26/01/2021
RIYOKOR SO'FIYLAR VA AHLI HAQ
1-qism
Alisher Navoiy:
(rahmatullohi alayh)
To'rtunchi maqolat
(Matn)
Riyoyi xirqapo'shlar sulukidakim, o'z qoshlarida xirqai talbislarig'a haqiqiy libos ot durur va haqoyiqu maoriflari avomg'a libosot. Va haqiqiy bodano'shlar ravishidakim, xirqai vujudlari fano ilgi zo'ridin chok durur va Masihodek jonbaxsh nafaslari Ruhi Muqaddas kibi pok va mahalli tavflari sohati aflok
1. Ey bo'lubon san'at ila xirqapo'sh,
Shomu sahar zikr ila solib xurush.
2. Xirqa uza baxyaki, har yon chekib,
Zuhdu riyo vuslalaridin tikib.
3. Ruq'ai davri bu muraqqa'da ko'p,
Barcha diram ostig'a tikmakka jo'b.
4. Iplar anga rishtai talbis o'lub,
Igna anga siblati iblis o'lub.
5. Azraq uzakim bo'lubon baxya*oz,
Anjumi nahsi falaki naqshboz.
6. Ushbu falak uzra rido subhi dam,
Subhki, kozib anga bo'lmish alam.
7. Eski amomaki, bo'lub pech-pech,
Pechdin o'zga nima yo'q anda hech.
8. Qaysi a*o hiyla uyiga sutun,
Kosh sinib ul, bu uy o'lg'ay nigun.
9. Subha dema, butki yo'nub buttarosh,
Dona yasab, harne qolib reza tosh.
10. Mu'zini qarrobai kuffor anga,
Rishta bo'lub rishtai zunnor anga.
11. Ul yig'ochikim, ani misvok etib,
Og'zi luobi bila nopok etib.
12. Nomai idbor degil og'zi rust,
O'pmak uchun eltib o'z og'zig'a chust.
13. Har yon ayog'idaki na'layn o'lub –
Ahli safo hazli uchun shayn o'lub.
14. Turfa soqolin osibon kulgudek,
Egri yig'och uzra chiqib o'chkudek.
15. O'chkucha ham yo'q ishida to'g'riliq,
Ul tutub o'g'ri, bu qilib o'g'riliq.
16. O'chku tilab xaylig'a bargu navo,
Gar gala ming bo'lsa bo'lub peshvo.
17. O'zini borig'a shafiq aylabon,
Hodi o'lub qat'i tariq aylabon.
18. Tog' ila tuzni tunu kun boshqarib,
Xaylini yo'l aqbasidin o'tkarib.
19. Ko'rguzubon bu dog'i xaylig'a yo'l,
Yo'lki, boribon tomug' o'tig'a ul.
20. Vodiyi zulmat aro ul turfa xayl,
Yo'l iturub aylabon o't sori mayl.
Mazmuni:
To'rtinchi maqolat
(Nasriy bayon)
Xirqa kiygan riyokorlarning yo'li haqidaki, ular o'z nazarlarida xirqai nayranglariga haqiqiy libos deb ot qo'yadilar; ularning “haqiqatlari” va “ma'rifatlari” avom uchun libosdek. Va haqiqiy bodani ichiuvchilar ravishi haqidaki, ularning vujud xirqalari fano qo'lining zo'rligidan chok bo'lgan, ularning Masihdek jonbaxsh nafaslari Muqaddas Ruh kabi pok va tavof etadigan joylari falak maydonlaridir
1. Ey san'at bilan, shomu sahar “zikr” bilan shovqin ko'tarib, o'zini xirqapo'sh ko'rsatgan zot!
2. Xirqang uzra jiyaklar – bu jiyaklarni zuhd va riyo yamoqlari bilan tikib olgansan.
3. Kiyib olgan to'ningda yamoqlar shu qadar ko'pki, barchasi ichiga dirham tikib yashirish uchun mo'ljallangan.
4. Undagi iplar nayrang rishtasi, uni tikkan igna iblisning mo'ylabidir.
5. Moviy osmon uzra falakning nahs yulduzlari naqshbozlik bilan jiyakchilik qilgan ko'rinadi.
6. Bu falak uzra subh – ridodir, shunday subhki, unga yolg'onchi yolg'on bo'lgan.
7. Eski sallaki, qat-qat o'ralgan, ammo unda shu qavatlardan bo'lak hech nima yo'q.
8. Hassaki, u hiyla uyiga ustun! Koshki, bu ustun sinib, u uy Yerga qulasa!
9. Tasbih dema, buttarosh but yo'nganda undan chiqqan mayda toshlardan donalardir bu.
10. Tasbihdagi “so'fi” – kofirlar ichadigan mayning shishasi, ipi zunnor chilviridir.
11. Bir yog'ochni u o'ziga misvok qilib olgan, aslida, og'zining so'lagi bilan uni nopok qiladi.
12. Uning og'zini badbaxtlik nomasi degin, u misvokni shu og'zini o'ptirish uchun chaqqon eltadi.
13. Har tomondagi oyog'idaki, bir juft kavush – u safo ahlini masxara qilish uchun shovqinlaydi.
14. Kulgi bo'lib, g'alati soqol osib olgan va echki kabi egri yog'och ustiga chiqadi.
15. Uning echki kabi ham to'g'ri ishi yo'q, chunki echki o'g'ri tutadi, bu esa o'g'rilik qiladi.
16. Echki o'z jamoasiga barg va xavfsizlik izlab, galasi ming bo'lsa-da, peshvolik qiladi.
17. O'ziga ergashganlarga shafqat ko'rsatib, yo'llarni kesib o'tishda yo'lboshchilik qiladi.
18. Tog'u dashtda galani boshqaradi va yo'l mashaqqatlaridan eson-omon olib o'tadi.
19. Bu ham o'z jamoasiga shunday yo'l ko'rsatadi, bu shunday yo'lki, jahannam o'tiga olib boradi.
20. Zulmat vodiysida bu g'alati jamoa yo'lini yo'qotib, o't sari mayl ko'rsatadi.
Sharh:
Alisher Navoiy har qanday muammoni yoritarkan, albatta, ikki qutb xususida so'z yuritadi: birinchi maqolatda mushrik va muslim, ikkinchi maqolatda kofir va mo'min, uchinchi maqolatda zolim va odil haqida anglatmalar berilgan bo'lsa, to'rtinchi maqolat riyokorlar va ahli Haqning haqiqatlarini tahqiq etadi.
Sarlavhada qo'yilayotgan masalaning mohiyati, bobning umumiy yo'nalishini yoritadi, unda quyidagi izohtalab atamalarga duch kelamiz:
·riyoyi xirqapo'shlar
·xirqai talbis
·suluk
·maorif
·avom
·haqiqiy bodano'sh
·fano ilgi
·jonbaxsh nafas
Alisher Navoiy bu so'z va birikmalarga quyidagi ma'nolarni yuklagan: riyoyi xirqapo'shlar – xirqa kiygan riyokorlar, ular tariqat va tasavvuf nomini sotgan insofsiz kimsalardir; xirqai talbis – hiyla xirqasi, odatda, xirqa zohid – dunyodan yuz o'girgan so'fiylarning libosi bo'lib, bo'zdan tikilgan, lekin riyokor so'fiylar uchun u makr kiyimi hisoblanadi; suluk – tariqat, tasavvuf so'ziga ma'nodosh bo'lib, ustoz – murshidning nazorati ostida zikrlar, vazifalar olib, nafsni tarbiyalash yo'lidir; maorif – orif so'z bilan o'zakdosh bo'lib, tanimoq, yaqindan bilmoq mazmunini ifodalaydi, sulukda nafs tarbiyasida tajribalar, basirat ko'zi bilan erishilgan hikmat ma'nosini beradi; avom – maxsus ilm olmagan, ustozlar yo'rig'iga muhtoj odamlar; haqiqiy bodano'sh – haqiqiy boda ichuvchi, sulukda boda iymon, ilohiy fayz, ishq, ma'rifat ma'nolarini bildiradi; fano ilgi – fano qo'li, Alisher Navoiy nafsni yengish, nafs xohishlaridan g'olib bo'lishga yordam beradigan quvvatni nazarda tutgan; jonbaxsh nafas – jon bag'ishlaydigan, tiriltiradigan nafas, bu nafas egasi o'laroq Iyso ibn Maryam alayhissalom nazarda tutiladi.
Alisher Navoiy to'rtinchi maqolatda riyokor so'fiylar o'zlari kiygan makr liboslariga haqiqiy libos deb nom berishlari, avomning ko'ziga yolg'onlarni libos etishlari; haqiqiy so'fiylar – soliklarni fanoga, ya'ni Alloh qoshida nafsini yengishlari, ulkan maqomga loyiq bo'lishlari haqida so'z yuritadi. So'z davomida riyokorlarning qilmishlarini birma-bir fosh etadi, ularning ichki dunyosi juda chirkin ekanligini aniq tasvirlar bilan ma'lum qiladi. Maqolatda dastlab riyokor so'fiyga murojaat qilgan Alisher Navoiy uning qiyofasini, kiyimlarini, tasbih, misvoklarini, aldovlarini, makonlari haqida axborot berib, ularning odatlari, tabiatlari bilan bog'liq haqiqatlarni bayon qiladi. Unga ko'ra, riyokor so'fiy:
1) turli o'yin – san'at bilan xirqa kiygan va shomu sahar shovqin solib zikr qiladi;
2) kiygan xirqasining chetlariga jiyak (baxya) tikib olgan, bu jiyaklar yolg'on zuhd va riyodir;
3) xirqa yamoq bilan to'la, bu yamoqlar ostiga dirham – tanga berkitishga moslangan; yamoqlar hiyla ipi bilan tikilgan bo'lib, ignasi esa shayton mo'ylovidandir;
4) kiygan riyo xirqasining rangi yashil, u jiyak va yamoqlari bilan ko'k osmonga o'xshaydi; yamoqlari esa nahs – badbaxtlik yulduzlari kabi; unda otadigan tong rost (subhi sodiq) emas, balki yolg'on tongdir (subhi kozib);
5) kiygan sallasi qavat-qavat va eski bo'lib, unda shu qavatlardan boshqa hech narsa yo'q, ya'ni fikri yo'q;
6) qo'liga tutgan hassosi hiyla uyining ustuni – bu ustun sinib, uy yiqilsa koshki!
7) tasbihi – buttarosh toshdan but yo'nganda ortgan tosh parchalaridan tizilgan; tasbihning “so'fisi”, ya'ni mu'zini kufr ahli ichdadigan mayning shishasi;
8) og'ziga solgan misvokni so'lagi bilan nopok etadi – misvok go'yo shumxabar yozilgan xat, chunki riyokor so'fi uni o'pgan;
9) oyog'iga kiygan kavushi – na'layn, ya'ni yog'ochdan yasalib, ip bilan boylanadigan poyabzalini taqillatib, safo ahli – pok insonlar xayolini bo'ladi;
10) uzun soqoli xuddi iyakka boylab olinganga o'xshaydi, bu bilan u kulgi bo'ladi, xolos;
11) Alisher Navoiy riyokor so'fiy chiqib olgan minbarni egri yig'och, uni esa echkiga qiyoslaydi: echki o'ziga ergashgan gala uchun barg, o't-o'lan izlab harakat qiladi. Ortidan ergashgan hayvonlar mingta bo'lsa ham, ulardan voz kechmaydi: ularga shafqat ko'rsatadi, dala-tuzda, tog'u dashtda boshqarib, xavfli yo'llardan omon o'tkazadi. Riyokor so'fiy ham o'z jamoasiga yo'l ko'rsatadi, uning echkidan farqi shuki, echki galani omonlikka boshlasa, u muridlarini jahannamga yetaklaydi, natijada, zulmat vodiysida qolgan bu odamlar yo'llarini yo'qotganlari uchun olovga – do'zaxga qarab talpinadilar. Qadimda tunda yo'l yo'qotgan inson uzoqda ko'rinadigan o'tga qarab borardi, Alisher Navoiy riyokor so'fiyga ergashgan odamlar holatini shunga qiyoslamoqda.
(Davomi bor)
"Hayrat ul-abror" sharhidan olindi.
#علی‌شېرنوايی_تولدی‌نینگ۵۸۰ییللیگی
ریاکار صوفيلر و اهل حق
1-قسم
علی‌شېر نوايی:
(رحمت‌اللهی علیه)
تۉرتونچی مقالت
(متن)
ريایی خرقه‌پۉشلر سلوکیده‌کیم، اۉز قاشلریده خرقه‌ی تلبیسلریغه حقیقی لباس آت دُرور و حقایق و معارفلری عوامغه لباسات. و حقیقی باده‌نۉشلر روشیده‌کیم، خرقه‌ی وجودلری فنا ایلگی زۉریدین چاک دُرور و مسیحادېک جانبخش نفسلری روح مقّدس کبی پاک و محللی تفلری ساحت افلاک
1. اې بۉلوبان صنعت ایله خرقه‌پۉش،
شام و سحر ذکر ایله سالیب خروش.
2. خرقه اوزه بخیکی، هر یان چېکیب،
زوهدو ريا وسله‌لریدین تیکیب.
3. روقعه‌ی دوری بو مر‌ققعده کۉپ،
برچه دیرم آستیغه تیکمه‌ککه جۉب.
4. ایپلر انگه رشته‌ی تلبیس اۉلوب،
ایگنه انگه سیبلت ابلیس اۉلوب.
5. ازرق اوزه‌کیم بۉلوبان بخیه‌ساز،
انجوم نحس فلک نقشباز.
6. اوشبو فلک اوزره ریدا صبحی دَم،
صبح که، کاذیب انگه بۉلمیش الم.
7. اېسکی امامه‌که، بۉلوب پېچ-پېچ،
پېچدین اۉزگه نیمه یۉق انده هېچ.
8. قَیسی عصا حیله اوییگه سوتون،
کاش سینیب اول، بو اوی اۉلغه‌ی نیگون.
9. صبحه دېمه، بت‌که یۉنوب بتتراش،
دانه یسه‌ب، هرنې قالیب رېزه تاش.
10. موزینی قرّابه‌ی کفار انگه،
رشته بۉلوب رشته‌ی زونار انگه.
11. اول ییغآچی کیم، انی مسکواک اېتیب،
آغزی لوابی بیله ناپاک اېتیب.
12. نامه‌ی ایدبار دېگیل آغزی روست،
اۉپمک اوچون اېلتیب اۉز آغزیغه چُست.
13. هر یان ایاغیده‌کی نعلین اۉلوب –
اهلی صفا هزلی اوچون شَین اۉلوب.
14. طرفه سقالین آسیبان کولگودېک،
اېگری ییغآچ اوزره چیقیب اۉچکودېک.
15. اۉچکوچه هم یۉق ایشیده تۉغریلیق،
اول توتوب اۉغری، بو قیلیب اۉغریلیق.
16. اۉچکو تیله‌ب خیلیغه برگ و نوا،
گر گله مینگ بۉلسه بۉلوب پېشوا.
17. اۉزینی باریغه شفیق ایله‌بان،
هادی اۉلوب قطع طریق ایله‌بان.
18. تاغ ایله توزنی تون و کون باشقریب،
خیلینی یۉل اقباسیدین اۉتکریب.
19. کۉرگوزوبان بو داغی خیلیغه یۉل،
یۉلکه، باریبان تاموغ اۉتیغه اول.
20. واديی ظلمت‌ارا اول طرفه خیل،
یۉل ایتوروب ایله‌بان اۉت ساری مَیل.
مضمونی:
تۉرتینچی مقالت
(نثری بیان)
خرقه کيگن ریاکارلرنینگ یۉلی حقیده‌کی، اولر اۉز نظرلریده خرقه‌ی نیرنگلریگه حقیقی لباس دېب آت قۉیه‌دیلر؛ اولرنینگ «حقیقتلری» و «معرفتلری» عوام اوچون لباسدېک. و حقیقی باده‌نی ایچیووچیلر روشی حقیده‌کی، اولرنینگ وجود خرقه‌لری فنا قۉلی‌نینگ زۉرلیگیدن چاک بۉلگن، اولرنینگ مسیحدېک جانبخش نفسلری مقّدس روح کبی پاک و طواف اېته‌دیگن جایلری فلک میدانلریدیر
1. اې صنعت بیلن، شام و سحر «ذکر» بیلن شاوقین کۉتریب، اۉزینی خرقه‌پۉش کۉرستگن ذات!
2. خرقنگ اوزره جییَکلر – بو جییَکلرنی زوهد و ريا یماقلری بیلن تیکیب آلگنسن.
3. کيیب آلگن تۉنینگده یماقلر شو قدَر کۉپکی، برچه‌سی ایچیگه درهم تیکیب یشیریش اوچون مۉلجللنگن.
4. اونده‌گی ایپلر نیرنگ رشته‌سی، اونی تیکّن ایگنه ابلیس‌نینگ مویلبیدیر.
5. ماوی آسمان اوزره فلک‌نینگ نحس یولدوزلری نقش‌بازلیک بیلن جییَکچیلیک قیلگن کۉرینه‌دی.
6. بو فلک اوزره صبح – ریدادیر، شونده‌ی صبح که، اونگه یالغانچی یالغان بۉلگن.
7. اېسکی سلّه‌که، قت-قت اۉره‌لگن، اما اونده شو قبتلردن بۉلک هېچ نیمه یۉق.
8. عصاکه، او حیله اوییگه ستون! کاشکی، بو ستون سینیب، او اوی یېرگه قولسه!
9. تسبیح دېمه، بتتراش بت یۉنگنده اوندن چیققن ميده تاشلردن دانه‌لردیر بو.
10. تسبیح‌ده‌گی «صوفی» – کافرلر ایچه‌دیگن مینینگ شیشه‌سی، ایپی زونار چیلویریدیر.
11. بیر یاغاچنی او اۉزیگه مسکواک قیلیب آلگن، اصلیده، آغزی‌نینگ سۉله‌گی بیلن اونی ناپاک قیله‌دی.
12. اونینگ آغزینی بدبختلیک نامه‌سی دېگین، او مسکواکنی شو آغزینی اۉپتیریش اوچون چقّان اېلته‌دی.
13. هر تامانده‌گی آیاغیده‌کی، بیر جُفت کاووش – او صفا اهلینی مسخره قیلیش اوچون شاوقینله‌یدی.
14. کولگی بۉلیب، غلطی سقال آسیب آلگن و اېچکی کبی اېگری یاغاچ اوستیگه چیقه‌دی.
15. اونینگ اېچکی کبی هم تۉغری ایشی یۉق، چونکه اېچکی اۉغری توته‌‌دی، بو اېسه اۉغریلیک قیله‌دی.
16. اېچکی اۉز جماعه‌سیگه برگ و خوف‌سیزلیک ایزلب، گله‌سی مینگ بۉلسه-ده، پېشوالیک قیله‌دی.
17. اۉزیگه اېرگشگنلرگه شفقت کۉرسه‌تیب، یۉللرنی کېسیب اۉتیشده یۉلباشچیلیک قیله‌دی.
18. تاغ و دشتده گله‌نی باشقره‌دی و یۉل مشقتلریدن اېسن-امان آلیب اۉته‌دی.
19. بو هم اۉز جماعه‌سیگه شونده‌ی یۉل کۉرسته‌دی، بو شونده‌ی یۉلکه، جهنم اۉتیگه آلیب باره‌دی.
20. ظلمت واديسیده بو غلطی جماعه یۉلینی یۉقاتیب، اۉت سری مَیل کۉرسته‌دی.
شرح:
علی‌شېر نوايی هر قنده‌ی معمانی یاریترکن، البته، ایکّی قطب خصوصیده سۉز یوریته‌دی: بیرینچی مقالتده مشریک و مسلم، ایکّینچی مقالتده کافر و مومن، اوچینچی مقالتده ظالم و عادل حقیده انگله‌تمه‌لر بېریلگن بۉلسه، تۉرتینچی مقالت ریاکارلر و اهل حق‌نینگ حقیقتلرینی تحقیق اېته‌دی.
سرلوحه‌ده قۉییله‌یاتگن مسأله‌نینگ ماهیتی، باب‌نینگ عمومی یۉنه‌لیشینی یاریته‌دی، اونده قوییده‌گی ایضاح طلب اتَمه‌لرگه دوچ کېله‌میز:
·ريایی خرقه‌پۉشلر
·خرقه‌ی تلبیس
·سولوک
·معارف
·عوام
·حقیقی باده‌نۉش
·فنا ایلگی
·جانبخش نفس
علی‌شېر نوايی بو سۉز و بیریکمه‌لرگه قوییده‌گی معنالرنی یوکله‌گن: ريایی خرقه‌پۉشلر – خرقه کيگن ریاکارلر، اولر طریقت و تصوف نامینی ساتگن انصاف‌سیز کیمسه‌لردیر؛ خرقه‌ی تلبیس – حیله خرقه‌سی، عادتده، خرقه زاهد – دنیادن یوز اۉگیرگن صوفيلرنینگ لباسی بۉلیب، بۉزدن تیکیلگن، لېکن ریاکار صوفيلر اوچون او مکر کییمی حسابلنه‌دی؛ سولوک – طریقت، تصوف سۉزیگه معناداش بۉلیب، استاد – مرشیدنینگ نظارتی آستیده ذکرلر، وظیفه‌لر آلیب، نفسنی تربیه‌لش یۉلیدیر؛ معارف – عارف سۉزی بیلن اۉزه‌کداش بۉلیب، تنیماق، یقیندن بیلماق مضمونینی افاده‌له‌یدی، سولوکده نفس تربیه‌سیده تجربه‌لر، بصیرت کۉزی بیلن اېریشیلگن حکمت معناسینی بېره‌دی؛ عوام – مخصوص علم آلمه‌گن، استادلر یۉریغیگه محتاج آدملر؛ حقیقی باده‌نۉش – حقیقی باده ایچووچی، سولوکده باده ایمان، الهی فیض، عشق، معرفت معنالرینی بیلدیره‌دی؛ فنا ایلگی – فنا قۉلی،علی‌شېر نوايی نفسنی یېنگیش، نفس خواهشلریدن غالب بۉلیشگه یاردم بېره‌دیگن قوّتنی نظرده توتگن؛ جانبخش نفس – جان بغیشله‌یدیگن، تیریلتیره‌دیگن نفس، بو نفس اېگه‌سی اۉله‌راق عیسی ابن مریم علیه‌السلام نظرده توتیله‌دی.
علی‌شېر نوايی تۉرتینچی مقالتده ریاکار صوفيلر اۉزلری کيگن مکر لباسلریگه حقیقی لباس دېب نام بېریشلری، عوام‌نینگ کۉزیگه یالغانلرنی لباس اېتیشلری؛ حقیقی صوفيلر – سالیکلرنی فناگه، یعنی الله قاشیده نفسینی یېنگیشلری، اولکن مقامگه لایق بۉلیشلری حقیده سۉز یوریته‌دی. سۉز دوامیده ریاکارلرنینگ قیلمیشلرینی بیرمه-بیر فاش اېته‌دی، اولرنینگ ایچکی دنیاسی جوده چرکین اېکنلیگینی انیق تصویرلر بیلن معلوم قیله‌دی. مقالتده دستلب ریاکار صوفيگه مراجعت قیلگن علی‌شېر نوايی اونینگ قیافه‌سینی، کییملرینی، تسبیح، مسکواکلرینی، الداولرینی، مکانلری حقیده اخبارات بېریب، اولرنینگ عادتلری، طبیعتلری بیلن باغلیق حقیقتلرنی بیان قیله‌دی. اونگه کۉره، ریاکار صوفی:
1) تورلی اۉیین – صنعت بیلن خرقه کيیگن و شام و سحر شاوقین سالیب ذکر قیله‌دی؛
2) کيگن خرقه‌سی‌نینگ چېتلریگه جییَک (بخیه) تیکیب آلگن، بو جییَکلر یالغان زوهد و ريادیر؛
3) خرقه یماق بیلن تۉله، بو یماقلر آستیگه درهم – تنگه بېرکیتیشگه ماسلنگن؛ یماقلر حیله ایپی بیلن تیکیلگن بۉلیب، ایگنه‌سی اېسه شیطان مۉیلاو (بروت)یدندیر؛
4) کيگن ريا خرقه‌سی‌نینگ رنگی یشیل، او جییَک و یماقلری بیلن کۉک آسمانگه اۉخشه‌یدی؛ یماقلری اېسه نحس – بدبختلیک یولدوزلری کبی؛ اونده آته‌دیگن تانگ راست (صبح صادق) اېمس، بلکه یالغان تانگدیر (صبح کازیب)؛
5) کیيگن سلّه‌سی قبت-قبت و اېسکی بۉلیب، اونده شو قبتلردن باشقه هېچ نرسه یۉق، یعنی فکری یۉق؛
6) قۉلیگه توتگن عصاسی حیله اویی‌نینگ ستونی – بو ستون سینیب، اوی ییقیلسه کاشکی!
7) تسبیحی – بتتراش تاشدن بت یۉنگنده آرتگن تاش پرچه‌لریدن تیزیلگن؛ تسبیح‌نینگ «صوفیسی»، یعنی موعزینی کفر اهلی ایچه‌دیگن مینینگ شیشه‌سی؛
8) آغزیگه سالگن مسکواکنی سۉله‌گی بیلن ناپاک اېته‌دی – مسکواک گۉیا شوم خبر یازیلگن خط، چونکه ریاکار صوفی اونی اۉپگن؛
9) آیاغیگه کيیگن کاووشی – نعلین، یعنی یاغاچدن یسه‌لیب، ایپ بیلن بایلنه‌دیگن پای‌افزارینی تقیلله‌تیب، صفا اهلی – پاک انسانلر خَیالینی بۉله‌دی؛
10) اوزون سقالی خودّی ایککه بایلب آلینگنگه اۉخشه‌یدی، بو بیلن او کولگی بۉله‌دی، خلاص؛
11) علی‌شېر نوايی ریاکار صوفی چیقیب آلگن منبرنی اېگری ییغآچ، اونی اېسه اېچکیگه قیاسله‌یدی: اېچکی اۉزیگه اېرگشگن گله اوچون برگ، اۉت-اۉلن ایزلب حرکت قیله‌دی. آرتیدن اېرگشگن حیوانلر مینگته بۉلسه هم، اولردن واز کېچمه‌یدی: اولرگه شفقت کۉرسته‌دی، دله-توزده، تاغ و دشتده باشقریب، خوفلی یۉللردن امان اۉتکزه‌دی. ریاکار صوفی هم اۉز جماعه‌سیگه یۉل کۉرسته‌دی، اونینگ اېچکیدن فرقی شوکه، اېچکی گله‌نی امانلیککه باشله‌سه، او مریدلرینی جهنمگه یېته‌کله‌یدی، نتیجه‌ده، ظلمت واديسیده قالگن بو آدملر یۉللرینی یۉقاتگنلری اوچون آلاوگه – دۉزخگه قره‌ب تلپینه‌دیلر. قدیمده تونده یۉل یۉقاتگن انسان اوزاقده کۉرینه‌دیگن اۉتگه قره‌ب بارردی، علی‌شېر نوايی ریاکار صوفيگه اېرگشگن آدملر حالتینی شونگه قیاسله‌ماقده.
(دوامی بار)
"حیرت اولابرار" شرحی‌دن آلیندی.
