08/11/2023
Сэтгүүл зүй соён гэгээрүүлэх үүрэгтэй юу?
МУИС-ийн Сэтгүүлизүй, олон нийтийн харилцааны тэнхимийн багш, манай клубийн чиглүүлэгч, доктор Д.Идэржаргалын нийтлэлээс уншаарай 🤗
СЭТГҮҮЛ ЗҮЙ СОЁН ГЭГЭЭРҮҮЛЭХ ҮҮРЭГТЭЙ ЮУ?
Грекийн аугаа их сэтгэгч Платоны “Төр улс” зохиолын VII бүлэгт үнэн, олон нийт, сэтгүүл зүйн үүрэг болон ёс зүйн талаарх том санааг агуулсан “The Allegory of the Cave” нэрт ёгт яриа буй.
Платоны ах Глаукон, багш Сократ нарын харилцан яриа хэлбэрээр бичигдсэн “Агуйн зүйрлэл”-ийн үйл явдлыг зургаар (хавсаргасан) ингэж дүрсэлжээ.
Ёгт яриаг товчилбол, хүмүүс агуйн хананд хүзүү, хөлөөрөө гинжлэгдэн зөвхөн урагшаагаа л харан орших аж. Бүхий л насаараа хоригдож буй тэдний хойгуур янз бүрийн эд зүйлс барин хүүхэлдэй баригчид алхална. Тэдний барьсан дүрсүүд галын гэрэлд ойж хоригдлуудын урд үзэгдэхдээ “үнэн бодит байдал” болж сүүдэртэнэ. Хоригдлууд уулыг бөөрөнхий гэж үзүүлбэл бөөрөнхий л гэж итгэнэ. Нэгэн хоригдол шоронгоос оргон бодит ертөнцтэй танилцаад үнэнийг хэлэхээр эргэн ирдэг ч хэн ч түүнд итгэдэггүй. Энэ зохиолыг сэтгүүл зүйн ёс зүйтэй холбон тайлбарлахдаа:
🤳🤳🤳хоригдлуудыг сошиалаар шуугьсан цуу яриа, хов жив, ер нь уншсан, сонссон бүхэндээ итгэдэг хүмүүсийн нийгэмтэй, 📣📣📣хүүхэлдэй баригчдыг мэдээллээр төөрөгдүүлэгчид буюу олон нийт нийгмийн асуудлыг юу гэж харахыг удирдах зорилготой, дийлэнхдээ эрх мэдэлтэй хүмүүстэй,
🌏🌏🌏агуйн гаднахыг үнэн бодит байдалтай,
✒✒✒оргосон хоригдлыг үнэн бодит байдлыг мэдээлдэг сэтгүүлчтэй зүйрлэн авч үздэг.
Платоны зохиолоос #сэтгүүлзүй нийгмээ #соёнгэгээрүүлэх #үүрэгтэйг тодоос тод харж болно. Учир нь, нийгэм гэгээрээгүй бол хэвлэл мэдээллийн байгууллага хэдий үнэнийг өгүүлсэн ч олон нийт буюу мэдээллийг хүлээн авагчид түүнд итгэхгүй эсвэл түүний дэвшүүлж буй асуудалд ач холбогдол өгөхгүй нь тодорхой юм.
‼‼‼ Өнөөгийн манай нийгэм Платоны “Агуйн зүйрлэл” шиг нөхцөлтэй байгааг сэтгүүл зүйд гарч буй цөөнгүй гаж үзэгдэл батлан харуулна. Энд олон нийтийг гэгээрээгүй хэмээн буруутгахыг зорьсонгүй, угаас чөлөөт хэвлэлтэй болсноос хойших 30 гаруйхан жилд шар хэвлэл, цахим хэвлэл, сошиал медиа гээд хэчнээн ч олон өөрчлөлт сэтгүүл зүйн салбарыг дайрав. Энэ зуурт монголчуудыг хэвлэл мэдээлэл, мэдээллийн суурь боловсролтой болгох бодлого бүү хэл цаг хугацаа ч хангалттай байгаагүй нь бодит нөхцөл юм.
⁉⁉⁉ Бид сэтгүүл зүй гэж юу юм, яагаад чухал юм, ямар үүрэгтэй юм, олон нийт нь сэтгүүл зүйгээс юу хүлээх ёстой вэ гэдгээ нэг цонхоор харж сураагүй байна. Тиймдээ ч өнөөдөр сэтгүүл зүй соён гэгээрүүлэх үүрэгтэй, үүрэггүй гэдэг дээр салбар дундаа мэтгэлцэж байх шиг байна.
✅✅✅Сэтгүүл зүй соён гэгээрүүлэх үүрэгтэй юу? ТИЙМ. Сэтгүүл зүйн тулганы гурван чулуу бол , , юм. Энэ гурав бие биеэсээ шууд харилцан хамааралтай. Аль нэг нь дутагдвал сайн сэтгүүл зүй оршин тогтноход хэцүү. Хэдий сэтгүүл зүй эрх чөлөөтэй байгаад, ёс зүйгээ хэлбэрэлтгүй сахин чанартай мэдээ, контент бүтээлээ ч түүнийг нь сөхөж ч үздэггүй олон нийт байвал үр ашиг гарах уу? Монголд ёс зүйгүй сэтгүүлчид олширч буйн нэг шалтгаан нь тийм сэтгүүл зүйг олон нийт нь үнэлж, даган биширч буйтай холбоотой юм.
Сэтгүүл зүй соён гэгээрүүлэх үүрэгтэй гэхлээр манай салбарын зарим хүмүүс “Чи хэвлэл мэдээллийн байгууллага удирдаж үзсэн үү, Чи цалин тавьж үзсэн үү” гэж асуудаг. Сэтгүүл зүй нэг талаас олон нийтийн эрх ашигт үйлчлэх, нөгөө талаас ашиг орлого олох ёстой онцгой бизнес гэдгийг хүлээн зөвшөөрнө. Харин энэ хоёр үүргээ тэнцвэржүүлж чадах эсэх нь нэн чухал асуудал юм. Зөвхөн цалин тавихын төлөө, зөвхөн ашиг олохын төлөө сэтгүүл зүй хийж болно гэж үү? Зөвхөн ийм л зорилго өвөртөлж ажиллавал нөгөө бие даасан байдал, мэргэжлийн ёс зүй, олон нийтийн мэдэх эрх хэддүгээрт эрэмбэлэгдэх вэ?!!!
❎❎❎Соён гэгээрүүлэх гэдэг нь тархи угаах гэсэн утгатай юу? ҮГҮЙ. “Сэтгүүл зүйг соён гэгээрүүлэх үүрэгтэй гэвэл Соён гэгээрүүлэгч телевизийг үз” гэж надад нэгэн хүн хэлж байлаа. Соён гэгээрүүлнэ гэдгийг учиргүй л олон нийтэд лекц уншиж, хичээл заадаг гэж ташаа харж буйн илрэл юм. Сэтгүүл зүйд соён гэгээрлийг ингэж хийдэггүй, харин өдөр тутмын бүтээлүүдээрээ дамжуулан хийдэг. Өөрөөр хэлбэл, үнэн бодит байдлыг мэдээлэх зуураа хүлээн авагчдаа боловсруулж, танин мэдүүлэхийг гэгээрүүлэх үүрэг гэж ойлгоно.
Социализмын үеийн сэтгүүл зүйн соён гэгээрүүлэх үүрэг чинь өнөө цагт боловсруулах, танин мэдүүлэх үүрэг хэмээгдэж буй. Өөрөөр нэрлэж байгаа ч мөн чанарын хувьд ижил. Ер нь соён гэгээрүүлэх гэдгийг социализмын үеийн нэр томъёо гээд хэн хэлчихсэн юм бол?
❎❎❎Зөвхөн социалист сэтгүүл зүйд сэтгүүл зүйг соён гэгээрүүлэх үүрэгтэй гэж заадаг уу? ҮГҮЙ. Сэтгүүл зүй ийм үүрэггүй, зөвхөн мэдээлэх л үүрэгтэй гэж бичиж буй хүмүүсийн байр сууринаас энэ бол социализмын үеийн юм, барууны сэтгүүл зүйд ийм үүрэг байхгүй, сэтгүүл зүй зөвхөн мэдээлэх л үүрэгтэй гэсэн өнцөг тод харагдана лээ. Социализм гэхээр л муу, капитализм гэхээр л сайн гэж үү? Социализм, капитализм хоёр сайн сайхан, хөгжингүй нийгмийг байгуулах нэг л зорилгод хоёр өөр замаар, өөр үзэл онолоор зүтгэсэн хэрэг. Тиймээс хүний нийгэмд байж болох бүхий л зүйл социализм, капитализмд их бага хэмжээгээр оршин буй.
Бидний урдаа барьж буй барууны сэтгүүл зүйд сэтгүүл зүйн соён гэгээрүүлэх үүргийн талаар харин ч тод томруунаар авч үздэг. Билл Ковак, Том Розенстиел нарын алдарт “The Elements of Journalism: What Newspeople Should Know and the Public Should Expect” номд сэтгүүл зүйн олон үүрэг, зарчмын талаар тусгахдаа боловсруулах үүрэгт нь чухал ач холбогдол өгсөн байдаг.
Америк, Европын томоохон хэвлэлүүд ч сэтгүүл зүйн соён гэгээрүүлэх үүргийг бүр алсын хараа, үнэт зүйлдээ тунхагласан байдаг юм шүү. 🤩🤩🤩“BBC: Бидний зорилго бол олон нийтийн ашиг сонирхолд үйлчилж, бүхий л хүлээн авагчдыг шударга, өндөр чанартай, бусдаас ялгарах бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр мэдээлэх, боловсруулах, зугаацуулах явдал юм”; 🤩🤩🤩“Нью-Йорк Таймс: Бидний зорилго энгийн. Бид үнэнийг эрэлхийлж, хүмүүст дэлхийг ойлгоход тусалдаг. Зорилго маань аугаа сэтгүүл зүй уншигч бүрийн амьдралыг баялаг, дүүрэн; нийгмийг илүү хүчирхэг, шударга болгох хүчтэй гэсэн бидний итгэл үнэмшилд үндэслэсэн” гэж бичжээ. Эндээс аугаа зорилготой сэтгүүл зүй хүлээн авагчидтайгаа хамт л урагшилна гэж буй нь тун ойлгомжтой харагдана.
👏👏👏Олон нийтийг гэгээрүүлэх, боловсруулах үүргээ “BBC” баримтат кино, мэдээлэлжсэн контент, боловсролын хөтөлбөрүүдээр; “Нью-Йорк Таймс” “The Gray lady”-гүнзгий сурвалжилгууд, “The learning network” боловсролын эх сурвалжаараа; “Guardian” хэвлэл мэдээлэл, мэдээллийн боловсролын төлөөх хөтөлбөрүүд, “NPR” “TED Radio Hour” болон “Planet Money” шоунуудаараа; “PBS” “PBS NewsHour” гүнзгий сурвалжилгын бүтээлүүдээ олон нийтийг гэгээрүүлэх, боловсруулах зорилготойг онцолжээ.
Нэгж бүтээгдэхүүн нь ч тэр, тухайлбал, Сирийн дайны халдлагын талаар мэдээлэхдээ ч төгсгөлд нь энэ дайн хэзээ, яагаад эхэлсэн юм, хор уршиг нь юу байгааг товч өгүүлсэн байдаг даа. Тэд ингэж л гэгээрүүлдэг.
✋✋✋Цаашид сэтгүүл зүйн соён гэгээрүүлэх үүрэг улам бүр өснө. Мэдээллийн хэрэгслийн технологийн нөлөөгөөр сэтгүүл зүй олон нийтийг мэдээллээр хангах чиг үүргээ сошиал медиад алдаж эхэлж буй. Ийм үед ёс зүйтэй, мэргэжлийн сэтгүүл зүй гэдгийг ялгах гол хөшүүрэг нь олон нийтийг боловсруулах, соён гэгээрүүлэх зорилго бүхий цогц, баримтад суурилсан бүтээл гэдгийг сэтгүүл зүй өндөр хөгжсөн орны судлаачид хэлж байгаа шүү.
Өөрөөр хэлбэл “гэгээрүүлэх” гэдэг нь “мэдээлэх”-ийн хажуугаар санаж байх ёстой императив юм. Ингэж ажилладаг мэргэжлийн сэтгүүлч манайд олон байдаг. 👊👊👊
