03/03/2022
මොකක්ද මේ Depression? 🙂
#හැදිලද? #හැදෙයිද?
#දැනගන්න_කියවන්න!
මානසික රෝග අතරින් පුද්ගල හානිය සහ සමාජ හානිය ප්‍රබල වශයෙන් දක්නට ලැබෙන රෝගයක් ලෙස විශාදය ( Depression ) හදුන්වා දිය හැකිය. චර්‍යාවෙහි සහ සිතුවිලි වල අසාමාන්‍යතාවය ප්‍රබල වශයෙන් මෙහිදී හදුනා ගත හැකි වේ. කෙටි කාලීනව හෝ දිගු කාලීනව රෝගියා අසාමාන්‍ය ලෙස කලකිරීමට පත්වීම මෙම රෝගයේ විශේෂ ලක්ෂණයක් ලෙස හදුන්වා දිය හැක. එසේම දැඩි අලසකම නිසා පරාජිත හැගීම් ඇති වීමත්, සිය දෛනික වැඩ කටයුතු කරගෙන යාමට බාධා ඇති වීමත් මේ රෝගයේ මූලික ලක්ෂණ වේ. ප්‍රබල වශයෙන් ජීවිතය පිලිබදව කලකිරීම සහ ඍණාත්මක සිතුවිලි ඇති වීම මෙම රෝගයේ දක්නට ලැබෙන මූලික ලක්ෂණ වේ. ඒ අනුව කිසියම් දෙයකට රෝගියා යථාර්ථයෙන් ඈත් වීම මෙහිදී දක්නට ලැබේ. තවද අශුභවාදී ලෙස කටයුතු කිරීමද දැක ගත හැක. උග්‍ර රෝග ලක්ෂණ ඇතිවූ විට රෝගියා සියදිවි නසා ගැනීමට පවා පෙළඹිය හැකිය.
විශාදය මානසික රෝගීන්ගේ ප්‍රතිශතයෙන් සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් නියෝජනය කරයි. එසේම කෙටි කාලීනව සහ දිගු කාලීනව පුද්ගලයා මෙම රෝග තත්ට්යෙන් පෙලිය හැක. දැඩි කලකිරීමකට පත්වූ මෙවැනි රෝගීන් අලසකමෙන් යුක්තව බොහෝ පරාධීනව ජීවිත ගත කරයි. එසේම ස්වයං ගෞරවය අඩු මට්ටමක පවතී. එබැවින් රෝගියාට පමණක් නොව සමස්ත සමාජයටම මෙය අසුබවාදී ලෙස බලපායි. පුද්ගල කාර්‍යක්ෂමතාවය අඩුවීම, වෘත්තීය කුසලතා අඩපණ වීමද මෙහිදී පුද්ගලයා තුලින් ඉස්මතු වේ.
අප රටේ සංස්කෘතිය මෙයට කිසියම් හේතුවක් වී තිබේ. මිනිසුන්ගේ විනෝද අංශ අඩුවීම, විවෘත්සබදතා අඩුවීම, ප්‍රශ්න සමග හුදෙකලා වීම, දික්කසාදය, මත්පැන් මත්ද්‍රව්‍ය ආදී දේ භාවිතයට ඇබ්බැහි වීම ආදී ජාතික ප්‍රශ්න විශාල ප්‍රමාණයක් ශ්‍රී ලංකාවේද දක්නට ලැබේ.මේවා සදහා මිනිසුන්ගේ විදදරා ගැනීමේ මට්ටම කෙරෙහි බලපානු ලැබේ.
විශාදය ප්‍රධාන හේතු ආකාර දෙකක් හේතුවෙන් හට ගනී.
🌹රසායනික හේතු
🌹මනෝසමාජ හේතු
මෙම මානසික රෝගයෙන් පෙලෙන පුද්ගලයෙකු තුලින් පහත සදහන් ලක්ෂණ දක්නට ලැබේ.
🌲ස්වයං ගෞරවය බිද වැටීම.
මෙහිදී තමන් විසින්ම, තමන් වැඩකට නැති සමාජයට වටිනාකමක් නොමැති පුද්ගලයෙකු ලෙස සිතනු ලැබේ. එනිසා ජීවිතය අර්ථයක් නොමැති දුකක් ලෙස සිතනු ලැබේ.
🌲ස්වයං ප්‍රතිරූපය හෙවත් ස්වයං දැක්ම ඉතාමත් දුර්වල එකක් වීම.
මෙහිදී තමන් පිලිබදව සුභවාදී ආකල්ප ගොඩනගා ගත හැකි නොවේ.
🌲තීරණ ගැනීමේ නොහැකියාව.
🌲තමා අවාසනාවන්ත පරාජිතයෙකු බව සිතීම.
🌲තමන් තනිවී ඇතිබව සිතීම හා තමන්ට කිසිවෙකුගේ උදවු උපකාර නොමැති බව සිතීම.
🌲සතුට හා විනෝද කටයුතු වලින් ඈත් වීම.
හුදෙකලා වීම.
🌲ලිංගික හැගීම් ඇති නොවීම.
විශාද රෝගයේ මූලික ලක්ෂණ නැවත අංශ තුනක් යටතේ ඉදිරිපත් කල හැක.
1. කායික ලක්ෂණ
2. මානසික ලක්ෂණ
3. ආවේගී ලක්ෂණ
කායික ලක්ෂණ:
🌼ආහාර අරුචිය
🌼ගිලීමේ අපහසුව
🌼නින්ද නොයාම
🌼ශරීර අප්‍රාණිකතාවය
🌼ලිංගික බෙලහීනතාවය
🌼අම්ලපිත්තය
🌼අධික හිසරදය
මානසික ලක්ෂණ:
🌳ආත්ම විශ්වාසය බිද වැටීම
🌳සතුට අහිමි වීම
🌳අසුභවාදී ආකල්ප ඇතිවීම
🌳තීරණ ගැනීමේ අපහසුව
🌳බිය වීම
ආවේගී ලක්ෂණ:
🌸දැඩි කැලඹීම
🌸ප්‍ර@ .&චණ්ඩකාරී හැසිරීම
🌸දි@ .&$වි නසා ගැනීමට හා තවත් කෙනෙක් ම@ .@&රා දැමීමට සිතුවිලි ඇති වීම
🌸තමන් පිලිබද දැඩි වෛ@ .&රයක් ඇතිවීම
විශාද රෝගය නැවත ප්‍රධාන ආකාර දෙකකට බෙදා දැක්විය හැක. ඒ; සරල විශාදය හා උග්‍ර විශාදය ලෙසයි.
🌺සරල විශාදය (Simple Depression)
මනෝ සමාජ හේතූන් මත ඇතිවන විශාදය ‘සරල විශාදය’ න්ම් වේ. ඒ අනුව ප්‍රබල කලකිරීමකට පත් නොවුනද මානසික වේදනාව දෛනික වැඩ කටයුතු කඩාකප්පල්වීම මේ තුල දක්නට ලැබේ. එසේම මෙවැනි තත්වයක් යටතේ ප්‍රබල ලෙස සියදිවි නසා ගැනීම පිලිබද හැගීම් ඇති නොවේ. එනිසා රෝගියා නිරීක්ෂණය කර ආරක්ෂාව හා රැකවරණය ලබාදී අවශ්‍ය නම් වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා දීමෙන් පසු උපදේශනයට යොමු කිරීම වැදගත් වේ.
🍁ප්‍රේමය කඩවීම
🍁රැකියාවේ ගැටලු
🍁දික්කසාදය
🍁පවුල් ප්‍රශ්න
ආදී මනෝ සමාජ ප්‍රශ්න පදනම් කරගෙන සරල විශාද තත්ත්වය ඇති විය හැක.
🌺උග්‍ර විශාදය (Severe Depression)
උග්‍ර විශාදය බොහෝ සෙයින් වෛද්‍ය විද්‍යාත්මක හේතු පදනම් කරගෙන ක්‍රියාත්මක වේ. මූලික වශයෙන්ම රසායනික හේතූන් මත ඇති වන විශාදය ‘උග්‍ර විශාදය’ නම් වේ.විශේෂයෙන්ම මොළය තුල විශාදය ඇති වන රසායනිකයන් නිෂ්පාදනය දීම මේ සදහා මූලික වශයෙන් හේතු වේ. මෙහිදී ප්‍රබල වශයෙන් සි@& ,.යදිවි නසා ගැනීමේ සිතුවිලි ඇති විය හැක. එසේම නින්ද නොයාම වැනි කායික ලක්ෂණ මෙහිදී හදුනා ගත හැකි වේ.ස්වයං ගෞරවය බිද වැටීම නිසා පරාදීන සිතුවිලි ඇති වීමෙන් රෝගියා ප්‍රබල වශයෙන් ආවේගශීලී තත්ත්වයට පත් වේ. මෙවැනි රෝගීන් හට ප්‍රතිකාර කිරීම ප්‍රමාද වුවහොත් රෝගියා දි@ .&වි නසා ගැනීමට තැත් කල හැකිය. එබැවින් මෙවැනි රෝගීන් ක්ෂණිකව මනෝවෛද්‍ය ප්‍රතිකාර සදහා යොමු කල යුතු වේ.
අධික ලෙස මත්පැන් වලට ඇබ්බැහිවූ පුද්ගලයන්ද උග්‍ර විශාද තත්ත්වයට පත්වන අවස්ථා තිබේ. එසේම ලාංකීය සමාජය තුල පසුගිය කාලයේ ප්‍රබල වශයෙන් සි@& .$යදිවි නසා ගැනීම් වර්ධනය වීමෙන් පැහැදිලි වන්නේද ලාංකික සමාජය තුල උග්‍ර විශාද තත්ත්වය ප්‍රබල වශයෙන් ඇති බවය. එසේම ක්ෂණික කම්පන පදනම් කරගෙනද මෙවැනි විශාද තත්ත්වයන් ක්‍රියාත්මක විය හැක.
එසේම සමස්තයක් වශයෙන් රටක මිනිසුන්ගේ පරිභෝජන මට්ටම, ඒක පුද්ගල ආදායම, සුබසාධන කටයුතු, සාහිත්‍ය හා විනෝද අංශ, අධ්‍යාපන තත්ත්ව්ය....විශාදය කෙරෙහි බලපානු ලැබේ.එබැවින් මානසිකව ඇති වන වේදනාව ඉවත්කර ගැනීමෙන් යහපැවැත්ම ( Subjective Well Being ) ඇතිවේ.
🌺එසේම විශාදය අවම කිරීම සදහා සෞඛ්‍ය මනෝවිද්‍යාව අනුව ප්‍රායෝගික වැඩපිළිවෙලවල් කීපයක් නම් කර තිබේ.
1. වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර
2. මනෝ විද්‍යාත්මක ප්‍රතිකාර
3. ප්‍රජා සෞඛ්‍ය වැඩසටහන්
🍂විශාද කලමණාකරනය;
විශාද කලමණාකරනය පුළුල්ව සමාජීය අර්ථයෙන් ක්‍රියාත්මකවූ ක්ෂේත්‍රයකි. මෙහිදී;
රටක ජාතික අධ්‍යාපනයට මානසික සෞඛ්‍ය පිලිබද තොරතුරු ඇතුලත් කිරීම සහ පාසල් උපදේශනය මගින් ජීවිත අවබෝධයක් ලබා දීම.
විශාදය හා දි@&$ .&වි නසා ගැනීම පිලිබද අවධානම්ගත කලාප හදුනාගෙන ඒවා සදහා දැනුවත් කිරීමේ වැඩසටහන් ඉදිරිපත් කිරීම. එහිදී දේශන, වැඩමුළු, වාර්තා චිත්‍රපට, වීථි නාට්‍ය, විනෝදාත්මක වැඩසටහන්, මනෝරංගන ප්‍රධාන විය යුතුය.
ප්‍රජා මූලික වැඩසටහන් ක්‍රියාත්මක කිරීම. ජනතාවගේ රසාස්වාදය පුළුල් කිරීම, මත්පැන් මත්ද්‍රව්‍ය නිවාරණය, ප්‍රජා උපදේශන සේවාවන් ආදී ක්‍රමවේද මගින් රටක ජනතාවගේ අන්තර්ජීවන රටාව ( Inside life style ) ගුණාත්මක වශයෙන් වර්ධනය කල හැකි වේ.
උග්‍ර විශාද රෝගීන් මනෝ වෛද්‍ය සේවාවන් සදහා යොමු කල යුතුයි.
🍂විශාදය සදහා මනෝ චිකිත්සාව;
මනෝ චිකිත්සාවන් රාශියක් විශාදය සදහා භාවිතා වේ. මේව වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර වලට සමගාමීව හෝ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර වලින් පසුව ලබා දිය යුතු ඒවා වේ. ඒවා අතර;
🍂සාම්ප්‍රදායික ක්‍රම -
🌷මෙහිදී විශාදය සමග ඇති වන දුක සහ කෝපය යන අංශ දෙක කායිකව පිටකර ගැනීමට අවස්ථාව සලසා දෙනු ලැබේ.
උදා:- හැඩීම, කෑ ගැසීම
ආරොන් බෙක් විසින් ඉදිරිපත් කර ඇති හේතුවාදී චිකිත්සාව ( Reality Therapy )
මෙම චිකිත්සාවෙන් විශාද රෝගියා යථාර්ථයට පත් කල යුතුයි.
මෙහිදී විශාදය පිලිබද හේතුව සහේතුකව අවබෝධ කරදෙමින් අසුභවාදී ආකල්ප ඉවත් කර ගැනීමට උපකාර කරනු ලැබේ.
එසේම ඍණාත්මක සිතුවිලි ඉවත් කරමින් විචාරශීලීව අත්දැකීම සාධාරණීකරනය කිරීමට සලස්වනු ලැබේ.
උදා:- පෙම්වතා අමනාපවූ තරුණියකට ප්‍රේමය අහිමි වීමෙන් ඇතිවූ වාසි හා අවාසි විශ්ලේෂණය කරනු ලැබේ.
එසේ කිරීමෙන් ප්‍රේමය කඩවීම සුභවාදීව දරා ගැනීම පුහුණු කිරීමෙන් විශාද රෝගයේ කම්පනීය ලක්ෂණ අවම කරනු ලැබේ.
විශාද රෝගියා තුල පවතින පීඩාකාරී අත්දැකීම පිටකර ගැනීම සදහා උපකාර කල යුතුය.
මෙහිදී චිත්තවේග මුදාහැරීමේ ප්‍රතිකාරය යොදාගනු ලැබේ.
කලා ප්‍රතිකාරය මගින් වේදනාව විදදරා ගැනීමට සලස්වනු ලැබේ.
🍂සංගීත චිකිත්සාව:
සංගීත චිකිත්සාවද මේ සදහා භාවිතා වේ. වේදනාවට ප්‍රතිවිරුද්ධ වන රාග ඇසීම, ලිහිලන සංගීතය ඇසීම වැඩි වශයෙන් සිදුවේ.
කාල කලමණාකරන වැඩසටහන් හදුන්වා දීම අතිශය වැදගත් වේ.
ලෝකයේ බහුල වශයෙන් සිදුවන ප්‍රතිකාරය ‘ප්‍රජානන චර්‍යා ප්‍රතිකාරය’යි. ඒ තුලින් චර්‍යා නවීකරණ වැඩසටහන් ඉදිරිපත් කරනු ලැබේ. ඒ යටතේ විශාද රෝගියාට විවිධ වෘත්තීය ප්‍රතිකාර හදුන්වා දීමෙන් චර්‍යා රටාව පලදායී ලෙස වෙනස් කරනු ලැබේ. එසේ කිරීමෙන් සිතන ආකාරයද කිසියම් ප්‍රමාණයකට වෙනස් කරනු ලැබේ. බොහෝ විශාද රෝගීන් තනිවීම තුල අධික වේදනාවකට පත්වේ. ඒ නිසා එම වේදනාව ඉවත් කිරීමට වෘත්තිකටයුත්ත් යෙදීමට සලස්වනු ලැබේ. අමතරව වේදනාව ඇතිකල සිද්ධිය වෙනුවට විකල්ප ඉලක්ක පෙන්වා දෙනු ලැබේ.
🌷උපදේශනය:
ව්ශාද රෝගියෙකුට උපදේශනය අවශ්‍ය වන්නේ;
🍀තමාගේ විශාද අත්දැකීම සාකච්චා මාර්ගයෙන් ව්සදා ගැනීමටත්, විශ්වාසනීය පුද්ගලයෙකු ප්‍රකාශ කල වේදන්ට කර ගැනීමටත්‍ය.
🍀දුක වෙනුවට සතුටුදායක ඉලක්ක වෙතට යොමු කිරීම.
🍀විදදරා ගැනීමේ කුසලතා දියුණු කිරීම.
🍀සාමාන්‍ය සමාජ ජීවිතයට අනුගත කිරීමට උපකාර කිරීම.
🍀සමාජ උපකාර සදහා මැදිහත් වීම....යනාදියටයි.
©වෛද්‍ය චන්දි රාජපක්ෂ
