20/06/2022
NFT 101
_______
What is NFT ?
NFT ရဲ့ အရှည်ကောက်ကတော့ "Non-Fungible Token" မြန်မာလိုဆိုရင်တော့ "မပျက်စီးသော Token" လို့အဓိပ္ပာယ်ပြန်ရမယ်၊ NFT တွေဟာ ထူးခြားတဲ့ identifiers များ ဖြစ်ကြပြီး BlockChain Technology လို့ခေါ်တဲ့ Digital ငွေကြေးစီးဆင်းမှုများ ( Bitcoin and other crypto curriencies) ကို အသုံးပြုပီး Digital good ပိုင်ဆိုင်မှုတွေကို သက်သေပြ၊ assign လုပ် ပေးတယ်လို့ ပြောလို့ရပါတယ်၊ NFT တွေက်ို Digital wallet လို့ခေါ်တဲ့ Metamask wallet, Coinbase wallet, Trust wallet အစရှိတဲ့ wallet များထဲ သိမ်းဆည်းထားလို့ရပါတယ်။
စာကြွင်း - Metamask နဲ့ Coinbase ကတော့ အသင့်တော်ဆုံးပါ လက်ရှိကမ္ဘာမှာပါ။
What is Digital wallet ?
Wallet ဆိုတာတော့ မြန်မာလိုဆိုရင်တော့ ပိုက်ဆံအိတ်ပေါ့၊ မိမိ ပိုင်ဆိုင်မှုများ ပိုက်ဆံများကို သိမ်းဆည်းလို့ရတဲ့အရာ တစ်ခုပေါ့၊ Digital wallet ဆိုတာလဲ အလားတူပါပဲ Digital နီးအရ ပိုက်ဆံအိတ် တစ်ခုပါပဲ Cryptocurriencies များနဲ့ NFT များကို သိမ်းဆည်းသိုလှောင်ထားလို့ရတဲ့အရာပါ၊ သူကတော့ ရိုးရိုးပိုက်ဆံအိတ်လို လက်ထဲမှာ သိမ်းဆည်းခြင်းမဟုတ်ပဲ Phones တွေ Laptops, Desktops, I Macs etc အစရှိတဲ့အရာတွေထဲမှာပဲ သိမ်းဆည်းထားလို့ရပါတယ်၊ Digital wallet တိုင်းမှာ "Address" ဆိုတဲ့ အရာတွေရှိကြပါတယ် ပြောရရင် ကျွန်တော်တို့ အသုံးပြုနေတဲ့ Bank Card နံပါတ်တွေလိုပါ မှားလို့မရပါဘူး တစ်ယောက်နဲ့တစ်ယောက် ပို့ပေးတဲ့အချိန် မှားလွှဲမိခဲ့ရင် ပြန်မရတော့ပါဘူး၊ ကိုယ့်သူငယ်ချင်းဘာညာဆိုရင်တော့ ပြန်ရရင်ရမှာပေါ့ 😐 "Address" တွေအရမ်းများလွန်းလို့ သတိပြုသင့်ပါတယ်၊ ETH ဆို 0x... နဲ့စပါတယ်၊ BTC ဆို btc... နဲ့စပါတယ်၊ Tron ဆို T.... နဲ့စပါတယ်၊ "Address" များကို ကျွန်တော်ပြီးမှ သေချာ ပြန်ရှင်းပြပါမယ်။
NFTs များမှာ ဆိုရင်တော့ အသုံးများတာ ETH လို့ခေါ်တဲ့ ETHEREUM Chain၊ SOL လို့ခေါ်တဲ့ SOLANA Chain၊ MATIC လို့ခေါ်တဲ့ POLYGON များသာအသုံးများကြပါတယ်၊ အဲ့ထဲမှာမှ POLY Chain NFT များဟာ Scam ( အလိမ်) တွေများပါတယ်၊ ကောင်းတဲ့ Project များလဲရှိသလို တော်တော်များများက အလိမ်တွေများပါတယ်၊ ကမ္ဘာပေါ်ရှိ ဈေးအကြီးဆုံး NFT collections တော်တော်များများကတော့ ETH chain (ETHEREUM) ကိုသာ အသုံးပြုကြပါတယ်။
How to create ETH, BTC etc...addresses ?
Metamask: Visit https://metamask.io/download and follow the setup instructions.
Coinbase: Visit https://www.coinbase.com/wallet and follow the setup instructions.
သတိပြုမိရမဲ့ အချက်ကတော့ Wallet တွေများစွာ create လို့ရပါတယ် ဒါပေမဲ့ wallet တစ်ခုချင်းဆီတိုင်းမှာ seed phrase or 12 words လို့ခေါ်တဲ့အရာတွေပါပါတယ် မိမိ wallet seed phrase ကို တစ်စုံတစ်ယောက်ကို ဘယ်သောအခါမှ မပေးပါနဲ့ အဲ့ 12 words ( စကားလုံး ၁၂ လုံး) ကိုသိရင် သင့် wallet တစ်ခုလုံးက်ို ခိုးယူနိုင်ပါတယ်၊ နောက်တစ်ချက်က သေချာသိမ်းထားပါ၊ အဲ့ဒီ seed phrase မမှတ်မိတော့ရင် အဲ့ wallet ကြီးတစ်ခုလုံး ပြန်မရတော့ပါ၊ သူများခိုးယူသွားခြင်းလဲမဟုတ် သူ့ဟာသူ မပျောက်မပျက် အဲ့ထဲမှာ တသက်လုံး ရှိနေမှာပါ၊ ဆိုပါစို့ 1,000,000$ ( ဒေါ်လာ ၁ သန်း) ရှိလဲ အဲ့တာဆုံးမှာပါ 1 Billon $ ရှိလဲ အဲ့ 12 seed phrase မရှိရင် ဆုံးမှာပါ 🙏 ဖုန်းထဲမှာ Laptop ထဲ မှတ်ထားခြင်းဟာ မလုံခြုံပါ၊ ဖုန်းအခိုးခံရတာဘာညာဆို ဆုံးမှာပါ Seed phrase များကို စာရွက်၊ စာအုပ်၊ Note Book ထဲမှတ်ထားပြီး သေသေချာချာသိမ်းဆည်းပါ၊ မိမိမှလွဲပြီး တခြားသူမသိပါစေနှင့်။ ⚠️
What is does it mean to mint an NFT ?
Minting ဆိုတာက မြန်မာလိုဆို သွန်းလုပ်ခြင်းပါ၊ NFT မှာတော့ Mint လုပ်တယ်ဆိုတာ NFT Collection တစ်ခုခုက NFT ကို အစောဆုံးပိုင်ဆိုင်ခြင်းဆိုတဲ့ အခွင့်အလမ်းဖြစ်ပါတယ်၊ ဥပမာ ရောင်းတာ ဝယ်တာများမလုပ်ခင် Owner တိုက်ရိုက် NFT collection တစ်ခုမှ တိုက်ရိုက်ဝယ်ယူခြင်း၊ သွန်းလုပ်ခြင်း ဖြစ်ပါတယ်၊ နောက်ပိုင်းမှ NFT များကိုအခြားသူအားရောင်းဝယ်ခြင်း သို့မဟုတ် လဲလည်ခြင်းများ လာပါတယ်။
What is WhiteList/ Presale?
"WhiteList" ဆိုတာကတော့ collection များကို mint တဲ့အခါ secured ဖြစ်စေတာကိုပြောတာပါ၊ အလွယ်ဆုံးပြောရရင် Booking တင်ထားသလိုပါပဲ၊ ဥပမာ ပစ္စည်းတစ်ခု ထုတ်ပါတယ် အခု ၁ သောင်းပဲ ထုတ်တယ်၊ ဝယ်လိုသူက အယောက် ၁ သိန်းလောက်ဖြစ်နေတယ်ဆိုပါစို့ သင်က Whitelist ရထားရင် အဲ့ဒီ အခု ၁ သောင်းထဲက ဝယ်လို့ရမှာပါ ပြောရရင် လုစရာမလိုဘူးပေါ့၊ Project တစ်ခု rule အရ Whitelist mint တစ်ခုပဲရမယ်ဆို လူ အယောက် ၁ သောင်းထဲ သင်ပါပါပြီ၊ Whitelist ရထားတဲ့ သူတွေ ၂ ခု mint လို့ရမယ်ဆို အယောက် ၅၀၀၀ ထဲသင်ပါပါပြီ၊ တစ်ခါတစ်လေကြ "First come, First serve" များလဲကြုံရပါတယ် အဲ့ကြ မြန်မြန်တော့ Mint ရတာပေါ့၊ ဘာလို့ မြန်တာလဲ Secured ဖြစ်တယ်ဆို ? secured ဆိုပေမဲ့ တချို့ Project တွေက Up to 5, 6, ....10 etc အဲ့လို Whitelist တွေက်ို mint ခွင့်ပေးတတ်ကြပါတယ်၊ အဲ့ကြ ထုတ်တာက အခု တစ်သောင်း၊ ဝယ်ခွင့်ရတဲ့လူ အယောက်တစ်သောင်း၊ ဒါပေမဲ့ mint ခွင့်ရတာက ပြောရရင် ဝယ်ခွင့်ရတဲ့ ပစ္စည်းက တစ်ယောက် ၅ခု သို့ ၁၀ခု အဲ့ကျရင်တော့ လုရပါပြီ၊ ကို လိုချင်ရင် စောစော mint မှ ကိုရမှာပါ၊ အဲ့လိုသဘောပါ၊ ရောင်းမကုန်နိုင်တဲ့ (Unsold out) Collection ဆိုရင်တော့ သင်အေးဆေး mint လို့ရပါတယ် ဒါပေမဲ့ Unsold project/ Collections များဟာ အမြတ်ရဖို့/ ဈေးတက်လာဖို့ တော်တော်နဲပါးပါတယ် 🙁🤣 လူတိုင်းတိုက်ရိုက်ဒီဈေးနဲ့ပဲ ဝယ်ခွင့်ရနေတာပဲ ဘယ်လိုလို့ ခများဆီက လာဝယ်တော့မလဲမဟုတ်လား၊ NFT collections/ projects တော်တော်များများမှာတော့ Ranking system ဆိုတာရှိပါတယ် rank ကောင်းတဲ့ (ဥပမာ အဆင့်သတ်မှတ်ချက် ကောင်းတဲ့၊ ရှားတဲ့ Traits တွေဆိုရင်တော့ ဈေးပိုကောင်းပါမယ် ဒါပေမဲ့ ရောင်းမကုန်တဲ့ Projects တွေမှာတော့ ပိုရလဲ နဲနဲလေးပါ အဲ့ဒီမှာ Gas fee ဆိုတာနဲ့ အရင်းနဲ့ပေါင်းရင်တော့ အမြတ်ဟာ ပိုပိုနဲသွားပါပြီ၊ လုဝယ်တဲ့အခါမှာလဲ သူများထပ်ငါ အမြန်ပိုရအောင်ဆိုပြီး Fast network နဲ့ အမြန်လိုချင်တဲ့အခါ Gas fee တွေပိုကုန်ကြပါတယ်၊ အဲ့မှာ Collection Contract ကလဲ Gas Optimized မလုပ်တာနဲ့တိုးရင် Gas War တွေစပါပြီ ။
ဥပမာ - Bored Ape Yatch Club ( BAYC ) ရဲ့ Otherside NFT mint တုန်းက ဝယ်ခွင့်ရထားတောင် Gas Optimized မလုပ်ထားလို့ Gas fee သက်သက်ပေးရတာပဲ 3 ETH အဲ့တုန်းကဈေးနဲ့ဆို 6,600$ ရှိပါတယ် Fee ဖိုးကြီးပါပဲ 💀
Whitelist Mint တွေမှာ ဘယ်အချိန်အတွင်းဝယ်ရမလဲဆိုတဲ့ အချ်ိန် သတ်မှတ်ချက်များရှိပါတယ်၊ ဥပမာ - in 24 hrs, 48 hrs)၊ အဲ့အတွင်း အကြောင်းအမျိုးမျိုးကြောင့် မ mint ဖြစ်တဲ့ mints များကို Allocated လုပ်ပါတယ်၊ Public Mint/Sale ပါ လုံးဝကို ကြမ်းတမ်းတဲ့ Gas War တွေစပါတယ်၊ အခုတစ်သောင်းကို လူအယောက် ၁ သိန်းလုံး လုဝယ်တဲ့ အချိန်ပါ၊ “Panic time” ပါပဲ ဥပမာပြောရရင် - Covid တုန်းက Paracetamol ဘာညာလုဝယ်သလိုပါပဲ၊ ဆီတွေရပ်တုန်းက လုထည့်ကြသလိုပါ 🤣
WhiteList ရောင်းပီးလဲ ပိုက်ဆံရှာလို့ပါတယ်ဗျ ❤️
What is Gas Fee?
"Gas Fee" တွေဟာ Transactions (ငွေကြေးလွှဲ၊ NFTs တွေလွှဲ) လွှဲရင် ပေးရတဲ့ Fee ပါ၊ Fast, Standard/ Normal, Slow/ Lower Gas Fee ဆိုပြီးရှိပါတယ်၊ ဥပမာ- Chain အသုံးပြုခပါပဲ၊ အဲ့ Gas Fee တွေက ကိုဘာမှ ပြန်မရပါ၊ တိုက်ရိုက် Chain founder ကရတာပါ ဥပမာပြောရရင်- Ethereum Chain (ETH) ဆို Vitalik Buterin အိတ်ထဲ အော်တိုဝင်ပါတယ် ပြောရရင် Chain founder ( ဆိုတာ ETH, SOL etc) တိုက်ရိုက်ရပါတယ်၊ အပေါ်မှာ ပြောခဲ့တဲ့ Gas War တွေ Optimized (ထိန်းညှိထားခြင်း) မရှိတဲ့ Contract တွေမှာဆို ရက်ရက်စက်စက်ကိုများပါတယ် 💀
NFT mint တိုင်း၊ ဝယ်တိုင်း၊ ရောင်းတိုင်း၊ လွှဲတိုင်း Gas Fee ပေးရပါတယ်ဗျ။
“S**t should change to Diesel instead of Gas” ပါပဲ 🤣
စာကြွင်း - WhiteList/ Presale ရမထားပဲ WhiteList mint နေ့မှာ ကြိုးစားမင့်ရင် ridiculous gas fee တွေ တွေ့ရတတ်ပါတယ် နဲပါတယ် 16,000$ လောက်ပါပဲ 😆
What happens after i mint an NFT ?
သင်နောက်တစ်ယောက်ကို မပေးသ၍၊ နောက် wallet တစ်ခု မပြောင်းသ၍၊ မရောင်းသ၍ သင် အဲ့ NFT ကိုပိုင်ဆိုင်နေမှာဖြစ်ပြီး သင့် wallet ထဲပဲ ရှိနေမှာပါ၊ တချို့ Projects များကြ Staking တွေဘာတွေရှိပါတယ်၊ အဲ့တာတွေနောက် တစ်ပိုင်းမှာ ကျနော်ပြောပြပါ့မယ် 🙏
စာတော်တော်ရှည်သွားလို့ တောင်းပန်ပါတယ် သေချာပြောပြချင်လို့ပါခမျာ၊ ခွင့်လွှတ်ပေးကြပါ 🙏
နောက်အပိုင်းမှာ NFT ကငွေဘယ်လိုရတာလဲ ? Utility/ Utilities ဆိုတာဘာလဲ? Royalties? အစရှိတာတွေ ပြောပြပေးသွားပါအုံးမယ် ❤️
ဆရာလုပ်ခြင်းမဟုတ်ပါ၊ မှားရင်လဲထောက်ပြပေးကြပါ၊ ဒီတိုင်း ကျွန်တော်တို့ အနောက်နိုင်ငံများ အနောက်မကျန်ခဲ့စေလိုလို့သာ တင်ပေးခြင်းပါ 🙏
-Ye Yint
P.s - ကျွန်တော် Page လေးထောင်မလို့ စဉ်းစားထားပါတယ်၊ ထောင်ရမလား မထောင်ရဘူးလေးပါ ပြောပြပေးကြပါ 🙏🥺
အဆင်ပြေရင် Sharing လေးလုပ်ပေးသွားပါဦးဗျ၊ အဆင်ပြေမှပါ 🙏
