Somali Diaspora Voice

27/12/2024

WARARKA MAANTA 27ka Diseebar 2024 Sir Culus!
Su’aalaha Maanta:Waa meeqo qof oo isku-dhex jira Madaxweyne Xassan “Dhuuso=Fooxiye”? Maxuu Madaxweyne Xassan “Dhuuso=Fooxiye” u diiday inuu dhiso ? Ma waxuu dhisayaa marka xilka laga xayuubiyo? Maxuuse u diiday inuu sameeyo Maxkammadda Dastuuriga ahMadaxweyne Xassan “Dhuuso=Fooxiye”? Maxuu Madaxweyne Xassan “Dhuuso=Fooxiye” u rabaa inuu la wareego guriga hooyooyinka Soomaaliyeed? Waa meeqo qof oo isku-dhex jira Madaxweyne Xassan “Dhuuso=Fooxiye”? Maxuu Madaxweyne Xassan “Dhuuso=Fooxiye” dagaal sokeeye uga horinaayaa iyo meelo farabadan oo kamid ah? Maxay beesha caalamka ugu diiday wax dhaqaallo ah Madaxweyne Xassan “Dhuuso=Fooxiye”? Maxaa ka socda Iyo ? Yaa gardaran? Maxaa ka cusub mooshinka? Ha Wiqleyso!
Golaha Amniga 27ka Diseebar 2024 Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay ayaa maanta ka shiraya xaaladda amni ee Soomaaliya iyagoo dhanka kalena ka doodi doona Howlgalka Cusub AUSSOM kaasi oo dalka ka bilaaban doona sanadka Cusub 2025.
Golaha ayaa cod aqlabiyad leh u qaadi doona sida lagu dhisayo Howlgalka Cusub iyo sida uu u ekaanayo maadaama xilli kala guur ah la marayo waqtigaan dhanka kalena Mandate-ka ATMIS uu ku egyahay 31 December ee Sanadkaan.
Qabyo qoraalka lagu wado inay u codeeyaan Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay ayaa waxaa hogaaminaya gacantana ku haya Dowladda Ingiriiska iyadoo warbixin hordhac ah oo xilligaan la helayo ay sheegayaan in 12,626 askar ah oo ay ku jiraan 1040 booliis ah la keenayo gudaha Dalka 1 Janaayo ee sanadka Cusub.
Howlgalka Cusub AUSSOM ayaa sida wararka lagu helayo waxa uu ciidankiisa kusoo daabuli doona Soomaaliya ilaa 30ka Juun ee sanadka 2025.
Dhanka kale kulanka maanta waxaa ka qeybgalaya Dowlaha Soomaaliya iyo Itoobiya iyadoo illaa iyo iminka la xaqiijiyay in Howlgalka Cusub ay ka qeybgalayaan Ciidamada Dalalka Jabuuti, Kenya, Uganda, Brundi iyo Masar.
Si kastaba ha ahaatee warar soo baxaya ayaa sheegaya in Dowladda Itoobiya dib loogu darayo Howlgalkaan Maadaama Ankara lagu dhameeyay xiisadii kala dhaxeysay Soomaaliya.
Muqdisho 27ka Diseebar 2024 Qaar ka mid ah Xildhibaanadda Baarlamaanka Fedaraalka Soomaaliya ee deegaan doorashadoodu tahay gobolka Hiiraan ayaa si adag uga hadlay falkii Shalay ka dhacay deegaanka Ceel baraf ee gobolka Shabeellaha Dhexe ee lagu dilay Askar ka tirsaneyd ciidanka xoogga dalka.
Xildhibaan Cabdimaalik Cabdala oo ka hadlay falkaasi ayaa tilmaamay iney geysteen Al-shabaab ku dhex jira dadka shacabka ah, si ay isaga horkeenaan beelahaha walaalaha ah.
"Maanta waxaa Ceel Baraf lagu dilay Ciidan ka tirsan Xooga Dalka Soomaaliyeed. Ciidankaas dadka dilay ayaga ayaa cadeeymaha iska duubay,sawiro iska qaaday. Waana la garanayaa. Waa Al-Shabaab ku dhex jiro shacabka. Ma adkaan doonto in si dhaqso ah sharciga loo horkeeno. Waxaan xasuusinayaa dadka aan metelo in Al- Shabaab ay noocyo badan yihiin. Sidaas darteedna ay ka shaqeeynayaan in ay Beelaha Walaalaha ah iska hor keenaan. Falka dhacay maanta waxaa geystay Al- Shabaab. Waana la soo qabanayaa In Sha Allah" ayuu yiri Xildhibaan Cabdimaalik Cabdala.

Xildhibaanka ayaa ugu baaqay dadka uu ku matalo Baarlamaamka Soomaaliya ineysan qaadin wax talaabo ah oo ay ka war sugaan Taliska Ciidanka Xooga Dalka Soomaaliyeed.

"Argagixisado waxey rabtaa in Jihaadkii aan la galnay ay u bedelaan dagaal beeleed. Taasna waa in aan ka wada hortaagnaa" ayuu yiri Xildhibaan Cabdimaalik Cabdala.

Xildhibaan Maxamed Cabdullaahi Buraale oo ka mid ah Xildhibaanada laga soo doorto gobolka Hiiraan ayaa dhankiisa ku tilmaamay weerarkii Ceel baraf mid gumaad ahaa.
"Allaha u naxariisto askarta shuhadada ah ee sida arxan darada ah loogu gumaaday Ceel baraf, taliska xoogga Dalka waxaa laga rabaa jawaab deg deg ah in ay soo qabtaan gacan ku dhiiglayaasha arxanka daran ee falkaas geystay si looga badbaado dhiig kale oo daata" ayuu yiri Xildhibaan Buraale.Xildhibaan Buraale ayaa sidoo kale maamulka Hirshabeelle ku eedeeyay inuu qeyb ka yahay colaadaha kusoo laablaabtay deegaanada maamulkaas.
"Waxaan aad uga xumahay kuwa sheegta maamul ku sheega Hirshabelle ee qeybta ka ah colaadaha iyo isku dirka dadka walaalaha ah hadane dhahaayo nabadeyn ayaan wadnaa in bulshada ay ka fogaadaan dhagartooda, inta ay bulshadaas hor fadhiyaan waxaas iyo wax kadaran ayaa ka imaan doono" ayuu yiri Xildhibaan Buraale.
Xildhibaan Maxamed Cabdulqaadir Maxamed ayaa ugu baaqay Taliska Xoogga Dalka in ay tallaabo deg-deg ah ka qaadaan gacan ku dhiiglayaasha si loo xaqiijiyo caddaalada, loogana hortago in aan la baneysan dhiigga askarta u taagan la dagaalanka Alshabaab.
Hadaladaan kasoo yeeray Xildhibaanadaan kasoo jeeda beesha Xawaadle ayaa kusoo aadaya, iyadoo Shalay galab deegaanka Ceel baraf lagu dilay ilaa 6 askari oo ka tirsana Militariga Soomaaliya oo aano qabiil loogu dilay iyagoo kusii jeeday gobolka Hiiraan.
Muqdisho 27ka Diseebar 2024 Guddoomiyaha gobolka Banaadir ahna duqa magaalada Muqdisho Maxamed Axmed Amiir ayaa Aqalka Dowladda Hoose ee Xamar kulan Talo-wadaag ah kula qaatay qaar ka mid ah Dhallinyarada, Aqoonyahanada, Bahda Caafimaadka iyo xirfadleyaal kale.
Kulankaan ayaa ujeedkiisu ahaa si uu guddoomiyaha gobolka Banaadir qeybaha kala duwan ee bulshada uga dhageysto talooyinkooda iyo aragtidooda ku aadan horumarinta caasimadda.
Kulanka ayaa lagu soo bandhigay talooyinka iyo aragtiyo la xariira maamul wanaaga, amniga, nadaafada, caafimaadka, waxbarashada, dib u eegista adeegyada ay bixiso dowladda hoose ee Xamar, dib u furista waddooyinaka dhagxaanta ku go’an iyo ilaalinta dhulalka danta guud.
Sidoo kale waxaa kulan kagu soo bandhigay xal u helida maareynta biyaha, dhismaha waddooyinka, hirgelinta nidaamka doorashooyinka dadweyne iyo xoojinta la-dagaalanka musuqa.
Duqa Muqdisho ayaa hoosta ka xariiqay in hirgelinta siyaasadiisa uu ku biirin doonno talooyinka ay caawa soo gudbiyeen dhallinyarada iyo aqoonyahanada, si uu u fuliyo qorshe si wadajir ah ugu yimid bulshada caasimadda.
Waxa uuna ka codsaday in lagala shaqeeyo laguna garab istaago sidii magaalada Muqdisho uu ula tartan siin lahaa magaalooyinka kale ee dunida.
Guddoomiyaha cusub ee maamulka gobolka Banaadir oo dhawaan la wareegay xilka ayaa dardar-gelinaya howlaha shaqo ee loo igmaday, xilli dadka reer Muqdisho ay muujinayaan inay weli maqan tahay kaalintii gobolka.

Suutiya 27ka Diseebar 2024 Agaasimaha Guud ee Hay’adda Caafimaadka Adduunka ee WHO ayaa sheegay, in duqeymo xagga cirka ah lagu garaacay gegida diyaaradaha ee ugu weyn Yemen Khamiistii, xilli uu doonayay inuu halkaas ka dhoofo.
Qaramada Midoobay ayaa sheegtay in ugu yaraan saddex qof lagu dilay tobanaan kalena ay ku dhaawacmeen, weerar ay Israa’iil ku qaadday garoonka caalamiga ah ee caasimadda Yemen ee Sancaa.
Wafdi heer sare ah oo ka socda Qaramada Midoobay oo uu hoggaaminayo madaxa WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus ayaa ku sugnaa garoonka Khamiistii iyagoo sugayay inay ka dhoofaan markii ay duqeyntu dhacday, waxaana ku dhaawacmay shaqaale ka tirsan Laanta Adeegga Hawada ee Qaramada Midoobay, sida uu sheegay afhayeen u hadlay Qaramada Midoobay oo lagu magacaabo Stephanie Tremblay.
“Taawarka laga hago duulimaadyada hawada, qolka nasashada – oo wax ka yar mitir u jira meeshii aan joognay – iyo dhabaha ay diyaaraduhu ku ordaan ayaa duqeymuhu waxyeeleeyeen,” madaxa WHO ayaa ku yiri fariin uu soo dhigey bartiisa X.
kooxdii Qaramada Midoobay waxay ka tageen garoonka waxayna ku sugan yihiin goo boo ku taala magaalada Sanca oo “ammaan ah waana ay caafimaad qabaan” shaqaalihii dhaawacmayna waxaa lagu daweynayaa isbitaal, ayuu yiri Tremblay.
Tremblay waxa uu sheegay in qiimaynta burburka gegida diyaaradaha la samayn doono subaxnimada Jimcaha si loo eego in Tedros iyo kooxda Qaramada Midoobay ay ka bixi karaan Yemen.
Tremblay waxa uu sheegay in Xoghayaha Guud ee Qaramada Midoobay Antonio Guterres uu cambaareeyey kororka weerarrada u dhexeeya Yemen iyo Israa’iil, wuxuuna sheegay in weerarradii Khamiistii lagu qaaday garoonka caalamiga ah ee Sanca, dekedaha Badda Cas ee Yemen iyo xarumaha korontada ay ahaayeen kuwo walaac leh”.
Ciidanka Israa’iil ayaa markii dambe u sheegay wakaaladda wararka ee Associated Press inaysan ka warqabin in madaxa WHO ama wafdigu QM ah ay joogaan Yemen.
Milateriga Israa’iil ayaa sheegay in ay weerar ku qaadeen kaabayaasha ay adeegsadaan fallaagada Xuutiyiinta Yemen ee ku sugan garoonka caalamiga ah ee magaalada caasimadda ah ee Sanca, iyo sidoo kale saldhigyada korontada iyo dekedaha, iyaga oo ku eedeeyay in ay u adeegsan jireen in lagu soo raro hubka Iran iyo in ay ka soo galaan saraakiil sare oo Iiraaniyiin ah.
Madaxa Qaramada Midoobay ayaa ka codsaday dhammaan dhinacyada inay ixtiraamaan oo ay ilaaliyaan rayidka iyo kaabayaasha rayidka, sida uu dhigayo sharciga caalamiga ah, ayuu yiri Tremblay.
Guterres wuxuu ku baaqay in la joojiyo dhammaan tallaabooyinka militariga iyadoo la muujinaayo “xakamaynta ugu badan,” ayuu yiri Tremblay.
VOA
Muqdisho 27ka Diseebar 2024 Kooxda Al-Shabaab ayaa qirtay dilka horjooge sare oo lagu dilay duqeyn ka dhacday deegaanka Kunyo-Barrow ee yobolka Shabellaha Hoose.
Horjoogahan oo lagu magacaabi jiray Maxamed Mire Jaamac oo sidoo kale loo yaqaanay Abuu Cabdiraxmaan ayaa ahaa wakiilka kooxda ee Gobollada oo ay hoos-yimaadaan waxa ay ugu yeeraan “Wilaayaadka Islaamiga”.
Ninkan ayaa kamid ahaa hoggaamiyeyaasha sare ee kooxda, sidoo kale wuxuu mar soo noqday hoggaamiyaha kooxdii jabhadda Caanoole ee Jubbooyinka lagu aas-aasay sanadkii 2007, balse markii dambe ku biirtay kooxda Al-Shabaab.
Maxamed Mire Jaamac ayaa waxaa shalay lagu khaarajiyay howl-gal gaar ah oo si weyn loo qorsheeyay, kaas oo ay iska kaashadeen ciidanka qaranka iyo saaxiibada caalamka, sida ay sheegtay wasaaradda warfaafinta dowladda Soomaaliya.
Dowladda Soomaaliya iyo saaxiibada caalamka ayaa in muddo ah ku raad-joogay horjoogahan oo muhiim u ahaa kooxda Al-Shabaab, sidoo kalena waxaa jira horjoogayaal kale oo ka tirsan kooxda, kuwaas oo dowladda sheegtay in dhammaantood la haayo macluumaadkooda.
Si kastaba, Horjoogahan ayaa wuxuu noqonayaa kii ugu sareeyay ee kooxda ee howl-gal lagu dilo muddo labo sano, iyadoo sanadkii 2022 howl-gal duqeyn ah lagu dilay Cabdullaahi Yare oo madaxiisa mallaayiin dollar la dul-dhigay.
Qaahira 27ka Diseebar 2024 Wasaaradda arrimaha dibadda ee Soomaaliya ayaa qabatay kulan heer sare ah oo ay ka soo qeyb-galeen aqoonyahanno Soomaali ah, kaas oo khuseeyay heshiiskii Ankara ee u dhaxeeya Soomaaliya iyo Itoobiya.
Kulankaan xasaasiga ah waxaa isugu yimid mas’uuliyiin iyo khubaro caan ah, si ay u qiimeeyaan saameynta heshiiska Ankara ku leeyahay iskaashiga gobolka, iyadoo diiradda la saarayo dhinacyada dhaqaalaha, amniga iyo diblomaasiyadda.
Soo bandhigidda fikradaha kulankaasi oo uu daadihinayay agaasimaha xafiiska qurbajoogta Ibraahim Guure Maxamed ayaa lagu muujiyay sida hagar la’aanta ah ee ay Soomaaliya uga go’an tahay xoojinta iskaashiga gobolka iyo horumarinta hadafka istiraatiijiyadeed ee siyaasadda dibadda.
Kulankaasi oo inta badan lagu fallan-qeeyay isbarbar-dhigga nuxurka uu xambaarsan yahay baqii Ankara waxaa ka qeyb-galay wasiirka arrimaha dibadda, Danjire Axmed Macalin Fiqi, wasiir ku-xigeenka Isaaq Maxamuud Mursal, xoghayaha joogtada ah Xamza Aadan Xaadoow iyo ku-simaha safiirka Sudan Danjire Ammar Ahmed Babiker.
Heshiiska Ankara, oo garwadeen uu ka ahaa madaxweynaha Turkiga ayaa waxaa muhiim loogu arkaa hagaajinta xiriirka labada dal, oo muddooyinkii dambe ay ka dhaxeysay xiisad xooggan.
Dowladaha Soomaaliya iyo Itoobiya ayaa muujinaya isku soo dhawaansho wax weyn u tari kara xiriirka labada dhinac, iyadoo la rajeynayo in dhawaan iskaashi cusub oo dhinaca amniga iyo dhaqaalaha ah uu dhex-maro.
Soomaaliya iyo Itoobiya ayaa muddo dheer isku khilaafay arrimo badan oo siyaasadeed iyo istiraatiiji ah, waxaana heshiiska Ankara iyo kulamada xigga la filayaa inay ka dhashaan horumar dhab ah oo dhex-mara labada dal.

Muqdisho 27ka Diseebar 2024 Dowladaha Masar iyo Eritrea waxay si buuxda ula safteen Soomaaliya kadib markii Itoobiya isku deyday inay qaadato qeyb kamid ah biyaha Soomaaliya.
Labadaan dal waxaa dhinaca kale Itoobiya kala dhaxeeya khilaafyo ku qotoma danahooda gaarka ah. Saddexda dal ee Masar, Soomaaliya iyo Eritrea ayaa dhawaan dhistay isbaheysi saddex geesood ah oo ka dhan ah Itoobiya. Waxayna Masar iyo Eritrea qeybsadeen sida loo taageerayo Soomaaliya.
Masaarida waxay qaateen taageerida dhinaca hubka, halka Eritrea ay qaadatay inay Soomaaliya u diyaariso ciidan xoog leh. Labadii waddan iyagoo shaqadoodii ku jira oo la xasuusto inay Masaarida laba markab oo hub ah geeyeen magaalada Muqdisho ee caasimada Soomaaliya, ayuu dhinaca kale madaxweyne Xasan Sheekh heshiis lasoo galay dowladda Itoobiya bishaan, isagoo u fasaxay inay soo gaaran biyaha Soomaaliya.
Xubnaha Xasan Sheekh ku dhow-dhow iyo diblumaasiyiinta gobolka iskuma khilaafsna in uusan Xasan Sheekh wax wargelin ah siinin madaxda Masar iyo Eritrea, maadaama ay shirko ku ahaayeen la-dagaalanka Itoobiya.
Labada dowladood ayaa la sheegay inay lama filaan ku noqotay inuu Xasan Sheekh u quuri waayey inuu u sheego in heshiis noocaas ah uu galayo, si looga doodo waxa ka dhalan kara iyo haddii uu sii shaqeyn karo isbaheysigii saddex geesoodka ahaa.
Markii uu heshiiska dhacay kadib oo Xasan Sheekh uu ogaaday inay dowladihii saaxiibadiis ah ka xanaaqeen hab-dhaqankiisa ayaa la sheegay inuu telefoono ku raadiyay.
Hadda wafdi ayuu u direy Masar, isagana wuxuu aaday waddanka Eritrea. Madaxweyne Xasan Sheekh wuxuu isku dayaya inuu dejiyo labada dal, laakiin waa adag tahay in la helo caqliyad aad ku wada haysan kartid Masar, Eritrea iyo Itoobiya oo ah saddex dowladood oo dano u gaar ah isku haya.
Masaaridu waxay dhamaadka bishaan usoo diri rabeen magaalada Muqdisho markab saddexaad oo hub ah oo kuwii h**e ka weyn. Mana cadda inuu hadda qorshahaas dhaqan-geli doono.
Sidoo kale waa markii labaad ee uu Xasan Sheekh ballan uga baxo Masar. Waxaa la xasuusta inuu hadda kahor heshiis baddeed la gali rabay Masaarida oo Cabdifataax Al-Siisi uu Xamar imaan lahaa, balse Xasan Sheekh ayaa ka laabtay qorshahaas, wuxuuna heshiiskaas la galay Turkiga.
Dhinaca Masaaridu waxay xilligaasi in heshiiskii looga baxay kasoo ogaadeen dhinaca Turkiga. Dad badan waxay hadda isweydiinayaan inay Masaaridu mar saddexaad aamini karto Xasan Sheekh.
Waxyaabaha lagu ballansanaa horraanta sanadka cusub waxaa kamid ah inay madaxda Masar, Soomaaliya iyo Eritrea isku arkaan magaalada Qaahira ee waddanka Masar.
Sida uu kulankaas u qabsoomi doono hadda su’aal badan ayaa ka taagan, maadaama ay Itoobiya si weyn u diidan tahay inuu isbaheysigaasi sii jiro.
Madaxweyne Xasan Sheekh haddii uu rabo inuu isbaheysigaasi qeyb kasii ahaado waa inuu dhinaca kale ku xisaabtama in uusan niyad wanaag iyo wada-shaqeyn ka heli doonin Itoobiya. Waa inuu labada dhinac mid u beera.
Masaaridu si guud cilaaqaadka kala dhaxeeya dowladda federaalka waa jirayaa, laakiin markaana shuruudo iyo taxadar ayaa ku jiri doona la-macaamilkooda Villa Somalia, maadaama uu batay guur-guurka Xasan Sheekh.
Wafdiga wasiir Fiqi ee tegay magaalada Qaahira marka laga tago howlaha yaryar ee kulamada lagu qurxinayo, haddana doodaha waaweyn ee gobolka taabanaya ee labada dal u dhaxeeya waa arrimo u baahan in dhinaca heer madaxweyne laga eego.

26/12/2024

WARARKA MAANTA 26ka Diseebar 2024 Sir Culus!
Su’aalaha Maanta: Maxuu Madaxweyne Xassan “Dhuuso=Fooxiye” u diiday inuu dhiso ? Ma waxuu dhisayaa marka xilka laga xayuubiyo? Maxuuse u diiday inuu sameeyo Maxkammadda Dastuuriga ahMadaxweyne Xassan “Dhuuso=Fooxiye”? Maxuu Madaxweyne Xassan “Dhuuso=Fooxiye” u rabaa inuu la wareego guriga hooyooyinka Soomaaliyeed? Waa meeqo qof oo isku-dhex jira Madaxweyne Xassan “Dhuuso=Fooxiye”? Maxuu Madaxweyne Xassan “Dhuuso=Fooxiye” dagaal sokeeye uga horinaayaa iyo meelo farabadan oo kamid ah? Maxay beesha caalamka ugu diiday wax dhaqaallo ah Madaxweyne Xassan “Dhuuso=Fooxiye”? Maxaa ka socda Iyo ? Yaa gardaran? Maxaa ka cusub mooshinka?
Ha Wiqleyso!
Jubbaland 26ka Diseebar 2024 Madaxweynaha Jubbaland, Axmed Maxamed Islaam (Axmed Madoobe) ayaa dib boorka uga jafaya Ahlu Sunnadii Gobolka Gedo, xilligan oo maamulkiisu ay xiisad kala dhaxeyso Dowladda Federaalka.
Madaxweynaha Jubbaland ayaa 17-kii bishan waxa uu Maxamed Xuseen Isaaq (Al-Qaadi) u magacaabay in uu noqdo Gudoomiyaha Gobolka Gedo, isagoo markaasi bedelaya Cabdullaahi Cabdi Jaamac (Shimbir) oo ka horyimid dib u doorashadii Madaxweynaha Jubbaland.
Al-Qaadi oo ka tirsanaa Saraakiishii Ahlu Sunna ee gobolkaasi ayaa waxay magacaabiddiisu ahayd mid uu Hoggaamiyaha Jubbaland ku soo nooleynayo doorkii Ahlu Sunna Waljameeca ee gobolka.
Xoogaga Ahlu Sunna ayaa la xusuustaa in sanadkii 2011 ay gacan weyn ka gaysteen hawlgaladii ay Ciidamada Dowladda ku xoreeyeen Degmooyinka Luuq, Beled Xaawo iyo Garbahaarey oo Xarunta Gobolka Gedo ah, waxay sidoo kale ka qayb qaataan hawlgalo la isugu furay isu socodka waddooyinka ee degmooyinka gobolkaasi qaarkood.
Saamaynta Ahlu Sunnada Gobolka Gedo ayaa yaraatay ka dib markii la dhisay Dowlad Goboleedka Jubbaland sanadkii 2013, waxayna kaalinteedii gobolka ay meesha ka baxday ka dib geerida Hoggaamiyihii Ahlu Sunnada Gobolada Koonfureed, Sheekh Maxamed Maxamuud Yuusuf (Aw Libaax), kaas oo bishii June ee sanadkii 2017 u geeriyooday dhaawac ka soo gaaray qarax ka dhacay Saldhigga Degmada Waaberi ee Gobolka Banaadir.
Markii ugu dambeysay ee la arko hawlgal ay ka qayb qaadanayaan Xoogaga Ahlu Sunna wuxuu ahaa hawlgalkii ay Ciidanka Xoogga Dalka iyo kuwa Midowga Afrika ee la oran jiray AMISOM ay bishii July ee sanadkii 2015 maleeshiyada Al-Shabaab kaga saareen Degmada Baardheere. Tan iyo xilligaasi xoogagan ayaan lagu arkin furimaha h**e ee Gedo, sababtu tahay Jubbaland oo ka shaqeysay in la kala diro, in yar oo ka mid ah mooyee oo ciidamada lagu soo biiriyay.
Gudoomiyaha cusub ee Gobolka Gedo oo Isniintii gaaray Degmada Doolow oo Ciidamada Dowladda iyo kuwa Jubbaland ay ku dagaalameen ayaa u gacan haatinaya Xoogagii Ahlu Sunna ee ku midoobay la dagaalanka Al Shabaab.
Al-Qaadi iyo Axmed Madoobe waxay labaduba fahamsan yihiin in xerta Ahlu Sunna ay gacan ka gaysan karaan difaaca maamulka, haddii qalabka ay u baahan yihiin la siiyo.
Xerta Ahlu Sunna ayaa la filayaa in qaybtoodii ugu horreysa ay saacadaha soo socda ay gaaraan Degmada Doolow, iyagoo isaga kala imanaya deegaanada gobolka.
Xertan oo la sheegayo in qaab beeleed loo soo abaabulay ayaa waxay qayb ka noqon doonaan ilaalada Gudoomiye Al-Qaadi iyo Madaxweyne ku-xigeenka 1-aad ee Jubbaland, Maxamuud Sayid Aadan.
Ilo wareedyo ayaa sheegaya in Al Qaadi uu maalmahaanba la xiriirayay xerta iyo odayaasha beelaha gobolka qaarkood, isagoo u sheegaya in la joogo waqtigii Ahlu Sunnada Gedo ay dib uga soo muuqan lahayd fagaareyaasha Jubbaland.
Saraakiisha Ciidanka Xoogga Dalka ee Gobolka Gedo ayaa inoo sheegay in Jubbaland ay u muuqato mid ka faa’iideysanaysa wax aysan Dowladda Federaalka ku baraarugsaneyn.
Saraakiishan oo codsaday inaanan magacooda Warbaahinta loo adeegsan ayaa ku waramaya in haddii xoogagan ay la soo saftaan Jubbaland ay dhibaato ku noqon karto Dowladda Federaalka, inta ay xiisaddan taagan tahay, maadaama ay dowladdu waddo qorshe ay si ku-meel-gaar ah gobolka uga jareyso Jubbaland.
Axmed Madoobe ayaa waxaa la sheegaa in aanu jecleyn Xoogaga Ahlu Sunna, waana sababta uu markii h**e u kala diray, balse uu iminka u door bidayo xaaladda haysata, isla-markaana uu mudnaan siinayo dagaalka la sheego in ay ku wanaagsan yihiin.
Dowladda Federaalka iyo Jubbaland ayaa bishii October isku khilaafay arrimaha doorashooyinka dalka, waxaana uu khilaafkoodu uu cirka isku shareeray bishii ina dhaaftay November, ka dib markii Jubbaland ay ku adkeysatay inay aadeyso doorasho dadban.
Dowladda Federaalka ayaa sharci darro ku tilmaamtay doorashadii 25-kii November ka dhacday Magaalada Kismaayo ee ay Xildhibaanada Baarlamaanka 3aad ee Jubbaland ay markii saddexaad Axmed Madoobe ugu soo doorteen Madaxweynaha Jubbaland.
Madaxweynaha Jamhuuriyadda Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud iyo Ra’iisal Wasaaraha Xukuumadda Federaalka, Xamse Cabdi Barre waxay si isku mid ah ay u sheegeen in doorashadaasi ay liddi ku tahay qorshihii dalka loogu jiheynayay doorasho qof iyo cod ah.
Khilaafka siyaasadeed ee labada dhinac oo gacan ka hadal isku bedelay ayaa si weyn looga dareemay dalka, waana waxa ay dadku ugu hadal haynta badan yihiin.
Addis Ababa 26ka Diseebar 2024 Waxaa Talaadadii magaalada Addis Ababa ka dhacay wadahadalkii ugu h**eeyay ee heerkiisu sarreeyo oo dhexmara Soomaaliya iyo Itoobiya tan iyo markii ay kala saxiixdeen heshiiskii Ankara.
Wafdi wasiiru dowlaha Wasaaradda Arrimaha Dibadda Soomaaliya uu hoggaaminayo ayaa dhiggooda Itoobiya kala hadlay sidii loo dhaqan gelin lahaa heshiiskii Ankara iyo xoojinta xiriirka labada dal.
Labada dhinacba waxay ku heshiiyeen arrimo ay diiradda ku saarayaan sidii loo cusboonaysiin lahaa xiriirkooda ka dib “heshiiska taariikhiga ahaa” ee Ankara.
Wasiir ku xigeenka wasaaradda arrimaha dibadda ee Itoobiya Mesganu Arga ayaa sheegay in Itoobiya ay si buuxda ugu diyaar garoobayso fulinta heshiiskii Ankara.
“Waxaan ka wada hadalnay sidii aan u dhaqan gelin lahayn heshiiskii Ankara. Waxaan u sheegnay inay Itoobiya diyaar u tahay inay si buuxda u dhaqangeliso heshiiska iyo wadahadallada xiga,” ayuu yiri Mesgaanu.
“Wadahadalkeena waxaan u qaadnay is walaaltinimo ah,” ayuu yiri Wasiir ku xigeenka wasaaradda arrimaha dibadda ee Itoobiya oo sheegay in Itoobiya iyo Soomaaliya ay caan ku yihiin xiriir walaalnimo oo soo jireen ah.
Mustaqbalka labada dal waa in uu ahaado mid isku tiirsan oo midba midka kale uu taageero, ayuu yiri raaciyay
Waxay isla garteen in si wadajir ah looga wada shaqeeyo danta guud iyo maslaxadda guud.
“Labada waddan waxa ay haystaan fursado badan oo isku xiran oo aan la kala saari karin. Looma isticmaali karo si gaar ah. Nabadgelyada Soomaaliya waa amniga Itoobiya.”
“Marka ay Soomaaliya xasilloonaato, Itoobiya way xasiloon tahay. Xasiloonida Itoobiya ayaa muhiim u ah gobolka,” ayuu yiri danjire Mesganu.
“Sidaas darteed, dooddan waxay tilmaantay sidii aan isaga kaashan lahayn si looga faa’ideysto fursadan isku-tiirsanaanta ah, loona xoojin lahaa barwaaqada iyo isku xirnaanta guud ee gobolkan. Wada-hadalladan ayaa kaalin weyn ka gaysanaya arrintan.”
Waxa uu sheegay in wadahadalada noocaan ah ay sii wadi doonaan hagaajinta xiriirka labada dal.
Wasiir ku xigeenka arrimaha dibadda iyo xiriirka caalamiga ah ee Soomaaliya Cali Maxamed Cumar (Cali Balcad) ayaa isna ugu horreyn uga mahad celiyay Itoobiya soo dhaweynta loo sameeyay.
Mas’uulkan ka tirsan dowladda Soomaaliya ayaa sheegay in aysan ahayn wax la kala dooran karo balse ay waajib tahay in Itoobiya iyo Soomaaliya ay xoojiyaan xiriirkooda.
Waxa uu sheegay in ay sameynayaan wax walba oo ay uga bixi karaan dhibaatada ka dhex taagan labada dal.
“Suurtagal maaha in la kala garto qofka Itoobiyaanka ah ama kan Soomaaliga ah ee ka mid ah kuwa i hor fadhiya. Waa inta aan isku xirnahay,” ayuu yiri Cali Balcad.
Wasiiru dowlaha Arrimaha Dibadda Soomaaliya, ayaa sheegay in aysan jirin sabab ay Itoobiya iyo Soomaaliya dhibaato uga dhex taagnaato.
“11-kii bilood ee la soo dhaafay waxay noo ahayd waqti adag. Waxaan ku qaadanay waqti badan wax aan macno lahayn. Waxa kale oo aanu ku qasbanaan doonaa in aanu la tacaalno dhibaatooyinkii ina soo maray 11-kii bilood ee ina dhaafay. Waxaan u baahanahay inaan si adag arrintan uga shaqayno,” ayuu yiri.
Cali Balcad ayaa sheegay in laga wada hadlay sidii loo hagaajin lahaa xiriirka xumaaday ee labada dal.
“Waxaan wada hadal miro dhal ah la galnay walaalkay Mesganu. Waxaan sii wadi doonaa inaan ka wada hadalno mustaqbalka. Waxaan rajeynayaa inay dhawaan imaan doonaan Soomaaliya, waana sii wadi doonnaa wadahadalladayada,” ayuu raaciyay hadalkiisa Wasiiru dowlaha Arrimaha Dibadda Soomaaliya.
Cali Maxamed Cumar (Cali Balcad) ayaa sheegay in Soomaaliya iyo Itoobiya ay heystaan fursado badan oo ay isaga kaashan karaan xoojinta xiriirkooda.
“Dhinacayaga, waxaanu ku lug leenahay xiriirka ganacsi ee Bariga Afrika. Itoobiya iyo Soomaaliya waxaa soo maray dhacdooyin naxdin leh oo taariikhda galay. Hadda waa waqtigii caqabadahaas laga gudbi lahaa oo h**e loo socon lahaa.”
Isagoo tixraacaya dekeddaha hodanka ah ee Soomaaliya iyo fursadaha ganacsi ee baaxadda leh ee Itoobiya ka jira, ayaa Cali Balcad wuxuu yiri, “Soomaaliya waxay aad u daneyneysaa inay noqoto goob ganacsi.”
“Si kastaba ha ahaatee, waxaa wax badan lagu fahmi doonaa inta lagu jiro wadahadallada farsamada ee h**ey loogu soconayo. Imika waxaanu diyaarinay sidii aanu u wada shaqayn lahayn iyada oo aan cid saddexaadi na soo dhex galin,” ayuu yiri.
Heshiiskii Ankara ayaa dhigaya in Itoobiya iyo Soomaaliya ay xoojiyaan xiriirkooda, kana shaqeeyaan isdhexgalka gobolka.
Itoobiya ayaa muddo bilooyin ah ku jirtay dhibaato ka dib markii ay heshiis la gashay Jamhuuriyadda iskeed madax bannaanida ugu dhawaaqday ee Somaliland
Soomaaliya oo ku eedaysay Itoobiya inay ku xad-gudubtay madax-banaanideeda Soomaaliya, iyadoo beesha caalamka ku cadaadisay in la baabi’iyo heshiiskaas.
Itoobiya waxa ay sheegtay in aanay doonayn in ay dhibaato u geysato dal, balse ay doonayso in abuurto fursado horumarineed.
Xiisadda u dhaxeysay bilihii lasoo dhaafay labada dal ayaa waxaa lagu xaliyay todobaadyo ka hor isku dayo isdaba joog ahaa oo uu sameeyay Turkigu.
Ra’iisul Wasaare Abiy Axmed iyo Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud ayaa heshiiska Ankara kala saxiixday, iyadoo Madaxweynaha Turkiga uu arrintaa ka shaqeeyay.
Soomaaliya ayaa wafdigii ugu h**eeyay u dirtay Itoobiya tan iyo heshiiskaas.
Dhanka kale, dowladda Soomaaliya ayaa ku eedeysay ciidamada Itoobiya inay weerar ku qaadeen ciidamadooda ku sugan degmada Doolow Axaddii la soo dhaafay.
“Waxaan si adag u cambaaraynaynaa weerarka naxdinta leh ee ay geysteen ciidamada Itoobiya,” ayay wasaaradda arrimaha dibadda Soomaaliya ku sheegtay warsaxaafadeed ay soo saartay fiidnimadii Axadda.
Warsaxaafadeedka ayaa soo baxay saacado kadib markii la sheegay in wasiiro dowlaha arrimaha dibadda ee Soomaaliya uu u socdaalay magaalada Adis Ababa si h**ey loogu sii wado u heshiiskii Ankara.
Wasaaradda arrimaha dibadda Itoobiya ayaa warsaxaafadeed ay soo saartay galabnimadii Talaadada ku sheegtay in ay aad uga naxday qoraalkii ka soo baxay wasaaradda arrimaha dibadda ee Soomaaliya December 23/2024 ee lagu eedeeyay Itoobiya in ciidamadeedu ay weerareen kuwa Soomaali ah.
Jubbaland 26ka Diseebar 2024 Maamulka Jubbaland ayaa shaaciyay in xaalad halis ah ay ka dhalatay go’aankii u dambeeyay ee dowladda federaalka Soomaaliya, kaasi oo ay ku hakisay duulimaadyadii tegi jiray maamulka.
Maareeyaha garoonka diyaaradaha ee magaalada Kismaayo Cabdirisaaq Sheekh Aadan ayaa sheegay in xayiraada duulimaadyada ee Kismaayo ay ka dhalatay dhibaatooyin bini’adamnimo.
Waxa uu caddeeyay in dad soo rabay inay howlo caafimaad u tegaan Muqdisho ay geeriyoodeen, maadama bukaanada qaar ay u baahnaayeen inay dalka dibadiisa aadaan, maadaama ay adag tahay in diyaarad ka baxda Kismaayo ay tagi karto Nairobi, sidaas darteen ay dadka ku qasban yihiin inay tegaan magaalada Muqdisho.
Sidoo kale waxa uu sheegay in xaaladdan adag ay taagan tahay muddo maalmo ah oo uu hakad ku jiro duulimaadyadii tagi jiray iyo kuwii ka bixi jiray magaalada Kismaayo ee xarunta KMG ee maamulka Jubbaland.
Hay’adda duulista rayidka hawada Soomaaliyeed ayaa dhawaan diyaaradaha ku wargelisay go’aanka in la joojiyay duulimaadyadii tegi jiray deegaanada Jubbaland oo ay ugu horreyso magaalada Kismaayo.
Hay’adda ayaa go’aankan qiil uga dhigtay sabab la xiriirta kadib markii in maamulka uu Kismaayo ka afduubtay diyaarad ka degtay oo kadib mas’uuliyiin lagu geeyay Doolow.
Maamulka shirkadda Halla Airlines oo war soo saaray ayaa horay dowlad goboleedka Jubbaland ugu eedeeyay in shalay ay afduubteen mid kamid ah diyaaradaha shirkadaas oo si xoog ah ciidan ka tirsan Jubbaland ku geysay degmada Doolow ee gobolka Gedo.
Sidoo kale wuxuu maamulka diyaaradda sheegay in maamulka Jubbaland uu ku xad-gudbay nidaamkooda, isla markaana uu xoog ciidankooda ku saaray diyaaradoodii shalay rakaabka geystay Kismaayo, iyadoo si qasab ah looga dejiyey degmada Doolow.
Maamulka shirkadda Halla Airlines oo war soo saaray ayaa horay dowlad goboleedka Jubbaland ugu eedeeyay in shalay ay afduubteen mid kamid ah diyaaradaha shirkadaas oo si xoog ah ciidan ka tirsan Jubbaland ku geysay degmada Doolow ee gobolka Gedo.
Sidoo kale wuxuu maamulka diyaaradda sheegay in maamulka Jubbaland uu ku xad-gudbay nidaamkooda, isla markaana uu xoog ciidankooda ku saaray diyaaradoodii shalay rakaabka geystay Kismaayo, iyadoo si qasab ah looga dejiyey degmada Doolow.
Muqdisho 26ka Diseebar 2024 Xildhibaanno ka tirsan baarlamaanka Soomaaliya oo warsaxaafadeed soo saaray ayaa si kulul uga hadlay xiisadda u dhexeyso dowladda federaalka iyo Jubbaland, gaar ahaan xayiraadda duulimaadyada ee la saaray Jubbaland.
Qoraalkan oo ay ku saxiixan yihiin illaa 80 xildhibaan ayaa lagu sheegay in go’aanka hay’adda duulista uu yahay mid ka hor imaanayo qodobbada 61-aad, 69-aad iyo 21-aad ee Dastuurka KMG ah ee Soomaaliya, kaas oo si cad u damaanad qaadaya xorriyadda isu-socodka muwaadiniinta Soomaaliyeed iyo waajibaadka hay’adaha dowladda ee ilaalinta xuquuqdaas.
Sidoo kale xildhibaannada ayaa si adag u cambaareeyay tallaabooyinkii ugu dambeeyay ee ay qaaday dowladda, laguma wajahay xaaladda Jubbaland.
War-saxaafadeedka ayaa lagu sheegay in xayiraadda Jubbaland ay saameysay dad badan oo Soomaaliyeed oo qaarkood wajahayo xaalado caafimaad, kuna xayiran Kismaayo.
Waxaa kale oo ay xildhibaannadu u digeen hay’adaha iyo madaxda mas’uulka ka ah falalkan, iyagoo ku boorriyay in ay si degdeg ah dib ugu noqdaan amarro iyo ficillo lagu sheegay inay yihiin kuwa sharci-darro ah.
Khilaafka u dhexeeyo dowladda dhexe iyo Jubbaland ayaa gaaray meeshii ugu xumaa, waxaana dowladdu ay hakisay duulimaadyadii tooska ahaa ee Kismaayo iyo deegaano ka mid ah gobolka, kadib dagaalkii dhex-maray ciidamada dowladda iyo kuwa Jubbaland.
DDSI 26ka Diseebar 2024 Qoraal kasoo baxay ismaamulka Soomaalida Itoobiya ayaa waxaa looga hadlay xiisadda ka taagan deegaanka Dacawaley oo ay shalay ku dagaalameen ciidamada Liyuu Boolis iyo dadka deegaanka.
Maamulka oo qaaday tallaabo uga sii dareysa xiisadda taagan ayaa sheegay in ciidamadooda ay dagaal la galeen maleeshiyaad ay ku eedeeyeen inay khalkhal-gelinayaan xasilloonida deegaanka.
Sidoo kale wuxuu maamulku sheegay in dagaalkii shalay dhacay lagu soo qaaday ciidankooda, isla markaana mas’uuliyadda wixii dhacay aysan shaqo ku lahayn.
“Dowladda Deegaanka Soomaalida oo tixgalinaysa codsi kayimid waxgaradka iyo odayaal-dhaqameedka deegaanka ayaa fursad usiisay cuqaashaas in si nabadgalyo ah xadka looga saaro dablaydaas iyo in sharciga dib loogu soo dabaalo deegaamadaas. Nasiib daro, dablay oo ka dhaga adaygay soo jeedinta waxgaradka ayaa saaka weerar kusoo qaaday fadhiisimaha ciidanka Booliska Deegaanku ay ku lahaayeen agagaarka tuulada Dacawalay, waxaana ka hortagay ciidanka amaanka deegaanka” ayaa lagu yiri warsaxaafadeedka
Dhanka kale, dowlad deegaanka Soomaalida ayaa eedeyn culus u jeedisay Somaliland, waxayna sheegtay in ay jabinayaan daris wamaagga labada maamul, ayna buun buuniyeen dagaalka ka dhacay xadkooda.
“Waxaa nasiib darro ah in wasaaradda amniga ee Soomaliland ay si guracan oo kabaxsan daris-wanaaga iyo nidaamka dawliga ah uga faalooto arrimaha ka dhacaya gudaha Deegaanka soomaalida” ayaa mar lale lagu yiri qoraalka.
Somaliland oo dhankeeda ka hadashay dagaalka ayaa ku eedeysay Liyuu Boolis inay xasuuq ka gaysteen Dacawaley, islamarkaana ay dileen dad xoolo dhaqaqto ah, ayna afduubteen odayaal xal raadin u joogay deegaankaasi.
“Xukuumadda waxaa ay cambaaraynaysaa Xasuuqa ay degaanka Dacawaley ee Maamulka Soomalida Itoobiya ay ka geysteen Ciidamada Liyuu Booliska, kuwaas oo xasuuq u geystey dad shacab ah oo xoolo dhaqato ah, arrintaasoo ka soo horjeedda xaquuqda aadanaha iyo hanaanka Dawladnimo,” ayaa lagu yiri warka Somaliland ay soo saartay.
Si kastaba, arrintan ayaa muunineyso inay waji cusub yeelaneyso xiisadda ka taagan xadka Somaliland iyo dowlad deegaanka, maadaama colaaddu saameyn ku yeelatay labada maamul ee dariska ah, iyada oo dagaalkii shalay kadib dhaawacyo badan la kala gaarsiiyay magaalooyinka Hargeysa iyo Jigjiga.

➡ Please SUBSCRIBE 🙏‪ https://www.youtube.com/-balwaan/videos