20/12/2024
Ակնարկ. Եւրոպական Միութեան Դիտորդներու Խաղաթուղթը
Ազրպէյճանի նախագահին յայտարարութիւնը թրքական ուժերու Ազրպէյճանէն հեռացման մասին առաջին հայեացքով տարակուսելի կը թուի: Ըստ իրեն, Ազրպէյճանի եւ Թուրքիոյ միջեւ դաշնակցային յարաբերութիւններու մասին Շուշիի հռչակագիրին մէջ կէտ կայ, որ կը նախատեսէ սպառնալիքի եւ յարձակումի պարագային փոխադարձ զինուորական օգնութիւն: Ատիկա թէ՛ Ազրպէյճանի, թէ՛ Թուրքիոյ պարտաւորութիւնն է` օգնութեան հասնիլ այն պարագային, եթէ այս կամ այն երկիրը բախի արտաքին սպառնալիքի, արտաքին յարձակումի: Ուստի հռչակագիրի այս կէտը, ըստ էութեան, բացարձակապէս աւելորդ կը դարձնէ այս կամ այն տարածքին մէջ մնայուն զինուորական ենթակառոյցներու ստեղծումը:
Այս յայտարարութեան քաղաքական ընթերցումը որեւէ կերպ խնդրոյ առարկայ չի դարձներ «Մէկ ազգ երկու պետութիւն» բանաձեւը որդեգրած թուրքեւազրպէյճանական դաշինքի ամրութիւնը: Մանաւանդ որ աւելի քան տեսանելի է ազրպէյճանական բանակին ամբողջովին թրքական համակարգի վերածումը: Ազրպէյճանական բանակը քայլ առ քայլ կը վերածուի թրքական բանակի ստորաբաժանումի:
Ալիեւի կողմէ նման յայտարարութիւն մը գրեթէ բացառուած է, որ ինքնուրոյն է: Թրքական կողմին հետ համաձայնեցուած, եթէ ոչ նոյնիսկ անոր կողմէ պատուիրուած:
Նախ եւ առաջ Մոսկուային ուղղուած բաժին կայ անոր մէջ: Ռուսական զօրքերը հեռացան Արցախէն: Թրքական ստորաբաժանումը շարունակեց մնալ Ազրպէյճանի մէջ: Այսինքն` Կովկասի մէջ: Կովկասը դասական իմաստով ռուսական տիրոյթ է, ուր ռուսը կը նահանջէ, թուրքը կը թափանցէ: Ազրպէյճան դէպի Ռուսիա ձեւական քայլ կ՛առնէ այս ձեւով իր համագործակցութեան հիմքերը վերաամրացնելու առումով, մանաւանդ որ ռուս-թրքական գիծին վրայ կ՛երեւին ճեղքեր եւ հակասութիւններ, մանաւանդ Սուրիոյ մէջ: Միանշանակ այդպէս չէ:
Գլխաւոր ուղերձը այս չէ սակայն: Հիմնականը այն է, որ միաժամանակ նոյն յայտարարութեան մէջ Ազրպէյճանի նախագահը կը խօսի հայկական կողմին հետ կնքուելիք համաձայնագիրի վիճելի կէտերուն մասին: Այնտեղ կայ պահանջ Պաքուէն, որ կ՛ըսէ, թէ սահմանին միւս կողմը` սահմանին վրայ այլ երկիրներու ներկայացուցիչներ չտեղակայուին:
Հիմա նախ եւ առաջ Եւրոպական Միութեան դիտորդական առաքելութեան չեղեալ նկատուիլն է, որ կը պահանջուի Պաքուէն: Այս ձեւով Պաքուն պիտի ըսէ, որ ինք երրորդ երկրի ուժի պիտի չարտօնէ իր տարածքներուն վրայ ներկայութիւն ըլլալ. նոյնիսկ` Թուրքիոյ: Հետեւաբար Հայաստանը եւս սկսելու համար Եւրոպական Միութեան դիտորդները պէտք է տուն ճամբէ:
Այս ձեւակերպումը սակայն կրնայ ընկալուիլ այնպէս, որ արտատարածքային որեւէ միջանցք ալ պէտք չէ գործէ երկու երկիրներու պարագային: Հիմա Ռուսիոյ յղուած ուղերձը հակառակ ուղղութեամբ է: Նոյեմբերեան յայտարարութեան 9-րդ կէտով ռուս խաղաղապահները հաղորդուղիներուն վրայ պիտի ունենային վերահսկողական ծառայութիւն: Միջանցքի պայմանը չ՛արծարծուիր, սակայն այնպիսի կէտ առաջ կը քշուի, որ կը բացառէ այլ ուժի ներկայութիւնը այս պարագային Հայաստան -Իրան սահմանին:
Այս ձեւակերպումով կամ այս պայմանով այս անգամ Իրանին ուղերձ կը յղէ Ազրպէյճանը: Նոյն տրամաբանութեան մէջ մնալով թրքական ուժերը չեն կրնար տեղակայուիլ Ազրպէյճանի մէջ, իսկ ռուսականը` Իրանի սահմանին:
Թրքականին չտեղակայուիլը Ազրպէյճանի մէջ այնքան էական նշանակութիւն չունի, եթէ ընդունինք, որ ազրպէյճանական բանակը ածանցեալ ստորաբաժանումի վերածուած է արդէն թրքականին: Մանաւանդ որ Թուրքիոյ նախագահը կը յոխորտար, որ Թուրքիան միայն միջազգայնօրէն իր ճանչցուած տարածքին ամբողջականութեամբ չի յատկանշուիր: Իսկ ռուսականին արգելակումը լուրջ հարուած է Մոսկուայի առաջադրանքին:
Յայտարարութիւնները անպայման չեն համապատասխաներ տեղի ունենալիք քաղաքական գործընթացներուն: Այս յայտարարութիւնը կրնայ միայն Եւրոապական Միութեան դիտորդներու հեռացման ծառայեցուիլ: Մնացեալ հիմնական բաժինները կրնան շատ արագ վերափոխուիլ:
Օրինակ, Թուրքիան կը վերարծարծէ Եւրոապական Միութեան համարկման եւ անդամակցութեան իր առաջադրանքները: Դերերու բաժանումով Ազրպէյճանի պահանջը Թուրքիոյ միջամտութեամբ կրնայ վերափոխուիլ: Իսկ Անգարան այդ պահանջը փոխելու համար Եւրոապական Միութենէն քայլ կ՛ակնկալէ. ապասառեցում դէպի Եւրոապական Միութեան իր համարկման գործընթացին:
Ազրպէյճանի նախագահին յայտարարութիւնը թրքական ուժերու Ազրպէյճանէն հեռացման մասին առաջին հայեացքով տարակուսելի կը թուի: Ըստ իրեն, Ազրպէյճանի եւ Թուրքիոյ միջեւ դաշ....