03/10/2025
Manipur khou Tribalmei
Manipur khou Makiimei hei kasing geihmei zaat the. Manipur tuang sii kanmei zaatc kanei kak khou pat rih kanmei sansimei tingmik swna Maliangbw (May) zaeng 3, kwm 2023 nungc baengkhu-baengnam lou lana kai-samh mpeyna mai ntei key kanmei hei Makiimei rui agaamvmei & kakhangna ningmei chwn khou rui patmei latlu the. Koucmei mbinh ntheihmei chwn padikmei akhat tuang kandih asutmei hei ntaymei akhatni Britishmei nunc rui ntan loumei rui kaniw riak swmei lev kasun-kapa bwzuan cha tuang e. Manipur High Court rui Meetei schedule Tribe demand tuang Tribal Affairs & Hillls rui bw kanei lungc khou Meetei ta Schedule Tribe khang nuh the tumei tii ku khang Letter No 1902005/2012- C&IM date 29-05-2013 Goverment of India rui ney guangmei tei tii nuh tuang makna bammei tei High Court khou case no.WP(C)No.229 of 2023 hearing sw lana mituang tingmik kahak April 19, 2023 khou recommendation sw khang High Court rui order/ directive key lou kan e. Meituang order/directive ta nuh makna May 3, 2023 khou Tribalmei kaguay ATSUM rui zaymei rally chingh district kaguay khou tat key bam khou Churachandpur khou nuh mak ge tumei tuang rally tat bam khou chathuan lat rui raengh ntei kan the tumei khou rui rih hei kahouh kan tuang e.
Kandih khou reymei swmei bam nuh e mpeyna sensitive swmei case ta single bench rui reymei latzan (first hearing) khou directive tii kanmei twna ning bam geic e. Nzihmei (Justice) tii makna ntaymei biat lianghmei latzanpouc rui Katum kasanna latdanv dan pat kan tuang e.
Meetei Schedule Tribe demand swna aniw tribalmei tuang dam swmei ta gut laa khang twna kahouhmei ric the baihmei tuang hamh mak ge Communalism kiu kahak the. Aniw kalam thay nthan lou khang nai the.
Mituang daic kanmei Tribalmei ta zyn nimei taanv thui gut bam khou patna ding adaa lou nimei makna kalangv kanei patna bam khou hei ramsw ramhdwang thay makna tribalmei guay swthau swguang khang thay makna zang bam khou Tribalmei, Nagamei, Zeliangrongmei, Rongmei Phwam nunc pat kan mak ge. Zaatc baihmei guay ni dingna phaengc bam khou Assembly khou Meetei rui majority sw bam tumei rui baucna ding ngammei mak khe. Chakhuang swmei 54- Nungba Assembly tuang MLA & Chairman, Hill Areas Committee ( HAC) pouh Dinganglung Gangmei rui Supreme Court khou special leave petition(Civil) Diary No(s) 19206/ 2023 date 08-05-2023 khou hearing swna latdanv key nkhamv louna ntaymei kalung pat nuh makna bangc lou bam tuang e. High Court khou hearing 32 swna adou bammei ric ta thay lou khang nai e. Mi kumhmei zaatc tuang guangmei ganv khou kalwn thay na lungh khang nai the. Rih pat bammei hei Meetei rui tribal community ta athung gut bammei rui the. Tribalmei nunc kadwn swna Nagamei tuang rights thay makna lungc bam e. MLA nunc kiu tabui sw bam tuang? Lat khatna sini asei nagnv salou makmei? Ntaymei rui tribal sw khang pumtan ric (physical war) akhatni latzan ric (legal fight) swmei ta thay mak bammei kiu tabui zaeng? Party lat saa makna ntaymei kumna akhatna swna ding makmei tabui zaeng? Katuang katuang charay gay khang vote ku ethei luai the twna nkhwan bam tuang dithe. Nungba meikhyn MLA sap Tribalmei khang khatni katuang zaat tumei tho puiruhnac ta nzian puizaeng rui tancna ding bammei ta champouh lou khang nai e. Kamei kumc ngangc thauna ping makna saa ngammei taanc ngammei thow nai cho? Puiruhna kathei khou ding huam bam khang nai e.
National Commission for Schedule Tribe, article 338A Constitution bangc khou kasiamh loumei tuang body review meeting 21st December 2022 Imphal khou bam kan e. Mituang meeting khou Ananta Nayak, Member NCST, Alka Tiwari Secretary NCST lev Chief Secretary kazauhna official 28 kazauh na dym kan e. National Commission for Scheduled Tribe ta Imphal khou pat bam khou date 20-12-2022 khou ATSUM, BD Behring Ex MP, Joint coordination committee on Tribal rights (JCCOTR) rui tribalmei khyn swna riu lou kan e.
Meetei rui ST demand sw bammei hei 5th Schedule rui tribalmei ta protected swlou bammei ta kaan gutna kaniw nyng tribalmei ramv khou gut khang karamc bam tuang e. Hill Areas Committee ( HAC) rui 11-03-2022 khou latdyng nthukmei laa lou kan e mikiu tho June 20, 1972 tangv Reserved Forest & Protected Forest declared swmei ta kalat laa mak ge tumei e kazaeng tho Article 371(c) rui Manipur khou lungc bammei tribalmei nunc ta kasing geihmei zaat rui sw kasii nuh mak khang gaek loumei swna MLR act gut mak khang tiilou bam tuang e. Manipur Land Revenue & Land Reforms Act, 1960 duimei swna ( MLR & LR Act 1960) hei Manipur kapwm khou tat nah khang e tiki Chingh ( Hills) lang tho kazauh mak ge twna nthana tii lou de. Hei tei kumc rapna Article 371( c) rui hills khang khak langna tilou muay e. Kalangv kanei ngamvzi kanei patna kasiamh lou tuang e. K*m e tiki 1965 Moreh khou akhatni chingriaw Imphal valley daeng nkuaymei nunc ta 1975 khou MLR bangc khou zay gut kan e. ( Khoupum nzaeng heini mituang lwan khou rui Settlement rui survey swlou kan e) 2015 khou HAC tuang nuh loumei makna bill katumh passed sw kan e tiki Tribalmei rui nuh lou mak tina President rui nuh lou makna taan kanmei nai e.
Arm Forces Special Power Act ( AFSPA) 1958 hei asei nganmei lungc khou tribal ramv guay na khou bw 6 pum zaysaengna lou key bam e. Mihei Nagamei movement ta sw zam khang rui kadwn swna kasiamh kanmei act e. NNC ganv khou na hamhna NSCN rui 2007 khou Ceasefire sw kan e baihmei guay ni Cease fire, CoO, SoO laa ngam bam khwan sini nthaek makna AFSPA bangc khou disturbed Area tuang lwnlung hei lou tan tan bam e. K*m echo tiki 30 March 2025 tuang ministry of Home affairs goverment of India rui taizaeng khou Police station 13 ta Disturbed Area khou lou kazauh mak ge. 2023 khou pat kanmei zeimiu zeihaeng keymei khou geihmei Imphal city khou e. Tamai 5000-6000 ntaymei meizaamv rui laa ngam kanmei asei nganv nym thau nthan mak bam sini Imphal valley kabamv geih khou AFSPA 1958 lou mak bam muay e. Police Station 13 lungc khou bam kazauhmei Nambol PS bangc khou naimei Sabal khou Assam Rifle convoy ta 2 kaapluai kan de tiki lat geic pat thuai mak bam e. Ntaymei rui koucmei ta Koucmei rui ntaymei ta India rui ding gaek e twna khuay nkham karii bammei hei nzih tina the tiki Tribal pangc khou Nagamei ta howthau bammei lam hei baihmei zaat lev baic tina e. Naga tuang issue rui kandih baicna nyng swna bam khang twmei tei e tiki Koucmei lev ntaymei hei baic nituang mak timei rui kanei ta piu louna Nagamei ta kangchap kumc chap guang kanmei pary mpeyna nai the. Kukimei MLAs guay rui Seperate Administration hei tancna ney bammei hei Indian Union khou bam nide tumei tei e. Nagamei meikhyn nunc Tribal issue khou kazauh ngam mak ge khatni Nagamei issue khou lat akhatna sini saa pat ngam makna tingkwm geicna bam guang the. Tabuinungc rui Naga lat saa khang dai? Naga Regional party kiu tabui gaengmei nai na dai?
Nagamei kamwang makna bam khou date 18 September 2025 khou Land Resources Department rui - Standard Proceedure for Sale, Purchase, and Registration of Land in Manipur hei Article 371(c) ta kabiu nituang latbamv nai muay bam e. Mi tihei HAC consent kazauh mak ge twna nuh makmei ndauh bam e.
Hill Areas Commitee (HAC) tuang power hei 1972- 2022 nganvna swmaan ngam guang tuang the. Chairman HAC kathanc 2022 khou rui guangmei katuang ngamv piumei lwan kahouh louna bammei how e. Meimaeng kaguayna aniw tuang ngamv hei sw maan mak khang rui meizaamv zauh makna tat gut khang nai the. Meetei community tho Political Party lat mak khe MLR- LR act hei hills khou extend sw khang kaniw tuang madanhmei the. Local self government Autonomous district Council 1972, Village Authority Act 1956 rui kanei makmei law rana dithe. 1972 tuang HAC tihei nganv Meetei rui control tisw guang the. Tribal kapwm tuang development 20 MLAs naimei HAC tihei Tribal Affairs & Hills directorate bangc khou louna budget hei mpeyn thyam the. Political development kaguay hei aniw ni thay louna nkauh kuna kalam thayna fight sw kho. Haipou Jadonang & Rani Gaidinliu kanei kumhmei Tribalmei pangc khou chaa pat kan mak ge. Nagamei pangc khou ni nai guang kan mak ge. Kaniw tuang Vision ta thay louna aniw kandi kasiamh thau kho. Naga Raj movement kahouh kanmei tei British Imperialist ta athungmei na hamhna kin-kin tuang howthaumei Koucmei rui swmut guangmei ta kalung hamhna lungh ncham na dingthau khang mpeyna karamc kan tuamg e. K*m tina 1920s khou Koucmei ping a pak kanmei azuh nai kan e. Katuang nyngbamv rui ntau kan nganv na laalou nuhmei mpeyna nai bam the. Ideological diferences rui Naga Nation building process khou sw nkhamv makna tat gut khang nai e. Regionalism in Naga Nationalism tuang ideology phungc bammei kaguay ni kasiamh thau bammei mang tei guang tangc nuh khang rui chamu chakhei nthaek louna lungh nchamna nchu nzaenghna buykhwan baengkhwan akhatna swna lungh pui ganv dithe. Haipou Jadonang tuang statue kabamv kathuih how bammei kumcna kamei rui Naga Unity akhatni Regional unity khang karamc kanmei tei layluaih khang nai e.
Aniw kandih khou tat kanmei ganv khou how makmei azuh how the. Nationa building hei foundation maansei e. Maanseina zaatc baicna kathiak kagwan baicna puakthau puaksianna lungc bammei ta dilungmei twna thay tuang e. Nation akhat sw nimei chaeng khou public tuang dam daic e. Tamai , Bomb sin bammei tei katwan de thay khang e. Katwan rui kabi ta zayna kaguat bammei rui nyng swmei hamh mak ge tiki rairiumei kiu de.
Ntau ganv tuang contemporary world khou India hei ni kagamv naimei kandih 5 pangc khou akhat the. Katik kahym naina lungh khang tanc chadi bam khou aniw tuang self determination khang kauc bammei na rui luai nuh mak khe. Economic development-enterpreneur,Technology, Cultural distinct, Education, Population, Youth dynamic, Tourism, Infrastructure development, Environment, Mineral kaguay khou daithau khang nai the.
Zaat akhat daithau nimei hei Education hei kabi swmei the. Secondary Schools guay regular function sw bam the mihei gaymei madan the. Puiruhnac guay rui lungh nchamna kalam kathuih khou tat gut ethei gay nkauh lana chabuan guay ta taanv bamv tii louna aniw tuang phih bamv ( employment) nai ethei economy nakauh ku puni muay e. Latrik nchammei khou nthaek makna kandih khou nkauh kanmei zaatc nunc lev bamvrian dungc ncham ngam khang karamc ranv kho. Ningtinglwan khang dingdaih ding louna bam kho. Meiguayna kalummei taek rikho🙏