09/07/2023
ৰাষ্ট্ৰীয় খাদ্য সুৰক্ষা আইন, (এন এফ এছ এ) ২০১৩
বিশ্বজুৰি খাদ্য সুৰক্ষাৰ মূল ধাৰণাটো হ’ল সকলো মানুহে, সকলো সময়তে, নিজৰ সক্ৰিয় আৰু সুস্থ জীৱনৰ বাবে মৌলিক খাদ্যৰ সুবিধা লাভ কৰাটো নিশ্চিত কৰা আৰু ইয়াৰ বৈশিষ্ট্য হৈছে খাদ্যৰ উপলব্ধতা, প্ৰৱেশ, ব্যৱহাৰ আৰু স্থিৰতা। যদিও ভাৰতীয় সংবিধানত খাদ্যৰ অধিকাৰ সম্পৰ্কে কোনো স্পষ্ট ব্যৱস্থা নাই, সংবিধানৰ ২১ নং অনুচ্ছেদত সন্নিৱিষ্ট জীৱনৰ মৌলিক অধিকাৰক মানৱ মৰ্যাদাৰে জীয়াই থকাৰ অধিকাৰ অন্তৰ্ভুক্ত কৰা বুলি ব্যাখ্যা কৰিব পাৰি, য’ত খাদ্য আৰু অন্যান্য মৌলিক প্ৰয়োজনীয়তাৰ অধিকাৰ অন্তৰ্ভুক্ত হ’ব পাৰে .
যদিও ঘৰখনত ‘খাদ্য সুৰক্ষা’ৰ বিষয়টো চৰকাৰে বহুদিনৰ পৰা অবিৰতভাৱে সমাধান কৰি আহিছে, ৰাজহুৱা বিতৰণ ব্যৱস্থা আৰু লক্ষ্য ৰাজহুৱা বিতৰণ ব্যৱস্থাৰ জৰিয়তে, ২০১৩ চনৰ ৫ জুলাইত ৰাষ্ট্ৰীয় খাদ্য সুৰক্ষা আইন, (এন এফ এছ এ) ২০১৩ প্ৰণয়ন কৰা হয়। ২০১৩ চনত খাদ্য সুৰক্ষাৰ দৃষ্টিভংগীত কল্যাণৰ পৰা অধিকাৰ ভিত্তিক পদ্ধতিলৈ এক আৰ্হি পৰিৱৰ্তন ঘটিছে। এই আইনখনে গ্ৰাম্য জনসংখ্যাৰ ৭৫% আৰু চহৰীয়া জনসংখ্যাৰ ৫০% পৰ্যন্ত লক্ষ্য ৰাজহুৱা বিতৰণ ব্যৱস্থাৰ অধীনত ৰাজসাহায্যযুক্ত খাদ্যশস্য লাভ কৰাৰ আইনগত অধিকাৰ প্ৰদান কৰে। সেয়েহে জনসংখ্যাৰ প্ৰায় দুই তৃতীয়াংশই অতি ৰাজসাহায্যযুক্ত খাদ্যশস্য লাভ কৰিবলৈ এই আইনখনৰ অধীনত সামৰি লোৱা হৈছে। মহিলা সবলীকৰণৰ দিশত এক পদক্ষেপ হিচাপে আইনৰ অধীনত ৰেচন কাৰ্ড প্ৰদানৰ উদ্দেশ্যে ১৮ বছৰ বা তাতকৈ অধিক বয়সৰ ঘৰৰ জ্যেষ্ঠ মহিলাক ঘৰৰ মুৰব্বী হিচাপে বাধ্যতামূলক কৰা হৈছে।
এই আইনখন সকলো ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলতে কাৰ্যকৰী কৰা হৈছে, আৰু সৰ্বভাৰতীয় ভিত্তিত সৰ্বোচ্চ ৮১.৩৪ কোটি ব্যক্তিৰ ভিতৰত প্ৰায় ৮০ কোটি ব্যক্তিক বৰ্তমান এনএফএছএৰ অধীনত অতি ৰাজসাহায্যযুক্ত খাদ্যশস্য লাভ কৰাৰ বাবে সামৰি লোৱা হৈছে। ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলসমূহে হিতাধিকাৰী চিনাক্ত কৰাটো এক নিৰন্তৰ প্ৰক্ৰিয়া, য’ত অযোগ্য/ভুৱা/ডুপ্লিকেট ৰেচন কাৰ্ড বাদ দিয়া আৰু লগতে মৃত্যু, প্ৰব্ৰজন আদিৰ বাবে বাদ দিয়া আৰু জন্মৰ হিচাপত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা আৰু লগতে প্ৰকৃত এৰি থৈ যোৱা পৰিয়ালকো অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয় .
আইনখনৰ অন্যতম পথ প্ৰদৰ্শক নীতি হ’ল ইয়াৰ জীৱনচক্ৰৰ পদ্ধতি য’ত ৬ মাহৰ পৰা ১৪ বছৰ বয়সৰ গৰ্ভৱতী মহিলা আৰু দুগ্ধপান কৰা মাতৃ আৰু শিশুসকলৰ বাবে বিশেষ ব্যৱস্থা কৰা হৈছে, যাৰ জৰিয়তে তেওঁলোকক বিনামূলীয়াকৈ পুষ্টিকৰ আহাৰ লাভ কৰাৰ অধিকাৰ প্ৰদান কৰা হৈছে সংহত শিশু উন্নয়ন সেৱা (আইচিডিএছ) কেন্দ্ৰৰ এক ব্যাপক নেটৱৰ্ক, যাক আইচিডিএছ আঁচনিৰ অধীনত অংগনবাড়ী কেন্দ্ৰ বুলি কোৱা হয় আৰু মধ্যাহ্ন ভোজন (এমডিএম) আঁচনিৰ অধীনত বিদ্যালয়ৰ জৰিয়তেও। ৬ বছৰ বয়সলৈকে অপুষ্টিকৰ শিশুৰ বাবে উচ্চ পুষ্টিৰ নিয়ম নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছে। গৰ্ভৱতী মহিলা আৰু দুগ্ধপান কৰা মাতৃসকলে আৰু ৫০ লাখ টকাতকৈ কম নহয় নগদ প্ৰসূতিৰ সুবিধা লাভ কৰাৰ অধিকাৰ আছে। গৰ্ভাৱস্থাৰ সময়ছোৱাত হোৱা মজুৰিৰ লোকচানৰ আংশিক ক্ষতিপূৰণৰ বাবে আৰু লগতে পুষ্টিৰ পৰিপূৰক হিচাপে ৬,০০০ টকা।
এন এফ এছ এৰ অধীনত প্ৰাপ্য পৰিমাণৰ খাদ্যশস্য বা খাদ্য যোগান নধৰাৰ ক্ষেত্ৰত এনে ব্যক্তিয়ে সংশ্লিষ্ট ৰাজ্য চৰকাৰৰ পৰা এনে খাদ্য সুৰক্ষা ভাট্টা লাভ কৰাৰ অধিকাৰী হ’ব যিটো প্ৰতিজন ব্যক্তিক প্ৰদান কৰিব লাগে, যিমান সময় আৰু পদ্ধতিৰ ভিতৰত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে নিৰ্ধাৰণ কৰা হ’ব। এই বিধানসমূহ খাদ্য সুৰক্ষা ভাট্টা নিয়ম, ২০১৫ৰ জৰিয়তে পৰিচালিত হয়।
এনএফএছএৰ অধীনত দায়িত্বসমূহ
এন এফ এছ এয়ে কেন্দ্ৰ আৰু ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চল চৰকাৰৰ যৌথ দায়িত্ব নিৰ্ধাৰণ কৰে। ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলসমূহলৈ প্ৰয়োজনীয় খাদ্যশস্য আবণ্টন, প্ৰতিখন ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয়শাসিত অঞ্চলৰ নিৰ্দিষ্ট ডিপোলৈ খাদ্যশস্য পৰিবহণ আৰু নিৰ্দিষ্ট এফচিআইৰ গুডাউনৰ পৰা এফপিএছৰ দুৱাৰমুখলৈ খাদ্যশস্য প্ৰদানৰ বাবে ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলসমূহক কেন্দ্ৰীয় সাহায্য প্ৰদানৰ দায়িত্ব কেন্দ্ৰই লোৱাৰ বিপৰীতে, ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলসমূহে আইনখনৰ ফলপ্ৰসূ ৰূপায়ণৰ বাবে দায়বদ্ধ, যাৰ ভিতৰত অন্যান্য বিষয়সমূহৰ ভিতৰত যোগ্য পৰিয়ালসমূহ চিনাক্তকৰণ, তেওঁলোকক ৰেচন কাৰ্ড প্ৰদান কৰা, উচিত মূল্যৰ দোকান (এফপিএছ)ৰ জৰিয়তে যোগ্য পৰিয়ালসমূহক খাদ্যশস্যৰ প্ৰাপ্যতা বিতৰণ কৰা, উচিত মূল্যৰ অনুজ্ঞাপত্ৰ প্ৰদান কৰা আদি অন্তৰ্ভুক্ত দোকানৰ ডিলাৰ আৰু তেওঁলোকৰ নিৰীক্ষণ, ফলপ্ৰসূ অভিযোগ নিৰাময় ব্যৱস্থা স্থাপন আৰু লক্ষ্য ৰাজহুৱা বিতৰণ ব্যৱস্থা (টিপিডিএছ) প্ৰয়োজনীয় শক্তিশালী কৰা
এনএফএছএৰ অধীনত কভাৰেজ আৰু প্ৰাপ্যতা
এন এফ এছ এ-এ অন্ত্যোদয় অন্ন যোজনা (এ এ ৱাই) আৰু অগ্ৰাধিকাৰ পৰিয়ালসমূহৰ অধীনত গ্ৰাম্য জনসংখ্যাৰ ৭৫% আৰু চহৰীয়া জনসংখ্যাৰ ৫০% পৰ্যন্ত সামৰি লৈছে। দৰিদ্ৰৰ ভিতৰত আটাইতকৈ দৰিদ্ৰ হিচাপে গঠন কৰা এ এ ৱাই পৰিয়ালসমূহে প্ৰতিমাহে প্ৰতি পৰিয়ালত ৩৫ কিলোগ্ৰাম খাদ্যশস্যৰ অধিকাৰী হোৱাৰ বিপৰীতে অগ্ৰাধিকাৰ পৰিয়ালসমূহে প্ৰতিমাহে প্ৰতিজন ব্যক্তিৰ বাবে ৫ কিলোগ্ৰাম খাদ্যশস্যৰ অধিকাৰী। গ্ৰাম্য আৰু চহৰ অঞ্চলত সৰ্বভাৰতীয় ৭৫% আৰু ৫০% কভাৰেজৰ সৈতে মিল থকাকৈ এনএফএছএৰ অধীনত ৰাজ্যভিত্তিক কভাৰেজ পূৰ্বৰ পৰিকল্পনা আয়োগে (বৰ্তমান নিটি আয়োগ) ২০১১-১২ চনৰ এনএছএছ ঘৰুৱা ব্যৱহাৰ জৰীপৰ তথ্য ব্যৱহাৰ কৰি নিৰ্ধাৰণ কৰিছিল। প্ৰতিখন ৰাজ্যৰ বাবে নিৰ্ধাৰণ কৰা টিপিডিএছৰ অধীনত কভাৰেজৰ ভিতৰত যোগ্য পৰিয়াল চিনাক্তকৰণৰ কাম ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলসমূহে কৰিব লাগিব। ৰাজ্য চৰকাৰ/কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলসমূহৰ দায়িত্ব, অগ্ৰাধিকাৰ পৰিয়ালসমূহ চিনাক্তকৰণ আৰু ইয়াৰ প্ৰকৃত চিনাক্তকৰণৰ বাবে মাপকাঠী বিকশিত কৰা। আইনৰ ১০ নং ধাৰাত উল্লেখ আছে যে টি পি ডি এছৰ অধীনত কভাৰেজৰ বাবে নিৰ্ধাৰণ কৰা ব্যক্তিৰ সংখ্যাৰ ভিতৰত ৰাজ্য চৰকাৰে উক্ত আঁচনিখনৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰযোজ্য নিৰ্দেশনা অনুসৰি এ এ ৱাইৰ অধীনত থকা পৰিয়ালসমূহক আৰু বাকী পৰিয়ালসমূহক টি পি ডি এছৰ অধীনত সামৰি ল’বলগীয়া অগ্ৰাধিকাৰ পৰিয়াল হিচাপে চিনাক্ত কৰিব লাগিব, সেই অনুসৰি ৰাজ্য চৰকাৰে নিৰ্দিষ্ট কৰা নিৰ্দেশনাৰ সৈতে।
NFSA ৰ অধীনত কেন্দ্ৰীয় ইছ্যুৰ মূল্য
এন এফ এছ এৰ অধীনত খাদ্য শস্য ৫০ লাখ টকাৰ ৰাজসাহায্যযুক্ত মূল্যত উপলব্ধ কৰাব লাগিছিল। আইনখন আৰম্ভ হোৱাৰ তাৰিখৰ পৰা (১৩ জুলাই, ২০১৩) তিনি বছৰৰ প্ৰাৰম্ভিক সময়ৰ বাবে ক্ৰমে চাউল, ঘেঁহু আৰু মোটা শস্যৰ বাবে প্ৰতি কিলোগ্ৰামত ৩/২/১ টকা। ইয়াৰ পিছত সময়ে সময়ে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে মূল্য নিৰ্ধাৰণ কৰিব লাগিছিল, কিন্তু এম এছ পিতকৈ বেছি নহয়। চৰকাৰে সময়ে সময়ে এন এফ এছ এৰ অধীনত ওপৰত উল্লেখ কৰা ৰাজসাহায্যযুক্ত মূল্যসমূহ অব্যাহত ৰখাৰ সিদ্ধান্ত লৈছে আৰু শেষবাৰৰ বাবে ইয়াৰ বৈধতা ২০১৯ চনৰ জুন মাহলৈকে বৃদ্ধি কৰা হৈছে।
আইনখনে উল্লেখ কৰিছে যে যদিহে এনএফএছএৰ অধীনত যিকোনো ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলৰ আবণ্টন তেওঁলোকৰ বৰ্তমানৰ আবণ্টনতকৈ কম হয়, তেন্তে ২০১০-১১ চনৰ পৰা ২০১২-১৩ চনলৈকে পূৰ্বৰ স্বাভাৱিক টিপিডিএছৰ অধীনত গড় অফটেকৰ স্তৰলৈকে সুৰক্ষিত কৰা হ’ব, যিটো মূল্যৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰণ কৰা হ’ব কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰ। পূৰ্বৰ টিপিডিএছৰ অধীনত এপিএল পৰিয়ালৰ বাবে মূল্য অৰ্থাৎ ৫০ লাখ টকা। টাইড অভাৰৰ অধীনত অতিৰিক্ত আবণ্টনৰ বাবে ঘেঁহুৰ বাবে প্ৰতি কেজি ৬.১০ আৰু চাউলৰ বাবে প্ৰতি কেজি ৮.৩০ টকা ইছ্যু মূল্য হিচাপে নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছে।
প্ৰত্যক্ষ সুবিধা স্থানান্তৰ (DBT)
ৰাষ্ট্ৰীয় খাদ্য সুৰক্ষা আইন (২০১৩)ত খাদ্যৰ প্ৰাপ্যতা প্ৰদানৰ বাবে নগদ ধন হস্তান্তৰৰ দৰে আঁচনিকে ধৰি টিপিডিএছত সংস্কাৰৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছে। নগদ ধন হস্তান্তৰৰ বাবে এন এফ এছ এৰ ধাৰা ১২ৰ অধীনত সক্ষমকৰণ বিধান অনুসৰণ কৰি চৰকাৰে ড. ডিবিটি পৰীক্ষাৰ লক্ষ্য হৈছে (i) খাদ্যশস্যৰ বিশাল শাৰীৰিক গতিবিধিৰ প্ৰয়োজনীয়তা হ্ৰাস কৰা (ii) হিতাধিকাৰীসকলক তেওঁলোকৰ ব্যৱহাৰৰ টোপোলা বাছনি কৰিবলৈ অধিক স্বায়ত্তশাসন প্ৰদান কৰা (iii) খাদ্যাভ্যাস বৃদ্ধি কৰা বৈচিত্ৰ্য (iv) লিকেজ হ্ৰাস কৰা (v) উন্নত লক্ষ্য নিৰ্ধাৰণৰ সুবিধা প্ৰদান কৰা (vi) বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তিক প্ৰসাৰ কৰা
চণ্ডীগড় আৰু পুডুচেৰীৰ কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলসমূহত ২০১৫ চনৰ ছেপ্টেম্বৰ মাহৰ পৰা আৰু দাদৰা আৰু নগৰ হাভেলীৰ এটা অংশত ২০১৬ চনৰ মাৰ্চ মাহৰ পৰা খাদ্যৰ প্ৰত্যক্ষ নগদ হস্তান্তৰ আৰম্ভ কৰা হৈছিল যোগ্য পৰিয়ালৰ বেংক একাউণ্টলৈ পোনপটীয়াকৈ স্থানান্তৰ কৰা হৈছে যাতে তেওঁলোকে মুকলি বজাৰৰ পৰা খাদ্যশস্য ক্ৰয় কৰিব পাৰে। ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলৰ বাবে এই আঁচনিখন ঐচ্ছিক আৰু ৰাজ্য বা কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চল বা ৰাজ্য বা কেন্দ্ৰীয় ভূখণ্ডৰ ভিতৰৰ যিকোনো নিৰ্দিষ্ট অঞ্চলত "চিনাক্ত অঞ্চল"ত কাম কৰে যাৰ বাবে আঁচনিখন ৰূপায়ণৰ বাবে ৰাজ্য চৰকাৰৰ লিখিত সন্মতি আছে ৰাজহুৱা বিতৰণ ব্যৱস্থাৰ জৰিয়তে খাদ্য শস্যৰ বিতৰণ আঁচনিৰ অধীনত অন্তৰ্ভুক্ত নোহোৱা বাকী অঞ্চলসমূহত চলি থাকিব পাৰে।
কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ নিয়ম প্ৰণয়নৰ ক্ষমতা
এন এফ এছ এৰ ধাৰা ৩৯(১)ৰ অধীনত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে ৰাজ্য চৰকাৰসমূহৰ সৈতে আলোচনা কৰি আৰু অধিসূচনাৰ জৰিয়তে আইনখনৰ বিধানসমূহ পালন কৰিবলৈ নিয়ম প্ৰণয়ন কৰিব পাৰে। তলত উল্লেখ কৰা নিয়মসমূহ কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে অৱগত কৰিছে:
মই. খাদ্যশস্যৰ চুটি যোগানৰ বাবে ৰাজ্য চৰকাৰসমূহক ধনৰ ব্যৱস্থা কৰা নিয়ম, ২০১৪।
ii. খাদ্য সুৰক্ষা ভাট্টা নিয়ম, ২০১৫।
iii. খাদ্য সুৰক্ষা (ৰাজ্য চৰকাৰৰ নিয়মত সহায়) ২০১৫
iv. খাদ্য ৰাজসাহায্যৰ নগদ ধন হস্তান্তৰ নিয়ম, ২০১৫
v. ডব্লিউ চি ডি আৰু এইচ আৰ ডিৰ অধিসূচনা
ৰাষ্ট্ৰীয় খাদ্য সুৰক্ষা আইনৰ ৪০ নং ধাৰাত উল্লেখ আছে যে ৰাজ্য চৰকাৰসমূহে অধিসূচনাৰ দ্বাৰা আৰু আইনখন আৰু কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে কৰা নিয়মৰ সৈতে সামঞ্জস্যপূৰ্ণভাৱে এই আইনৰ বিধানসমূহ পালন কৰিবলৈ নিয়ম প্ৰণয়ন কৰিব পাৰে।
Bornali Sarma Boruah
