Studia Philosophiae Christianae

Strona główna
Polska
Warsaw
Studia Philosophiae Christianae

Czasopismo filozoficzne redagowane w Instytucie Filozofii UKSW w Warszawie Studia Philosophiae Christianae ukazuje się nieprzerwanie od 1965 roku.

Jest czasopismem filozoficznym redagowanym przez Wydział Filozofii Chrześcijańskiej Akademii Teologii Katolickiej, a od 2000 roku - przez Instytut Filozofii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Publikuje oryginalne artykuły z zakresu filozofii, a także recenzje książek i sprawozdania z wydarzeń o tematyce filozoficznej. Artykuły publikowane są głównie w języku polskim i angiels

kim, a sporadycznie – także w innych językach kongresowych. W SPCh publikowane są oryginalne artykuły z zakresu wszystkich subdyscyplin filozofii, a także recenzje książek i sprawozdania z wydarzeń naukowych o tematyce filozoficznej oraz wspomnienia biograficzno-naukowe osób należących do środowiska filozoficznego. Spektrum odniesień tematycznych może także sięgać do innych nauk, zwłaszcza nauk humanistycznych i społecznych. Specyfiką SPCh jest publikowanie artykułów z zakresu filozofii klasycznej, a w szczególności jej kontynuacji w ramach szeroko rozumianej filozofii chrześcijańskiej, mieszczących się w kręgu zagadnień filozofii teoretycznej oraz praktycznej. Ta specyfika wynika z historii czasopisma, a także z charakteru światopoglądowego ośrodka naukowego, w którym jest ono wydawane. Stąd pochodzi nazwa czasopisma, która jest uwarunkowana głównie historycznie, ale ma oddawać także jego specyfikę, choć nie oznacza to zamknięcia się na inne nurty myśli filozoficznej. Czasopismo znajduje się na liście czasopism punktowanych MEiN (70 pkt.) Artykuły publikowane w SPCh są oparte na standardzie Libre Open Access oraz objęte warunkami licencji Creative Commons CC BY-ND 4.0. Więcej: https://czasopisma.uksw.edu.pl/index.php/spch/about

11/02/2025

Z cyklu "60/60 the best of SPCh" (7)
[60 najciekawszych publikacji z 60 lat istnienia SPCh]

Józef Życiński: "Ewolucja pojęcia racjonalności w epistemologii" [Studia Philosophiae Christianae 28(1992)2, s. 159-172].

Link do tekstu:https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Studia_Philosophiae_Christianae/Studia_Philosophiae_Christianae-r1992-t28-n2/Studia_Philosophiae_Christianae-r1992-t28-n2-s159-172/Studia_Philosophiae_Christianae-r1992-t28-n2-s159-172.pdf

10 lutego 2025 roku minęła 14. rocznica śmierci abp. prof. Józefa Życińskiego, filozofa zajmującego się filozofią nauki oraz zagadnieniem relacji między naukami przyrodniczymi i teologią, który na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie (obecnie UKSW w Warszawie) otrzymał w 1977 roku magisterium z filozofii. Życiński opublikował w SPCh 11 artykułów oraz 4 inne teksty. W wybranym do przypomnienia artykule autor podjął zagadnienie racjonalności poznania. Dokonał historycznego przeglądu i analizy stanowisk w tej sprawie i doszedł do wniosku, że od czasów Kartezjusza bardzo zmieniły się nasze wyobrażenia o racjonalności. Różnorodnych typów racjonalności, ich wzajemnych ograniczeń i uwarunkowań nie można podporządkować jednej prostej formule. Nierealistyczny okazał się zarówno program sprowadzenia wszystkich nauk do mechaniki, jak i wizja jednej zunifikowanej nauki. Nie zmienia to jednak faktu, iż można mówić o sukcesach poszukiwania zunifikowanej teorii w fizyce, zaś w kręgu sympatyków myśli A. Whiteheada rozwijane są nadal hipotezy o możliwości zmatematyzowania estetyki. "Świadomość granic obecnych w naszym poznaniu nie oznacza klęski racjonalności, lecz umożliwia użytkowanie rozumu we właściwej dziedzinie. Przez długi okres dla cywilizacji europejskiej symbolem granic były monumentalne słupy Herkulesa z cieśniny Gibraltarskiej. Do czasu wypraw Kolumba uważano je za kres przytulnego świata intelektualnych spadkobierców Platona i Euklidesa. Kiedy w 1620 r. ukazało się w druku Novum Organum Francisa Bacona, na jego stronie tytułowej widniała rycina przedstawiająca karawele płynące poza słupy Herkulesa. W przyjętej symbolice spienione fale morza z okolic Gibraltaru przypominały zarówno o istnieniu obiektywnych ograniczeń, jak i o ludzkiej pasji poznawczej prowadzącej ku nowym lądom. Poznane w naszym stuleciu ograniczenia racjonalnej metody badań są równie realne jak słupy Herkulesa. Kładą one kres 'prowincjonalnej racjonalności', w której subiektywne odczucie pewności usiłowano podtrzymywać przy pomocy nieistniejących zalet metody naukowej" (s. 172). Zdaniem autora artykułu odkrycie ograniczeń w naszym poszukiwaniu prawdy ani nie prowadzi jednak do sceptycyzmu, ani nie usprawiedliwia ucieczek w irracjonalność. Ukazuje ono natomiast ekspandujący horyzont intelektualnych poszukiwań, na którym powinny współistnieć szacunek dla rozumu i otwarcie na tajemnicę.

Streszczenie artykułu:
Wstęp. Społeczny kontekst apoteozy racjonalności. Zmiana perspektywy. Racjonalność w teologii.

06/02/2025

Z cyklu "60/60 the best of SPCh" (6)
[60 najciekawszych publikacji z 60 lat istnienia SPCh]

Michael Walzer: "Wojna sprawiedliwa i wojna święta: raz jeszcze" [Studia Philosophiae Christianae 53(2017)3, s. 21-40].

Link do tekstu:
https://czasopisma.uksw.edu.pl/index.php/spch/article/view/3387

Autorem artykułu jest prof. Michael Walzer (ur. 1935), amerykański filozof, obecnie profesor emerytowany w Instytucie Studiów Zaawansowanych (IAS) w Princeton w stanie New Jersey. Walzer jest autorem książek z zakresu wielu dziedzin, w tym dotyczących genezy wojen sprawiedliwych i niesprawiedliwych, nacjonalizmu, grup etnicznych, sprawiedliwości społecznej, krytyki modeli społecznych, radykalizmu, tolerancji oraz zaangażowania politycznego, m.in. "Wojny sprawiedliwe i niesprawiedliwe. Rozważania natury moralnej z uwzględnieniem przykładów historycznych" (Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010 ["Just and Unjust Wars", Basic Books, 1977]). W 2015 roku Walzer był gościem specjalnym międzynarodowej konferencji naukowej pt. "The Theory of Just War. Behind the Jurisprudential Defense of (Abstaining from) Military Action", która odbyła się na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, a została zorganizowana przez Wydział Filozofii Chrześcijańskiej UKSW, Wydział Prawa i Administracji UKSW, Międzynarodowe Centrum Dialogu Międzykulturowego i Międzyreligijnego UKSW oraz Uczelnię Łazarskiego w Warszawie.
W artykule autor omawia argumenty Pawła Włodkowica, polskiego filozofa/teologa z XV wieku, dotyczące wojen etycznie usprawiedliwionych (ius ad bellum). Autor opowiada się za przyjęciem twierdzenia Włodkowica, zgodnie z którym rozum naturalny wyznacza granice dla uzasadnionych działań zbrojnych, a w szczególności zakazuje wszczynania wojen świętych, takich jak krucjaty Zakonu Krzyżackiego, wykluczając tym samym również wojny prowadzone przez współczesnych bojowników dżihadu. Zakazuje on także prowadzenia operacji militarnych wspieranych przez bojowo nastawionych rzeczników ideologii świeckich. "Jak już wyżej wskazałem, krytyka autokratycznych i oligarchicznych reżimów jest całkowicie uzasadniona, może nawet konieczna. Czy należy żądać od przedstawicieli takich reżimów, by zezwalali na przyjazd do swoich krajów krytyków własnych rządów – tak jak, według Włodkowica, należy żądać od pogańskich władców, by zezwolili na głoszenie Ewangelii w ich krajach? Czy cenzura lub tłumienie krytyki usprawiedliwiają wojnę? Chcę powiedzieć wyraźnie, że nie, i uważam, że takiej samej odpowiedzi powinno się udzielić na pytanie pokrewne: Czy nękanie lub prześladowanie lokalnych demokratów – a więc zdarzenia mające miejsce w wielu autorytarnych reżymach, uzasadniają inwazję Rycerzy Demokracji? Odpowiedź znowu powinna być negatywna. Twierdzenia tego rodzaju były zbyt często pretekstem do wojen imperialnych. Zwykłemu („spokojnemu”) autorytaryzmowi powinno się przeciwstawiać ideologicznie, politycznie, dyplomatycznie – ale nie militarnie. Bowiem śmierć i zniszczenie to rezultaty działań wojskowych, które są znacznie bardziej prawdopodobne niż zaprowadzenie w danym kraju demokracji" (s. 38). Artykuł przetłumaczył na język polski dr Adam Cebula.

Streszczenie artykułu:
1. Wstęp. 2. Powrót do debaty na temat świętej wojny. 3. Argumenty uczestników świętej wojny. 4. (Religijna) obrona rozumu naturalnego. 5. Przeciw zwolennikom krucjat świeckich.

01/02/2025

60 lat minęło...

01/02/2025

Z cyklu "60 lat minęło..." (3)
[wydarzenia, postacie, ciekawostki z 60 lat SPCh]

JAK ZMIENIAŁY SIĘ OKŁADKI SPCh

W ciągu 60. lat istnienia "Studia Philosophiae Christianae" czterokrotnie zmieniała się okładka czasopisma. Pierwsze cztery tomy z lat 1965-1968 posiadały bardzo prostą okładkę, zawierającą jedynie nazwę czasopisma w kolorze zielonym na kremowym tle i oznaczenie kolejnych numerów, którą zaprojektowała artystka-plastyk Barbara Bojanowska-Jasionowska (1936-2023). W latach 1969-1983 na okładce umieszczono nazwę czasopisma w formie, nawiązującej do kroju starożytnego pisma rzymskiego. Dodatkowo zmieniła się kolorystyka okładki na czarno-pomarańczowo-białą, a wewnątrz pojawiła się dodatkowa strona tytułowa w podobnej kolorystyce. W roku 1983 nastąpiła kolejna modyfikacja, polegająca na ujednoliceniu tła w kolorze czerwonym i zachowaniu czarnego napisu z tytułem czasopisma w uprzedniej formie, jedynie nieznacznie zmienionej. Ta okładka, którą zaprojektował Stanisław Stosiek, przetrwała aż do roku 2015 (z drobnymi modyfikacjami odcienia czerwonego koloru głównego i zmianą nazwy wydawnictwa w związku z przemianowaniem ATK na UKSW), kiedy to całkowicie zmieniony został krój czcionki tytułu czasopisma oraz układ, z zachowaniem dotychczasowej czerwono-czarnej kolorystyki. Mimo ostatniej zmiany czasopismo nadal używa logotypu zaczerpniętego z wcześniejszej okładki, autorstwa S. Stośka. Przyjęto także czerwono-czarną kolorystykę, jako element rozpoznawalności SPCh. A oto poszczególne okładki, odtworzone z oryginalnych wydań czasopisma.

31/01/2025

Z cyklu "60/60 the best of SPCh" (5)
[60 najciekawszych publikacji z 60 lat istnienia SPCh]

Andrzej Kobyliński: "Etyczne aspekty współczesnej pentekostalizacji chrześcijaństwa" [Studia Philosophiae Christianae 50(2014)3, s. 93-130].

Link do tekstu:
https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Studia_Philosophiae_Christianae/Studia_Philosophiae_Christianae-r2014-t50-n3/Studia_Philosophiae_Christianae-r2014-t50-n3-s93-130/Studia_Philosophiae_Christianae-r2014-t50-n3-s93-130.pdf

Artykuł dr. hab. Andrzeja Kobylińskiego jest aktualnie najczęściej cytowanym tekstem, opublikowanym w SPCh (łącznie posiada obecnie 41 cytowań). Autor podjął w nim najważniejsze, jego zdaniem, pytania filozoficzne, skierowane pod adresem chrześcijaństwa pentekostalnego, które dotyczą m.in.: interpretacji doświadczenia religijnego, możliwości rozumowego poznania Bytu Najwyższego, racjonalnego charakteru religii, pośredniego czy też bezpośredniego charakteru doświadczenia Boga, interpretacji zjawisk nadprzyrodzonych. "Zrozumienie bardzo złożonego i wielowymiarowego procesu „ucharyzmatycznienia” religii chrześcijańskiej wymaga podejścia interdyscyplinarnego. Potrzeba oczywiście diagnozy o charakterze socjologicznym czy kulturowym, ale przy głębszej analizie tego fenomenu nie może także zabraknąć wkładu poznawczego takich dyscyplin naukowych jak filozofia religii, antropologia, teoria poznania, etnografia, teologia, filozofia Boga czy etyka. W niniejszym opracowaniu zostaną zaprezentowane przede wszystkim niektóre aspekty etyczne tego zjawiska. Tego rodzaju analiza zostanie poprzedzona uwagami z pogranicza socjologii, filozofii religii czy teologii, które stanowią konieczną podstawę uchwycenia implikacji etycznych „ucharyzmatycznienia” religii chrześcijańskiej. Bez takiej prezentacji samego zjawiska pentekostalizacji, analiza jego aspektów etycznych byłaby właściwie niezrozumiała i poniekąd zawieszona w próżni" (s. 96). Autor stwierdza, że jednym z ważnych wymiarów globalnego procesu pentekostalizacji chrześcijaństwa są jego implikacje etyczne. Jednak działalności liderów wspólnot i ruchów religijnych nie regulują aktualnie jakiekolwiek kodeksy etyczne. W konsekwencji dość często w wielu krajach dochodzi do tego, że niektórzy liderzy religijni przejmują władzę psychiczną nad członkami swoich wspólnot, stosują niedozwolone środki psychomanipulacji, niesprawdzone bądź fałszywe treści religijne przekazują jako pewne i prawdziwe, ograniczają indywidualną wolność swoich wyznawców i zbyt głęboko wpływają na ich osobiste decyzje. "Szczególnie aktualnym wyzwaniem jest dzisiaj udział chrześcijan zielonoświątkowych we współczesnej debacie bioetycznej. Myślenie etyczne chrześcijan pentekostalnych ma charakter stricte religijny, jest inspirowane skrajnym biblicyzmem i odrzuca jakąkolwiek argumentację o charakterze filozoficznym. W konsekwencji chrześcijanie pentekostalni także w debacie publicznej na tematy bioetyczne używają argumentacji czysto religijnej, kwestionując potrzebę wykorzystania kategorii prawa naturalnego, godności osoby ludzkiej czy praw człowieka" (s. 124). Tekst został opatrzony bogatą literaturą przedmiotu, głównie obcojęzyczną.

Streszczenie artykułu:
1. Wprowadzenie. 2. Współczesne metamorfozy chrześcijaństwa. 3. Charakterystyka religijności zielonoświątkowej. 4. Trzy etapy rozwoju ruchu pentekostalnego. 5. Specyfika ruchu zielonoświątkowego w Polsce. 6. Ruch pentekostalny a problem więzi społecznych. 7. Prymat etyki nad nową religijnością. 8. Podsumowanie.

28/01/2025

A co na temat SPCh wie AI? 😉

NOVA:
"Studia Philosophiae Christianae" to czasopismo naukowe, które koncentruje się na szerokim zakresie tematów związanych z filozofią i teologią chrześcijańską. Publikuje artykuły, badania i recenzje dotyczące różnych aspektów myśli filozoficznej w kontekście chrześcijaństwa, takich jak etyka, metafizyka, epistemologia oraz historia filozofii.

Czasopismo ma na celu promowanie dialogu między filozofią a wiarą, a także badanie wpływu tradycji chrześcijańskiej na rozwój myśli filozoficznej. Jest skierowane do badaczy, akademików oraz wszystkich zainteresowanych tymi zagadnieniami."

DEEP SEEK:
"Studia Philosophiae Christianae" to recenzowane czasopismo naukowe poświęcone filozofii chrześcijańskiej, wydawane od 1965 roku przez Instytut Filozofii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego (UKSW) w Warszawie.
- Tematyka: Publikuje artykuły z zakresu etyki, metafizyki, filozofii przyrody oraz dialogu filozofii z teologią.
- Języki: Głównie polski, ale również angielski, niemiecki, francuski i hiszpański.
- Dostęp: Open Access (CC BY-ND 4.0) od 2015 roku – teksty dostępne m.in. w [Bibliotece Nauki](https://bibliotekanauki.pl) i [CEEOL](https://www.ceeol.com).
- Punktacja MEiN: 70 punktów (2021), indeksowane w bazach takich jak DOAJ i Sherpa Romeo.
- Redakcja: Obecnym redaktorem naczelnym jest prof. Adam Świeżyński.
Czasopismo stanowi ważną platformę dla filozofów łączących naukową refleksję z tradycją chrześcijańską.

No prawie wszystko się zgadza... 😜

27/01/2025

Z cyklu "60/60 the best of SPCh" (4)
[60 najciekawszych publikacji z 60 lat istnienia SPCh]

Michał Heller: "Konieczność i przypadek w ewolucji Wszechświata" [Studia Philosophiae Christianae 46(2010)1, s. 17-24].

Link do tekstu:
https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Studia_Philosophiae_Christianae/Studia_Philosophiae_Christianae-r2010-t46-n1/Studia_Philosophiae_Christianae-r2010-t46-n1-s17-24/Studia_Philosophiae_Christianae-r2010-t46-n1-s17-24.pdf

Jest to jeden z 9 artykułów, które ks. prof. Michał Heller, laureat Nagrody Templetona, opublikował w SPCh (ponadto opublikował 8 recenzji książek). Artykuł dotyczy roli przypadku w ewolucji Wszechświata. Zdaniem Autora przypadek (losowość) nie podważa struktury Wszechświata zakodowanej w prawach przyrody, lecz stanowi niezbędny element tej struktury, element wbudowany, w sposób nieliniowy, w dynamiczną architekturę całości. Co więcej, zdarzenia losowe nie stoją w sprzeczności z matematycznym uporządkowaniem Wszechświata, gdyż same mają charakter matematyczny. Autor artykuł sugeruje również, że matematyczna struktura Wszechświata jest echem Umysłu Boga, co wraz z poprzednimi stwierdzeniami wskazuje, że zdarzenia losowe są ważną częścią tego Umysłu. "Jeżeli przyjmiemy stanowisko, że matematyczna struktura Wszechświata jest urzeczywistnieniem Stwórczego Zamysłu Boga (the Mind of God, jak mawiał Einstein), to konsekwentnie należy uznać, że przypadki stanowią istotny element tego Zamysłu. Ideologia przeciwstawiająca Bogu przypadek (który niszczy lub narusza Boży plan) jest w gruncie rzeczy współczesną wersją manicheizmu, herezji z pierwszych wieków chrześcijaństwa, która w materii dopatrywała się zasady zła i siły przeciwstawiającej się Bogu. Do takich ideologii należy zaliczyć rozpowszechnioną dziś koncepcję, znaną pod nazwą 'Inteligentnego Projektu' (Intelligent Design). Jej zwolennicy usiłują usunąć, lub przynajmniej zminimalizować, rolę przypadku w biologicznej i kosmologicznej ewolucji i czynią to często z pobudek (jawnie lub w sposób zawoalowany) religijnych. Ideologia ta nie tylko wskrzesza dawne teologiczne błędy manicheizmu, ale jest również sprzeczna z naukowym rozumieniem Wszechświata" (s. 24). Wobec trwającej wciąż dyskusji między zwolennikami teorii ewolucji i zwolennikami koncepcji "inteligentnego projektu" ten krótki tekst jest próbą ukazania roli przypadku z punktu widzenia naukowego, a nie ideologicznego. Autor przeciwstawia się zarówno redukowaniu ewolucji do czystej gry przypadków, jaki i interpretacjom religijnym, które starają się uzupełnić naukową teorię ewolucji o elementy "inteligentnego projektu". Obie te skrajności, zdaniem Hellera, opierają się na nieporozumieniu, polegającym głównie na niezrozumieniu roli przypadku w strukturze i ewolucji Wszechświata.

Streszczenie artykułu:
1. Wprowadzenie. 2. Wszechświat nieliniowy. 3. Przypadek i losowość. 4. Prawdopodobieństwo na poziomie fundamentalnym. 5. Przesłanie.

20/01/2025

Z cyklu "60 lat minęło..." (2)
[wydarzenia, postacie, ciekawostki z 60 lat SPCh]

KS. PROF. JÓZEF IWANICKI – WSPÓŁZAŁOŻYCIEL I PIERWSZY REDAKTOR NACZELNY SPCh

Współzałożycielem (razem z ks. prof. Kazimierzem Kłósakiem) i pierwszym redaktorem naczelnym SPCh był ks. prof. Józef Iwanicki (1902-1995). Od 1925 roku studiował w Strasburgu matematykę, filozofię i teologię. Doktorat uzyskał w 1933 roku. Następnie studiował filozofię XVII-wieczną w Ecole des Hautes Etudes pod kierunkiem prof. A. Koyrè. Równocześnie pracował w College de France pod kierunkiem profesora E. Le Roy’a i na Sorbonie u profesora L. Brunschvicga. Po powrocie do kraju w 1935 pracował w Wyższym Seminarium Duchownym we Włocławku, gdzie do wojny wykładał logikę, teodyceę i ontologię. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1936 roku. W czasie okupacji niemieckiej brał udział w tajnym nauczaniu. W 1945 powrócił do Włocławka i podjął wykłady z logiki i historii filozofii w reaktywowanym seminarium. Od 1946 roku prowadził wykłady z logiki na Wydziale Teologii Katolickiej Uniwersytetu Warszawskiego, a także podjął wykłady z metodologii na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W 1952 roku otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Po aresztowaniu przez Urząd Bezpieczeństwa ówczesnego rektora KUL, ks. Antoniego Słomkowskiego, został wybrany na rektora KUL, którym był do października 1956 roku. Po utworzeniu w 1954 roku Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie został jej profesorem zwyczajnym i kierownikiem Katedry Psychologii Teoretycznej i Eksperymentalnej. W latach 1965-1972 był rektorem ATK. Był związany z ruchem księży patriotów. Jego grób znajduje się na cmentarzu komunalnym we Włocławku.
Ks. prof. Józef Iwanicki był kontynuatorem myśli tzw. Koła Krakowskiego, dążącego do odnowienia tomizmu przez logikę matematyczną. W swojej twórczości naukowej ks. Iwanicki poniósł w czasie wojny dotkliwe straty. W 1939 roku ukończył książkę o dochodzeniu według Kartezjusza, Arnolda, Pascala i Malebranche’a, której rękopis wraz z notatkami zniszczyli Niemcy. W czasie okupacji, będąc w Warszawie przygotował do druku obszerną pracę na temat metodologii kartezjańskiej, ale i ten dorobek naukowy nie ujrzał światła dziennego, zaginął bowiem w czasie powstania warszawskiego. Zainteresowania naukowe ks. prof. Józefa Iwanickiego obejmowały psychologię, logikę, zwłaszcza zagadnienie systematyzacji logiki formalnej, zastosowania logiki w filozofii. Badania swoje rozpoczynał od wnikliwej krytyki rozwiązań znanych z historii, następnie zaś podejmował próby konstruktywne. Cenne wyniki osiągnął w zakresie dedukcji naturalnej, sylogistyki oraz w zastosowaniach logiki formalnej w filozofii Boga.
„Od pracowników uczelni, na wszystkich stanowiskach, żądał (powtarzam: żądał) wytężonej pracy i zaangażowania w sprawy uczelni. Pod tym względem był bardzo wymagający. (…) żył Akademią i jej sprawami. Będąc na emeryturze nie tylko interesował się losami uczelni, ale organizował u siebie spotkania zachęcając zebranych do rzetelnej, wytężonej pracy dla rozwoju uczelni. Cieszył się z każdego osiągnięcia w tej dziedzinie. Tak było do ostatnich niemal chwil Jego życia” (M. Lubański – z homilii wygłoszonej podczas pogrzebu ks. profesora Józefa Iwanickiego, 8.08.1995).
Funkcję redaktora naczelnego SPCh pełnił w latach 1965-1973. W SPCh opublikował 6 artykułów i 6 recenzji książek. Dorobkowi filozoficznemu Józefa Iwanickiego poświęcono fragment nr 1 SPCh z roku 1973.

Więcej zob.: Z. Pawlak, Działalność naukowo-organizacyjna ks. prof. Józefa Iwanickiego, Studia Włocławskie 3(2000), 360-377; Ksiądz Rektor Józef Iwanicki. Kapłan i metodolog filozofii, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2007; E. Nieznański, Józef Iwanicki, Powszechna Encyklopedia Filozofii, t. 5, PTTA, Lublin 2004, 136-140.

18/01/2025

Z cyklu "60/60 the best of SPCh" (3)
[60 najciekawszych publikacji z 60 lat istnienia SPCh]

Józef Tischner: "Strukturalne zagadnienia refleksji i spostrzeżenia immanentnego w świetle niektórych tez Edmunda Husserla" [Studia Philosophiae Christianae 2(1966)1, s. 205-257].

Link do tekstu:
https://bazhum.muzhp.pl/journals/384/issues/41627

Jest to jedna z pierwszych publikacji Józefa Tischnera, opublikowana po uzyskaniu przez niego doktoratu (1963 rok), i zarazem jedyny, choć obszerny jego artykuł opublikowany w SPCh (ponadto opublikował dwie recenzje). Praca jest poświęcona strukturalnej analizie aktów poznania refleksyjnego i spostrzeżenia immanentnego. Jej punktem wyjścia są podstawowe tezy teorii, którą w pewnych zarysach wysunął w swej fenomenologii transcendentalnej Edmund Husserl. Jak zapowiada autor we Wstępie „Praca ma charakter krytyczno-konstrukcyjny. Oznacza to, że jako swój cel stawia sobie, by rozstrzygnięciom Husserla, które wydają się nie dość uzasadnianie, przeciwstawić w miarę możliwości uzasadnione rozstrzygnięcia pozytywne. W poszukiwaniu rozstrzygnięć o takim charakterze nawiązuję częściowo do niektórych tez twórcy fenomenologii, które rozwijam, posługując się jego własnymi metodami analiz i opisów fenomenologicznych” (s. 205). Do grupy krytycznej należą wszystkie tezy wynikające z odrzucenia niektórych poglądów Husserla, uznanych przez Tischnera za niesatysfakcjonujące. Mamy tu tezy krytyczne dotyczące próby ustalenia, na czym polega poznanie refleksyjne; krytykę twierdzenia przypisującego refleksji charakter absolutnie iteracyjny; krytykę opisu obiektywizacji przeżyć przez akt refleksji; krytykę twierdzenia, że akt immanentnej percepcji nie jest samoistny w stosunku do swego przedmiotu; oraz krytykę przekonania Husserla (utrzymywanego w sposób implicite), że akt refleksji jest czasowo chwilowy. W ramach części konstrukcyjnej Tischner, po pierwsze, zajmuje się opisem charakteru poznania refleksyjnego. Zgodnie z tym opisem do istoty aktu refleksji należy to, że kierunek jego intencji poznawczej jest z góry zdeterminowany przez jego treść znakową, w ten sposób, że stawką jest zawsze uchwycenie „tego, co moje” w najszerszym sensie (w treści znakowej aktu występuje egotyczny moment posiadania). Dalej zajmuje się rozróżnieniem między aktami czystej refleksji, w których treść znakowa nie jest jednoznacznie określona pod każdym względem, a aktami refleksji, w których treść znakowa jest jednoznacznie określona. Akty refleksji są rzeczywiście „iteracyjne”, ale możliwość regresji w skończoność jest w zasadzie wykluczona przez absolutną samoświadomość aktów refleksji jako doświadczeń aktu szczególnego rodzaju. Wynika to w szczególności z tetycznego momentu aktu refleksji, „funkcjonującego w uwikłaniu” i zjednoczonego ze specyficzną „egzystencjalną siłą” aktu. Fenomenologiczny opis ujawnia szczególną sytuację immanentnej percepcji w aktach refleksji, które nie są immanentną percepcją: immanentna percepcja, o której mowa, funkcjonuje w tych aktach jako podstawowy składnik, chociaż jej intencja nie jest „wyraźnie” dana. Czasami percepcja immanentna „obiektywizuje” nasze doświadczenie, narzucając mu formę „zewnętrznego” przedmiotu. Takie „uprzedmiotowienie” ma miejsce zwłaszcza w aktach refleksji, które wyróżniają się jednoznacznie określoną treścią znakową. Grupę pozytywnych rezultatów przeprowadzonego badania uzupełnia ujawnienie czasowej rozciągłości niektórych przynajmniej aktów refleksji, a zwłaszcza aktów percepcji immanentnej. Warto przypomnieć tę publikację także z tego powodu, że Senat RP ustanowił rok 2025 Rokiem ks. prof. Józefa Tischnera.

Streszczenie artykułu:
Część I. §1. Husserlowska koncepcja ogólna refleksji. §2. Budowa spostrzeżenia immanentnego. Część II. R. I. Analiza krytyczna podstawowych tez ogólnej teorii refleksji. §1. Istota aktu refleksji. §2. Iteratywność refleksji i charakter momentu tetycznego. R. II. Analiza krytyczna niektórych elementów teorii spostrzeżenia immanentnego. §1. Z problematyki „uprzedmiotowienia”. §2. Przyczynek do zagadnienia immanencji. §3. Spostrzeżenie immanentne a czasowy charakter przeżyć.

11/01/2025

Z cyklu "60/60 the best of SPCh" (2)
[60 najciekawszych publikacji z 60 lat istnienia SPCh]

Edward Nieznański: "Dostateczna racja istnienia świata" [Studia Philosophiae Christianae 40(2004)2, s. 189-195].

Link do tekstu:
https://bazhum.muzhp.pl/journals/384/issues/41584

Autorem artykułu jest prof. Edward Nieznański, polski logik zmarły 10 grudnia 2024 roku, wieloletni pracownik Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, a następnie Instytutu Filozofii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, prorektor ATK w latach 1990-1996. W SPCh opublikował łącznie 30 artykułów i 16 innych tekstów (recenzji, sprawozdań, biogramów). W latach 1973-1981 roku był sekretarzem redakcji SPCh, a następnie członkiem Komitetu Redakcyjnego i Rady Naukowej (1981-2020), a także członkiem honorowym Rady Naukowej (2020-2024). W numerze 1/2009 SPCh znalazły się artykuły będące rozszerzeniem wystąpień wygłoszonych podczas konferencji „W kierunku filozofii klasycznej – inspiracje i kontynuacje” (15-16.01.2009), która odbyła się dla uczczenia 70. rocznicy urodzin prof. Nieznańskiego.
Celem artykułu jest interpretacja i uzasadnienie tezy, która głosi, że świat posiada dostateczną rację swojego istnienia. Punktem wyjścia jest konstrukcja pojęć w porządku ich definicyjnej zależności. Chodzi przy tym o pojęcia, które obejmują rozumienie przedmiotów, zbiorów i relacji, o których następnie traktuje język przedmiotowy i teoria ujmująca związek świata z absolutem. Wnioskiem autora jest stwierdzenie, że obecny świat materialny nie jest absolutem, bo posiada konieczne racje do swego istnienia poza sobą, chociażby w światach wcześniejszych, z których powstał. „Z tych samych względów żaden wcześniejszy świat materialny nie jest dostateczną racją istnienia ani świata obecnego, ani siebie samego. Gdy więc dla każdego bytu dostateczna racja jego istnienia jest niezbędna, absolut, czyli dostateczna racja bytu obecnego świata materialnego, leży poza każdym światem materialnym. I nie tylko obecny świat materialny jako zespół swoich części, lecz również żadne jego podzespoły, z tych samych także powodów, co całość, nie stanowią dostatecznej racji istnienia ani świata ani siebie samych. Absolut zatem nie jest żadnym ciałem, będąc bytem realnym” (s. 195).

Streszczenie artykułu:
1. Wstęp. 2. Semimodel. 3. Język przedmiotowy. 3.1. Słownik. 3.2. Termy. 3.3. Formuły. 4. Teoria dostatecznej racji istnienia świata. 5. Semantyczny model. 5.1. Wartościowanie zmiennych. 5.2. Interpretacja stałych. 5.3. Logiczne wartości formuł.

06/01/2025

Z cyklu "60/60 the best of SPCh" (1)
[60 najciekawszych publikacji z 60 lat istnienia SPCh]

Józef Iwanicki: "„Psychiczne”, „duchowe” w człowieku według materializmu dialektycznego i według tomizmu" [Studia Philosophiae Christianae 1(1965)1, s. 17-74].

Link do tekstu:
https://bazhum.muzhp.pl/journals/384/issues/41625

Tekst ukazał się jako drugi w kolejności artykuł opublikowany w SPCh w numerze pierwszym czasopisma w 1965 roku. Jego autorem jest współzałożyciel i pierwszy redaktor naczelny SPCh, ks. prof. Józef Iwanicki, logik, rektor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, a następnie Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie. Styl tego obszernego artykułu jest charakterystyczny dla jego autora – bardzo uporządkowany i usystematyzowany wykład, ściśle podzielony na oznaczone punkty. Dziś zazwyczaj tak już się nie pisze. Zaś tematyka tekstu jest charakterystyczna dla czasów, w których powstał i dla początkowego okresu istnienia SPCh, kiedy to bardzo często publikowane były w nim artykuły dotyczące dyskusji filozoficznej między tomizmem a materializmem dialektycznym. Trzeba przy tym pamiętać, że ówczesne teksty podlegały cenzurze państwowej, co sprawiało, że polemika światopoglądowa musiała być stonowana, choć, jak można się przekonać, czytając artykuł Iwanickiego, była bardzo merytoryczna i uczciwie prowadzona, a jednocześnie interesująca. Z perspektywy minionych 60. lat tekst ten stanowi ważne świadectwo na temat tamtych dyskusji oraz stylu prezentowania stanowisk filozoficznych i sposobu ich oceniania. Warto także zwrócić uwagę, że Iwanicki odwołuje się do ówczesnej perspektywy naukowej z zakresu psychologii i biologii człowieka. W konkluzji stwierdza jednoznacznie, że „tomistyczne stanowisko jest negatywne względem marksistowskiej koncepcji uznającej całe compositum ludzkie, a więc »duchowe« i »cielesne« za rezultat ewolucji materialnej”. Ale zauważa także, iż „W obu koncepcjach podejścia metodologiczne są konsekwentne i korespondują z ukształtowanymi pojęciami o traktowanym przedmiocie lub o rzeczywistości psychicznej człowieka”.

Streszczenie artykułu:
Analizując marksistowską koncepcję „psychiki” dochodzimy do ustalenia tez, wśród których wyróżniamy – po pierwsze – te, które odrzucają poglądy głoszone przez materializm „antydialektyczny” – czy to w formie naturalistycznej, czy też w formie panpsychistycznej, psychologistycznej lub behawiorystycznej. Dalej – mamy tezy przeciwstawiające się koncepcjom wypracowanym przez pozytywizm i dualizm psychofizyczny. Wreszcie – po tych rozważaniach na temat tendencji eliminacyjnych – rozpoczynamy temat konstrukcji. Temat ten zawiera – z jednej strony – poglądy na treść tez, a z drugiej – poglądy na sposoby dowodzenia tych tez. Oto tezy i ich główne konsekwencje: w pierwszej podkreśla się, że „to, co duchowe” jest właściwością materii zorganizowanej w najwyższym stopniu; w konsekwencji – sama materia jest bytem substancjalnym, „to, co duchowe” należy do sfery przypadłości: i jeszcze jedna konsekwencja: nie ma niczego, co można by oddzielić od materii cielesnej. Druga teza głosi, że „to, co psychiczne” powstaje w wyniku ewolucji i rozwoju materii; w konsekwencji – materia jest przyczyną pojawienia się tego, co „duchowe”, a także to materia jest zasadą wyjaśniającą to, co „duchowe”. Trzecia teza głosi, że ludzki mózg jest odpowiednim źródłem „psychiki”: „psychika” zależy ściśle – z funkcjonalnego i genetycznego punktu widzenia – od mózgu. Analiza dowodów pokazuje, że przesłanki są powiązane – z jednej strony – z faktami, a przede wszystkim z interpretacjami faktów; z drugiej strony, powiązania te są ukierunkowane na zasady systemu marksistowskiego. Analiza tomistycznej koncepcji „duchowego” prowadzi do czterech tez, z których pierwsza pokazuje, że teoria hylemorficzna jest jednorodna i spójna. Dowód tej tezy opiera się na porównaniu substancjalnej struktury zwierzęcej z substancjalną strukturą ludzką. Druga teza głosi, że człowiek jest istotą prostą. Prostoty tej dowodzi jedność podmiotu, jedność istnienia i jedność działania: wszystkie tendencje tworzą harmonijny i jednorodny system. Teza trzecia pozwala docenić ontologiczną wartość „psychiki ludzkiej”: „psychika” – w swej strukturze – jest rzeczywistością substancjalną, a w swych funkcjach – nie podlega całkowitej wewnętrznej zależności od ciała. Czwarta teza dotyczy genezy „psychiki” w człowieku: geneza ta nie ma wystarczającego uzasadnienia w ewolucji materii. Ta nieadekwatność odzwierciedla fakty ustalone przez paleontologię, genetykę i inne nauki przyrodnicze. Tezy te stanowią trzon rozwiązania trudnego problemu, a cała konstrukcja teoretyczna pozostaje w całkowitej harmonii z systemem tomistycznym. Końcowa konkluzja podkreśla zbieżność i rozbieżność dwóch koncepcji „psychiki”. Zbieżność ma charakter formalny: ujawnia się w krokach podejmowanych przez obie koncepcje w celu wprowadzenia – z jednej strony – faktów i ich interpretacji oraz – z drugiej strony – zasad odpowiednich systemów – do konstruowanych dowodów. Rozbieżność pojawia się w tendencji do nadawania odpowiednich znaczeń ogólnym poglądom. W obu koncepcjach podejścia metodologiczne są konsekwentne i korespondują z ukształtowanymi pojęciami o traktowanym przedmiocie lub o rzeczywistości psychicznej człowieka.

Adres

Wóycickiego 1/3
Warsaw
01-938

Strona Internetowa

http://spch.uksw.edu.pl/

Ostrzeżenia

Bądź na bieżąco i daj nam wysłać e-mail, gdy Studia Philosophiae Christianae umieści wiadomości i promocje. Twój adres e-mail nie zostanie wykorzystany do żadnego innego celu i możesz zrezygnować z subskrypcji w dowolnym momencie.

Skontaktuj Się Z Firmę

Wyślij wiadomość do Studia Philosophiae Christianae:

Widea

Skróty

Udostępnij

Kategoria

Witryna informacyjna