09/06/2024
ЖАРГАЛЫН НАЙМАН МОРЬ УУ, ЭСВЭЛ...
Найм. Би энэ тоог шүтдэг гэж хэлэхгүй л дээ. Гэхдээ одоогоос 12 жилийн өмнө “ЖАРГАЛЫН НАЙМАН МОРЬ” гээд шилмэл маягийн 8 боть ном хэвлүүлсэн түүхтэй. Чухам яагаад гэж үү... Эзэн богд Чингис хаанаа дээдлэх үзэл ид дэлгэрсэн үед Чингис хаанаа толгойтой бүхэн судалсан сурталчилсан гэж болно. Чингис хаангүй л бол хүчгүй явуургүй гэх туйлшрал дунд явлаа. Буянт-Ухаа хэмээх сайхан нэртэй нислэгийн буудлаа Чингис хаан буудал гэж сольлоо. Төрсөн тоонот болох Хэнтий аймгийн төвийг Өндөр хаан гэж байснйыг Чингис хот болгож зүггүйтлээ. Монголчуудын хүндлэлт ухааны нэг бол өвөг дээдсийнхээ нэр алдрыг ил хэлдэггүй, бэлгэшээж цээрлэдэг том ёс билээ. Иймийн учир эзэн богд Чингис хааныгаа “ӨНДӨР ХААН” хэмээн дээдэлснийг ухаж ойлгож чадаагүйн бэлээхэн жишээ энэ юм даа. Түзүнчлэн Эзэн богдынхоо хөргийг архины шилэн дээр хар шараар нь залж сархад хийж “Хар чингис уух уу, Шар чингис уух уу”... гээд архины мухлаг руу гүйлдэж, гар дамжуулан хөнтөрч байлаа. Сүүлдээ тамхи тариа, тамхины үнсний саван дээр хүртэл зурж туйлшралаар “өвчилсөн” байдаг. Их жанжин Сүхбаатараа мөнгөн дэвсгэртээс татан буулгаж, Чингис хаанаа залж, Чингис хаан буурчийн газар сүндэрлүүлж, юм юм болсон. Чингис хаан дээд сургууль байгуулагдаж олон оюутан элсүүлж, өвөөгөөрөө бахархан өөрөө судалж ардын багш болтлоо өөдөлсөн хүн ч бий. Нэг хошин зүйл ярья л даа. Монголын утга зохиол, сэтгүүл зүйд намайг хөтлөн оруулсан, нэрийн хуудас болсон “Ургацын далай” нэвтрүүлгээ залгамжлуулж алтан тоостой микрофон / дуун цацруулагч/-оо гар сэтгэлээрээ хүлээлгэн өгсөн Монголын радиогийн “Бүдүүн дуут” хэмээн олноо алдаршсан Хори шарайд Базарын Цэдэндамбатаныг даваадуулж, “Тэр шингис хаан бид хоёр чинь Нэг аймгийн, нэг сумын бүр нэг багийн хоёр” гэсэн гээд л ардын аман зохиол болтол ярьсан даа. Түүхэнд бол их эзэн хааны төрсөн тоонотыг Хэнтий аймгийн Дадал сумын “Дэлүүн болдог “ гэдэг бол манай багш Хэнтэй аймгийн Дадал сумын Сэлдээ цагаан Балж, Сэрүүн Галттай” юм л даа. За ингээд л Монголчууд Чингис хаанаараа омогшиж, түүнгүйгээр амьдрахгүй юм шиг болсон үед айл бүхний хойморт их хааны хөрөг хүндлэгдэж, өнгөрсөн жилээс өрх бүр залахыг зарлиглалаа. Зураачид найман шарга морины зураг том бгаар зурж бэлэгшээж зах зээлд тодорхой байр эзэллээ. “Сайн хүний нэрийг гурав худалдаж иднэ” гэж монголчууд цэцэлдпэг. Би ч энэ туйлшралд дагаар орсноо нуухгүй. Энэ үе бол миний “Монгол адууны зүс” сонирхон судалж байсан торгон үе л дээ. Чингис хааны найман шарга агт, Дондогдулам хатны найман шарга гээд ид “онгичиж” байсан цаг. Тэгээд л найман боть номоо ингэж нэрлэсэн хэрэг. Бас ч номын чимэг зурагтаа энэ чиглэлээр таталбар зураг зурж хүртэл өвчигнөсөн үе л дээ. Уйдмаар их урт оршлоо үлдээгээд НАЙМ-ын тоонд анхаарлаа хандуулья. Эхний гаргалгаа. “Жаргалын найман морь” гэж нэг даруухан зураг бий дээ. Энэ зургийг 19 дүгээр зууны үед Цагаан Жамба гэдэг хүн урласан юм. Зурагт юуг дүрсэлж, юуг бэлгэдсэн бэ?...”... Нарт ертөнц, гэрэл гэгээ, аз жаргал, эрх чөлөөг бэлгэдсэн утгатай энэ зурагт наран, саран мандаж, уул, ус, мод, ногоо өв тэгш жигдэрсэн үзэсгэлэнт байгалийн дунд найман морийг дүрслэхдээ хол, ойр, наана, цаана, гол ба туслах хэмээн ялгалгүй ижил тэнцүү харьцаа хэмжээтэй зуржээ.
Энд морьдыг өөр өөр хөдөлгөөн хэмнэлтэй, хөрвөөж, хэвтэж, шээж, зогсож, мод шөргөөж, биеэ маажиж, эргэн харж, хөлөөрөө ус самарч буй байдалтай эрх тааваараа байгааг харуулахдаа монгол адууны галбир төрх, хэв шинжийг үнэн, бодитой урласан байна. Байгалийг дүрслэхдээ тэнгэр газрын зааг, хаяаг нарийн гаргалгүй аажим уусган замхруулж, уулсын оройд үүл тогтоон, хөх тэнгэрт нар, сарыг зурсан нь арга, билиг хийгээд эрх чөлөө, тусгаар тогтнол, өөдлөн мандахыг бэлгэдсэн санаа болно.” Хэмээн тайлбарласан нь бий. Айргийн том хулан дээр энэ зургийг их зурсан байдаг.
Наймын тоо нь жаргал цэнгэл, өв тэгш амьдрал ахуйг, мөн аливаа зүйлийн бүрэн хүч чадлыг билэгддэг гэж үздэг байна. Жаргалын найман морь, Монголын нууц товчоонд гардаг Чингис хааны найман шарга агт зэрэг нь ийм утгатай. Мөн Наймын тоо нь хязгааргүй ертөнцийн орон зайн төсөөлөл буюу найман зовхисыг илэрхийлдэг тул урт удаан нас, үүрд мөнхийн билэгдэл болдог ажээ.
Удаах нэг гаргалгаа нь Ардын багш, эрдэмтэн монгол бичгээр монголчуудын нүдийг анх тайлсан Шаравын Чоймаа багштан: Чингис хааны найман шарга агт+ тан “агттан” гэсэн үгийг нарийвчлан судалсан байдаг. Энэ судалгаагаар тэрээр 7 зүйл дээр судалгааны дүгнэлтээ хийсэн байдгийг Адууны зүс судалж ахуйдаа олж уншсан минь миний мэдлэгт нэмэр болж байсан юм. Юуны өмнө Чингис хааны найман шарга гэдэг ойлголт нь Найман шарга морь байсан уу, эсвэл онцгой хэдэн шаргатай хэсэг /азарга/ адуу байсан уу…гэсэн шинжлэхүйн эргэцүүлэмжийг хөндсөн байдаг. Энэ гаргалгаа нь “агт” гэвэл нэг тоо, “агттан” гэвэл олон тоо гэсэн утгыг эрхэмлэсэн. Худам эх бичиг, Монголын нууц товчооны үндсэн галигаас иш татан судлаад ийм дүгнэлтэнд хүрсэн. Сонин л санаа л даа. Наймын тооны элдэв шинжийг улс орнуудад хэр зэрэг ойлгодог талаар ганц нэг жишээ татаж сонирхоё. НАЙМ-ын тоо эд баялаг эрх мэдэл, амжилтыг билэгддэг. Энэ тоо хүн судлалтай холбогдохоороо хүний хувийн шинж чанар хүчтэй хөгжсөн байдаг гэж үздэг. Агуу их амжилтанд хүрэх буюу эсвэл азгүй хүмүүс байх бөгөөд алтан дундаж байдаггүй. Өөдрөг үзэлтэй мэт боловч оньсого мэт байж чаддаг. Үнэний төлөө тууштай тэмцэгч. Дорнын ихэнх орнуудын хувьд 8-ын тоо нь аз жаргалыг бэлгэддэг. Ялангуяа Хятад улсын хувьд 8-ын тоо нь “баялаг” гэдэг үгтэй ижил сонсогддог байна. Тиймээс Хятадууд 8 давхар барилга барихыг илүүд үздэг бөгөөд 8 давхарт байрлах орон сууц нь нэлээд үнэ хүрдэг аж.
2008 оны Бээжингийн олимпын наадам энэ шалтгаанаар орон нутгийн цагаар 08:08:08-д эхэлсэн байна. Японд ч гэсэн 8-ын тоо бичиглэлээрээ “баялаг” гэсэн утгатай аж.
Урт богино хугацаагаар урд хөршид 6 жил суусан хүний хувьд ажигласан нэгээхэн сонирхолтой жишээгээ дурсваас: Зарим Хятад хоолны газарт хоол захиалахдаа 88 юаньд үнийн дүнгий нь тохируулчихвал 50 хувь хөнгөлдөг менежемнт байдаг л даа. Бид найзуудтайгаа энэ сурталчилгааны аргыг ашигладаг хоолны газар зоог барихдаа бөөн тооцоо хийж инээдэм болдог байлаа. Тэгээд ч хятад гүрэн ХАНЗ үсгийн зурлага дуудлагад их ач холбогдол өгдөг шүү дээ. Найман эрдэнийн цай л гэнэ, Найман эрдэнийн уул л гэнэ. Найм гэдэг тоотой их нөхөрлөж шүтдэг. Бид бол тэг дундуур нь л тууж явдаг.
