10/01/2021
9 აპრილის გმირი
რომ მომკვდარიყო, გმირი იქნებოდა. იტყოდნენ, სიმღერით შეხვდა მტერს და სიკვდილსო
ასეც იყო, მაგრამ გადარჩა... გადარჩა და იმ დღიდან, როცა 9 აპრილის საშინელი ღამე ნახა, სიმღერით ირჩენს თავს. მეტროში, ვაგონ-ვაგონ დადის და მოწყალებას ითხოვს იმ სიმღერის სანაცვლოდ, რომელიც დაუჩოქებელი ერის ჰიმნად იქცა. "დაუკარით, რომ ძველ ხანჯალს ელდა ეცეს..." ამ სიმღერით ლელა ვეფხვაძე, სხვა უსინათლოებთან ერთად, თავისუფლების სიმბოლო გახდა - არაღიარებული გმირი, რომელმაც ყველა ეპოქის მსოფლიოს აჩვენა, რომ ქართველები დამარცხების დროსაც კი არ ვიჩოქებთ, არ ვშინდებით და თავგანწირვით ვიბრძვით.
რომ მომკვდარიყო, გმირი იქნებოდა, თუმცა ნორმალურ ქვეყანაში ცოცხალიც გმირი უნდა ყოფილიყო... ასე დარჩა უსახელო გმირად ლელა ვეფხვაძე, რომელმაც თავის მეგობრებთან ერთად, 9 აპრილის უსასტიკეს ღამეს დავით მაჩაბლის ის მისია იტვირთა, ბრძოლაში რომ ქართველ მეომრებს სიმღერით სიმხნევესა და შემართებას ჰმატებდა. უსინათლო გოგონებიდან ცოცხალი მხოლოდ თვითონაა. წელიწადში ერთხელ, ყოველ 9 აპრილს, პარლამენტის წინ, მემორიალთან კვლავ გამოჩნდება ხოლმე თავისი ფანდურით და იმ ტრაგიკული ღამის ემოციებს აახლებს. დანარჩენ დღეებში როგორ ცხოვრობდა და რით არსებობდა უსახელო გმირი, ამაზე არავის ჰქონდა ნაფიქრი, სანამ ამ რამდენიმე ხნის წინ საკუთარ ფეისბუქგვერდზე სტატია არ გამოაქვეყნა:
„ისევ! ისევ აბარგება! ახლა დამირეკა სახლის პატრონმა და მითხრა, რომ ბინის გაყიდვა უნდათ სასწრაფოდ და უნდა დავცალოთ. აღარ ვიცი, რა ვქნა, ჯერ ბინა იპოვო და თან ისეთ ადგილას, რომ ადვილი იყოს ორი უსინათლო ადამიანისთვის სასიარულოდ... რომ იპოვო ადამიანი, ვინც გააფორმებს ხელშეკრულებას და წამოვა ამ ნაწილობრივ დაფინანსებაზე... დავიღალე, ხალხო, დავიღალე! ნუთუ არ შეიძლება, ერთი ბინა მეღირსოს, რომ დავეგდო და არ მეშინოდეს ქუჩაში გაგდების?! წარმოდგენა არ მაქვს, რა უნდა ვქნათ ახლა“. ნაწილობრივ დაფინანსებაზე იმიტომ წერდა, რომ 200 ლარს თვითონ იხდიდა, 400 ლარს კი - თბილისის მერია უხდიდა, თუმცა არა როგორც გმირს, არამედ, როგორც სოციალურად დაუცველს.
ამ პოსტის გამოქვეყნებისთანავე გამოჩნდნენ კეთილშობილი ადამიანები, რომლებიც ლელა ვეფხვაძის მხარდამჭერი კამპანია - „ჭერი ლელასთვის“ წამოიწყეს და ბინის შესაძენად ფულის შეგროვებაც დაიწყო. ამ ამბავს თურმე მეცენატისა და მმართველი პარტიის ლიდერის, ბიძინა ივანიშვილის ყურამდეც მიუღწევია და მისმა კუთვნილმა „ქართუ ჯგუფმა“ ერთ მშვენიერ დღეს ლელას ვარკეთილის დასახლებაში ოთხოთახიანი ბინა შეუძინა.
ეს დღე კი 10 აგვისტო იყო. ააიპ „შეიარაღებული ძალების მხარდაჭერისთვის“ ეგიდით სოფელ მარაბდაში, ხერხეულიძეების საფლავებზე 2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომში დაღუპულთა ხსოვნის საღამო იმართებოდა, სადაც შეთანხმებისამებრ, ლელა ვეფხვაძეს თავისი უკვდავი „სალაღობო“ უნდა ემღერა. ქალბატონი ლელა პირდაპირ საჯარო რეესტრიდან გვეწვია და სიხარული პირველებს ჩვენ გაგვიზიარა.
ლელა ვეფხვაძე: – ჩემი ბინის ფულის მოსაგროვებლად კამპანია ააგორა ოთხმა ადამიანმა – მაკა სახურიამ, პირველი კლასიკური გიმნაზიის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელმა, გელა იზორიამ, რომელიც პრეზიდენტის ადმინისტრაციაში მუშაობს, ბიზნესმენმა ლევან მაღლაკელიძემ და ნანა მახარაძემ, რომელსაც 9 აპრილიდან ყველა იცნობს, დროშიანი გოგონა იური მეჩითოვის ფოტოზე“.
„ავეჯი ქართველი ხალხისგან შემოსული თანხით შევიძინეთ. ელიტ ელექტრონიქსმა კი ახალი ბინა ტექნიკით სრულად აღჭურვა და კიდევ ერთხელ გაახარა ჩვენი 9 აპრილის გმირი ქალბატონი. მადლობა გენერალურ დირექტორს ბატონ ლადო ჯობავას ამ სიკეთისთვის. ახლა უკვე მშვიდად ვართ და გვახარებს, რომ ლელას და მის ოჯახს აქვს საკუთარი ჭერი. ეს ჩვენ შევძელით ყველამ ერთად მაშინ, როცა მსოფლიოში ფინანსური კრიზისია და ვირუსი მძვინვარებს და ამიტომ მადლობა ყველას კიდევ ერთხელ ამ მისიის შესრულებისთვის“, - წერდნენ სოციალურ ქსელში კამპანია „ჭერი ლელასთვის“ ინიციატორები და სულისჩამდგმელები. ერთ-ერთმა მათგანმა ამ გამარჯვებას ღირსების მისიის დასასრულის დასაწყისიც კი უწოდა. ამიერიდან ლელას ოთხი წლის შვილიშვილს, პატარა გაბრიელს, თავისი ჭერი და კედლები ექნება, სადაც თავისუფლად შეძლებს თამაშსაც და ხმაურსაც. რატომ „ღირსების მისია“, ამაზე ცოტა ქვემოთ ვიტყვით, მანამდე კი ქალბატონ ლელას მისი გულისწყვეტის მიზეზი დავაკონკრეტებინეთ.
ლელა ვეფხვაძე: არ მიყვარს გაღიზიანებული პოსტების გამოქვეყნება, გამოვხატო ჩემი განწყობა, მაგრამ იმდენად შოკი იყო ჩემთვის, სახლის პატრონმა რომ დამირეკა და მითხრა, ბინა დამიცალეთ, უნდა გავყიდოო, რომ გავმწარდი და გამოვაქვეყნე ის სტატია, რამაც შემდეგ მთელი სოციალური ქსელი მოიცვა. ხელშეკრულებით, ორი წელი კიდევ მქონდა დრო. იმიტომ დავწერე, დავიღალე ამდენი აბარგება-ჩაბარგებით-მეთქი, მით უმეტეს, როცა ოჯახში, ბავშვის გარდა, ყველას მხედველობის პრობლემა გვაქვს. თანაც, ჩემთვის ძნელია, ყველგან გადაადგილება, იმ ადგილს შეჩვეული ვიყავი.
სრულიად უცხო ადამიანები, რომლებმაც ჩემი პოსტი ნახეს, ჩაუდგნენ სათავეში ამ კამპანიას. ერთ-ერთი მათგანი იყო მაკა სახურია, პირველი კლასიკური გიმნაზიის პედაგოგი. ლევან მაღლაკელიძე, რომელსაც აქამდე არ ვიცნობოდი, ჩემთან მოვიდა სახლში და მითხრა, მრცხვენია, დღემდე უბინაოდ რომ ხართო. ვუთხარი, ჩემნაირები ბევრია, საბედნიეროდ, ვისაც სამშობლო გვიყვარს და რა ვუყოთ მერე-მეთქი? შემომთავაზა, გამოექვეყნებინა ჩემი საბანკო ანგარიში და მიმდინარე წლის 8 ივნისს კიდეც დაიწყო ჩემი მხარდამჭერი კამპანია. ასეთ შედეგს ნამდვილად არ ველოდი, რადგანაც ძალიან ცუდი პერიოდი აქვს ხალხსაც და ქვეყანასაც. არც მე ვარ პესიმისტი, მაგრამ ამ ადამიანებმაც ძალიან დიდი იმედი მომცეს, თქვენ ჭერი გექნებათო.
ქალბატონ ლელასთან საუბარი, რა თქმა უნდა, 9 აპრილის გახსენების გარეშე ვერ ჩაივლიდა...
ლელა ვეფხვაძე: 1988 წლის ნოემბერში რომ საპროტესტო აქციები იყო, იქიდან მოყოლებული გამოსვლებში აქტიურად ვმონაწილეობდით. 1989 წლის აპრილში კი დასაწყისშივე ჩავებით. ოთხი ადამიანი ვიყავით, ვინც იქ ვმღეროდით, აქედან სამნი, დონარა ცხადიაშვილი, ზაირა გელაშვილი და თინა ბირკაძე, ცოცხლები აღარ არიან. ჩემი არ იყოს, ისინიც ქვეყნისთვის გულანთებულები იყვნენ. ძირითადად, ღამე დავდიოდით, რადგანაც სამსახურებიდან არ გვიშვებდნენ, განსაკუთრებით მათ, ვინც აქციებში ვმონაწილეობდით და სულ გვაკონტროლებდნენ. როცა თბილისის ქუჩებში ტანკები გამოჩნდა, ერთმანეთს დავუკავშირდით და გადავწყვიტეთ, ჩვენი ერის გვერდით დავმდგარიყავით. ასე მგონია, არ აქვს მნიშვნელობა, ვინ ხედავს, ვინ ვერ ხედავს, ვის სტკივა, ვის არ სტკივა. ხარ შენი ქვეყნის შვილი და რითაც შეგიძლია, იმით უნდა ემსახურო შენს ქვეყანას. ჩვენს ოჯახში ამის დიდი კოდი იყო ჩადებული, მამა ფილოლოგი მყავდა და ასე გამზარდა. ასე რომ, ჩემში დიდი იყო პატრიოტიზმი, ვერ გადავაბიჯე ამ გრძნობას და 9 აპრილის ღამეს მთავრობის სახლთან აღმოვჩნდი.
- ამ წლების განმავლობაში სულ მაინტერესებდა, სიმღერა, რომელიც შემდეგ თავისუფლებისა და გამარჯვების ჰიმნად იქცა, ჯარისკაცები რომ შემოვიდნენ, მერე დაიწყეთ თუ უბრალოდ, მათ შემოსვლას დაემთხვა?
- ჩვენ, უსინათლო გოგონები, საპროტესტო აქციების დროს ბევრ სიმღერას ვმღეროდით. როცა ტანკების ხმა გაისმა, ზვიადი და მერაბი ჩვენ გვერდით იდგნენ და გვითხრეს, გოგოებო, მიდით, „სალაღობო“ დასცხეთ, ჩვენ ის ერი ვართ, რომელიც სიკვდილსაც კი სიმღერით ვხვდებითო. ეს სიმღერა ჩვენ ბოლომდე ვიმღერეთ, უბრალოდ, დარბევის დროს მიკროფონის სადენი გაწყდა და ხმა ამიტომ აღარ ისმის.
- არ გეშინოდათ?
- თქვენ წარმოიდგინეთ, არა. მრთალია, ასაკი მომემატა და ჩემში რაღაცები გადაფასდა, მაგრამ არ მეშინოდა და იცით, რატომ? მაშინ სხვანაირად კარგები ვიყავით. მაპატიოს მკითხველმა, ვიყავით-მეთქი, რომ ვამბობ, მაგრამ იმდენად თბილები იყვნენ იქ მყოფი ადამიანები, იმდენად მოსიყვარულეები და ფაქიზები, რომ არ მინდოდა ხოლმე იქიდან წამოსვლა. განწყობა იყო ძალიან ამაღლებული და ბევრმა ადამიანმა სწორედ ამიტომაც არ დატოვა იმ ღამეს იქაურობა.
- თქვენ ზემოთ მღეროდით. ხოცვა-ჟლეტვა რომ მიდიოდა, ამას ხვდებოდით?
- სხვებისგან განსხვავებით, ჩვენ გამახვილებული გვაქვს სმენა. ვხვდებოდით იმითაც, რომ ჯერ ტანკების ხმა იყო. ისმოდა ნიჩბების ხრჭიალის საშინელი ხმაც, წივილ-კივილი, „მიშველეს“ ძახილი და ვხვდებოდით, რომ იქ ძალიან ცუდი სიტუაცია იყო. ტალღამ რომ აიწია, პარლამენტის კედელზე მივეკარი და ვეღარ ვსუნთქავდი, საშინელება იყო, მაგრამ მოვახერხე და გავაღწიე მილიციის დახმარებით. მაშინდელი მილიციის სასიქადულოდ მინდა ვთქვა, რომ საკმაოდ მობილიზებულები იყვნენ, მათ ჯავშანჯილეტებს გავყევი ხელით. ორიენტაცია კარგი მაქვს და ასე გავედი. ამასობაში ჩემი დის ხმა მომესმა, ლელაკო, მიშველეო და შევბრუნდი. მილიციელმა მიყვირა, ძლივს გამოხვედი, სადღა მიდიხარო?!. ხმაზე მივაგენი ჩემს დას და თინიკო ბირკაძეს და ერთად გამოვედით. საშინელება იყო. მესმოდა, როგორ გარბოდა ხალხი და როგორ მისდევდნენ ჯარისკაცები ჩექმებზე დაკრული ნალებით. ჩვენ რომ მივრბოდით, პირველი სკოლის წინ გვირაბში უნდა ჩავსულიყავით და ბიჭებმა გვითხრეს, არ ჩახვიდეთ, მეორე მხარეს ბევრი ადამიანი დახოცესო. გავჩერდით, ჩვენ წინ ახალგაზრდებმა გაირბინეს და იმათ მისდევდნენ. ავედით ბესიკის ქუჩაზე, იქ ავტობუსი იდგა. ექიმი იყო, ალბათ, გულის წამლები მოგვცა. გვითხრეს, უნივერსიტეტში მივდივართ, იქ უნდა შევიკრიბოთ და ვისაც გინდათ, წამოდითო. რა თქმა უნდა, გავყევით. სახლში რომ წავსულიყავით, ვერც გავჩერდებოდით. იქ გამოცხადდა, არის მსხვერპლი და დახოცილი ადამიანები არამიანცის კლინიკაში გადაიყვანესო. დანარჩენი მეგობრები ვერ ვიპოვეთ და გადავწყვიტეთ, წავსულიყავით არამიანცის კლინიკაში. უნივერსიტეტის ეზოში საკმაოდ დიდხანს გაგრძელდა აქცია, იქიდან გაქცევას არავინ ფიქრობდა. რუსთაველის მეტრომდე ფეხით ჩამოვედით და ისევ თავისუფლებისკენ წავედით, დღემდე არ ვიცი - რატომ.
ჩვენი ერთი თანამშრომელი გრიბოედოვის ქუჩაზე ცხოვრობდა და დათქმული გვქონდა, თუ დავიქსაქსებოდით, მასთან შევკრებილიყავით. მთავრობის სახლის მიმდებარე ტერიტორიაზე ჯარისკაცები იდგნენ. ჩვენდა გასაკვირად, გაიყვნენ და გაგვატარეს, ალბათ, სამი ფარატინა გოგო რომ ვიყავით, იმიტომ. მთავრობის სახლთან რომ მივედით, საშინელი სისხლის სუნი იდგა, წყლით რეცხავდნენ, მაგრამ გაჩერება მაინც შეუძლებელი იყო. იდგა ქალბატონი, ცალი ფეხსაცმლით ხელში და ყვიროდა, შვილი დავკარგეო. ფეხსაცმელი, ალბათ, იმ გოგონასი იყო. არ ვიცი, იპოვა თუ არა, მაგრამ ეს შემზარავი კადრი სამუდამოდ დამამახსოვრდა. გამოგვაგდეს იქიდან და გრიბოედოვის ქუჩაზე მოკლეზე ავაჭერით. იქ არავინ დაგვხვდა ჩვენი მეგობრებიდან და ასე ძებნა-ძებნაში ვიპოვეთ ერთმანეთი. მადლობა ღმერთს, რომ მაშინ ყველა ცოცხალი იყო, თორემ საკუთარ თავს ვერასოდეს ვაპატიებდით, რადგანაც ბევრი ადამიანი ჩვენ დავაჯერეთ, აქციაზე წამოსულიყო.
სკოლა 1980 წელს დაამთავრა. იმავე წელს მოხვდა საგუნდო კაპელაში. იქ გაიცნო თავისი მეგობრები, თინიკო, დონარა და ზაირა, ყველანი ერთად კი 9 აპრილის არაღიარებულ გმირებად შევიდნენ ჩვენი ქვეყნის ისტორიაში.
ლელა ვეფხვაძე: ჩემი აზრით, ყველა ადამიანმა თავისი ქვეყნისთვის უნდა გაიღოს ის, რისი გაღებაც შეუძლია. მე აზერბაიჯანში ვიყავი და ვნახე, როგორ პატივს სცემენ სამშობლოსთვის დაღუპულ ადამიანებს. თვითონ გვიყიდეს ყვავილები, რათა მიგვეტანა გმირების საფლავებზე. ჩვენთან რა ხდება, არ ვიცი. მხოლოდ ცხრა აპრილის გმირებზე არ ვსაუბრობ. მხედველობაში მყავს სამაჩაბლოსა და აფხაზეთში ნაომარი ადამიანებიც. რატომღაც ძალიან ვაუბრალოებთ იმას, რასაც პატრიოტიზმი ჰქვია. მე კი ყველაზე მეტად გავუფრთხილდებოდი იმ ადამიანებს, ვინც მთელი გულით გაუწევდა სამსახურს თავის ქვეყანას. არ ვართ ისეთი ძლიერი სახელმწიფო, ყველაფერს რომ გავწვდეთ, მაგრამ, თუ კეთილი ნება იქნებოდა, სამშობლოსთვის დაღუპული და ნაბრძოლი ადამიანები მეტად დაფასებულები უნდა იყვნენ.
- თქვენ რა დახმარებას გიწევდათ ხელისუფლება?
- ხელისუფლებისაგან დახმარება მქონია ხოლმე, მიხდიდნენ ბინის ქირას, წელიწადში ან ორ წელიწადში ერთხელ 200-300 ლარიც მოუციათ, მაგრამ არა 9 აპრილთან დაკავშირებით. როცა ტრაგედიის დღეს მემორიალთან მივდივარ, მათი მხრიდან რეაგირება არის ნული. თუმცა ჩემთვის არავის დაუძალებია 9 აპრილის ღამეს იქ ყოფნა.
- ახლა ხალხის დამოკიდებულებაზეც გვითხარით. გრძნობდით ამ წლების განმავლობაში ხალხის სიყვარულს?
- ჩემი ძირითადი შემოსავალი არის მეტროში ნამღერი სიმღერით ნაშოვნი საარსებო საშუალება. მინდა, გითხრათ, რომ ძალიან ბევრი მომღერალი და საზოგადო მოღვაწე ისურვებდა იმ სიყვარულს, რაც მე მაქვს ჩვეულებრივი, უბრალო ადამიანებისაგან. დამიჯერეთ, ვაგონიდან ვაგონში გამივლია და ძალიან ბევრ ადამიანი, ვისაც თანხა არ ჰქონია, მოსულა და მომფერებია, გადავუკოცნივარ. მამაკაცებს მხარზე უკოცნიათ. როცა მხარზე გკოცნის, ვაჟკაცად გთვლის და ეს ჩემთვის დიდი პატივია. რომ არა ეს სითბო, მე აქამდე მეტროში სიმღერას ვერ შევძლებდი.
- რა შეგიძლიათ უთხრათ მომავალ თაობას იმ წლების გადასახედიდან, რაც გაიარა ერთმა რიგითმა ქართველმა ქალმა, ლელა ვეფხვაძემ?..
- მინდა გითხრათ, რომ საოცრად თბილი და ნიჭიერი თაობა მოდის. თუ სწორად აღზრდიან ამ ბავშვებს, ისინი გამოასწორებენ იმ ნაბიჯებს, რაც ჩვენ არასწორად გადავდგით. თუ გაზრდიან სამშობლოს სიყვარულით, მჯერა, რომ ეს თაობა გააკეთებს იმას, რაც ჩვენ ვერ შევძელით ჩვენი ქვეყნისთვის.
პ.ს. ჩვენ კი პირველ რიგში, გმირების სათანადოდ დაფასება ვერ შევძელით, არადა, ქვეყნის უსაფრთხოება სწორედაც რომ გმირების დაფასებაზე გადის. ლელა ვეფხვაძე საცხოვრებელ ბინას, დიდი ხანია, იმსახურებდა, თუმცა თავის დროზეც რომ მიეცათ, ესეც ვერ უშველიდა იმ ღირსების აღდგენას, რაზედაც ზემოთ გვქონდა საუბარი. ბინა და სახლი მატერიალურია და წარმავალი, სახელი კი - მარადიული და საუკუნო. ამიტომაც, ჩემი აზრით, ლელა ვეფხვაძის მიმართ ღირსების აღდგენის დასასრულის დასაწყისი სწორედ ის იქნება, 1989 წლის 9 აპრილის ღამეს, ლელას და სხვა უსინათლო გოგონებისაგან ჯალათების საპასუხოდ სიმღერით შეგებებას გმირობის შეფასება რომ მიეცეს.
ზაირა მიქატაძე
