болтлоо өсчээ. Нийгмийн баялгийг лам нарт өгч , энгийн ардыг шашны хараат албат боол болгож өгч байсаны ҮР ДҮНД Монголын ЯЗГУУРТНУУДЫН эрх мэдэл суларч нутаг хошуу албат иргэдийн тоо цөөрч хүн амын өсөлт зогсож нутаг хошуугаар зааглагдан Монголчуудын хүч үлэмж ихээр суларсан.
Үүний дүнд ТӨР болон ШАШИН хосолсон Монгол төрийн тогтолцоо үүсэж тогтсон.
Манж Чин засгийн Дэлгэрүүлсэн шарын шашины секц зорилгодоо хүрсэн.
1: Баатарлаг, дайчин Монголчууд аажимдаа "буян үйлдэж, буян хураах"болж, тууштай тэмцэгч чанараа аажмаар алдаж, Хүлцэнгүй зан чанартай болж Үндэсний ухамсар нь бараг л устсан, Сэтгэхүйн хямралд орж, Дарангуйлагчидийн эсрэг тэмцэлийн бодлого нь бүдгэрч эхэлсэн байдаг. Дараагийн амьдралдаа азжаргалыг хүлээдэг ламын шашинд бүрэн орсон байжээ .
2: Сүм хийд их хэмжээгээр баригдсан нь Монголын эдийн засгийг сүйрүүлж, дахин сэргээхэд хүндрэл учруулсан.
3: Монголчуудын сор болсон ухаантай эрчүүдийг сонгон лам болгож байсан нь нэг талаас Монголын хүн амыг эрс цөөрүүлж, нөгөө талаас Монголын удам угсааг доройтуулан дордуулсан.
4: Манж Чинг эсэргүүцэгч цэргүүдийг тайвшруулахын тулд шарын шашны дээд түвшний хүмүүсийг байнга ашиглан тархийг нь угааж, дарлагдсан ард түмнийг үргэлж хуурдаг байжээ.
Цяньлун эзэн хааны 乾隆帝（1711－1799） хэлсэнчлэн:
乾隆皇帝所说：“以黄教柔训蒙古"Шарын шашинаар Монголыг номхоруулах (зөөлруулэх сургах )нь манж чингийн дээдийн зорилго.
Монгол үндэстэн Юань гүрнээс хойш дэлхийд нэр хүндтэй, өндөр хөгжилтэй улс байсан ч 200 гаруй жил Чин гүрний эрхшээлд орсны эцэст өндөр хөгжилтэй улсаас ядуу буурай, хоцрогдсон улс болон хувирсан.
Улс орон өөрийн иргэдээ хөгжүүлэх үүрэгтэй ёстой боловч ангид дарлуулсан нийгэмд, ялангуяа үндэсний дарлалд байгаа нийгэмд дарангуйлагч үндэстнүүд улс төр, эдийн засаг, соёл болон бусад хөгжлийг сааруулах арга хэмжээ авдаг. Манжууд Монголыг захирахдаа улс төрийн дарлал, эдийн засгийн дээрэм, соёл, үзэл суртлын мунхаглалд оруулж байсан тул боолчлох зорилгодоо хүрчээ.
Манжийн засаг Дөрвөн том амьд Буддагийн буюу... хутагт хувилгаадыг дэмжиж, Монгол болон Түвдэд Шашны болон оюун санааны хүчээр хяналт тавьж удирдаж байжээ.
Хятадаар бичсэн үгнүүд бүгд түлхүүр үгнүүд бөгөөд эдгээр түлхүүр үгнүүдээр хайлт хийвэл эдгээр бодлогуудын (ЗАРЛИГ, ТУШААЛ, БОДЛОГО) талаар илүү дэлгэрэнгүй их материал олдох бөгөөд эдгээр нь нийтэд нээлттэй болсон баримтууд юм .
Эдгээр бодлогуудын талаар Монголчуудад хэвлэл мэдээлэл телевиз гээд өргөн хэмжээний мэдээлэл нийтэд түгээх хэрэгтэй бөгөөд эх сурвалж болон түлхүүр үгнүүдийг нийтэлсэн болно.
Монголын аймаг дүүрэг сум хороо баг сүм хийдээр дүүрчээ . суварга бариагүй уул үлдсэнгүй , хамгийн бага нэгж БАГ дээр хүртэл сүм дугана байх
Ингэж л бидний ир мохсон түүхтэй,
Мөнх хөх тэнгэртэй монгол эр хүн гологдсон түүхтэй юм да.
