24/03/2022
اصول نسخه نویسی
یا اصول نوشتن نسخه داکتر
نسخه حاوی تشخیص داکتر و توصیه دوا و دستورات لازم برای بهبود بیمار است. نسخه نویسی دارای قواعدی است که رعایت آنها موجب بهره وری و اثربخشی بیشتر خواهد شد. رعایت اصول نسخه نویسی اولاً مستلزم اطلاع از آن اصول و ثانیاً اجراء آنها هنگام نسخه نویسی است که این یکی منوط به تمرین هر چه بیشتر است. نسخه نویسی منطقی یعنی به معنای تجویز مؤثرترین و سالم ترین دواها برای یک بیماری با توجه به ویژگیهای بیمار می باشد. این دواها باید قابل دسترس بوده و قیمت مناسبی داشته باشند. به نظر می رسد در طی دوره تحصیلی، دوکتوران از آموزش کافی و منظم برای نسخه نویسی منطقی برخوردار نیستند. آموزش های موجود عمدتاً براساس آموزش اصول پایه فارماکولوژی، تقسیم بندی دواها، عوارض و مسمومیت با دواها می باشد و کمتر به جواب کلنیکی دوا پرداخته می شود. امتحاناتی هم که گرفته می شود عمدتاً براساس مبانی تئوریک است نه آزمون مهارتها. نسخه نویسی منطقی مزایای فراوانی دارد از جمله کاهش مصرف دواها ( در نتیجه کاهش ارز اختصاصی برای خرید دوا و کاهش هزینه های مریض)، جلوگیری از تداخلات مختلف دوایی، کاهش عوارض جانبی ادویه ها، رعایت دستور مصرف دوا از طرف مریض، کاهش مقاومت های میکروبی به آنتی بیوتیکها، جلوگیری از وابستگی افراد به مصرف بعضی دواها بخصوص دواهای مؤثر بر CNS یا همان سیستم عصبی مرکزی....
چهارچوب نسخه :
نسخه عبارت از صفحه ای است به ابعاد مختلف که بر روی آن موارد زیر درج شده است :
1- مشخصات داکتر یا طبیب : شامل نام و نام خانوادگی همراه با شماره جواز است، دوکتوران متخصص می توانند نام تخصص مربوط به خود را نیز ذکر نمایند و بعد از آن آدرس معاینه خانه یا کلنیک نوشته شود. اندازه اغلب نسخ، حدود نصف یک صفحه A4 می باشد.
2- تاریخ نسخه : تاریخ نوشتن نسخه دارای اهمیت زیادی است هم از نظر قانونی و هم از نظر تداوی. از آنجایی که نسخه یک مدرک قابل استناد است، نوشتن تاریخ آن ضروری است. بعلاوه سازمانهای بیمه گر نسبت به تاریخ نسخه حساس بوده و در صورت مخدوش بودن از پذیرفتن آن خودداری می نمایند. تاریخ باید واضح بوده و دارای خط خوردگی نباشد.
در صورت خط خوردگی ،ذکر تاریخ صحیح در پشت نسخه همراه با مهر و امضاء داکتر می تواند سودمند باشد. سایر خط خوردگی ها نیز باید پشت نویسی شود. بهتر است دوکتوران محترم، دستورالعملهای هر نوع سازمان بیمه گری را در مورد ذکر تاریخ نسخه جویا شوند تا از وارد شدن خسارات مالی به خود و دواخانه جلوگیری نمایند. مثلاً بعضی سازمانهای بیمه گر در صورت خط خوردگی روز نسخه نویسی، بشرط پشت نویسی آن را می پذیرند ولی هر گونه خط خوردگی در ماه وسال را ولو پشت نویسی شده باشد نمی پذیرند و باعث کسورات می شود. در سایر کشورها هر ماه،شرکت های بیمه، میلیون ها پول را بابت عدم داشتن تاریخ، تاریخ مخدوش، در کل نسخه های فاقد اعتبار و ... از دوکتوران و دواخانه ها کسر می نمایند.از آنجائیکه برخی دواها فقط برای مدت معینی تجویز می شوند لذا ذکر تاریخ نسخه برای تجدید یا عدم تجدید نسخه ضروری است.
توصیه : بعضی از افراد برای توجیه عدم حضور خود در محل کار یا فرار از زیر بار موضوعی خاص نسخه داکتر ارائه می دهند که موضوع مهم و قابل استناد آن ، تاریخ نسخه می باشد این موضوع در بعضی مواقع باعث گرفتاری های قضائی متعددی برای دوکتوران شده است.لذا به همه دوکتوران جوان توصیه می شود از نوشتن اینگونه نسخه های سفارشی خودداری نمایند.
همانطور که ذکر شد که در کشورهای مختلفه هر سال، سازمانهای بیمه گر میلیونها پول را از بابت درست نبودن تاریخ نسخه ها از دوکتوران، دوا سازان و سایر اقشار طبی کسر می نمایند. به نظر شما چه راه حل مناسبی برای کاهش این کسورات وجود دارد ؟!
3- نام ، سن و آدرس بیمار :
برای جلوگیری از اشتباه در نسخه و جابجا شدن دوای مریضان، ذکر نام و نام خانوادگی مریض به شکل خوانا ضروری است. بارها اتفاق افتاده که حتی نام کوچک و فامیل دو مریض با هم مشابه بوده (بخصوص در شهرهای کوچک) و باعث جابجا شدن دوای آنها شده است که ممکن است عوارض ناگواری را در پی داشته باشد. شایسته است پرسنل دواخانه ها هنگام صدا زدن مریض، نام و نام خانوادگی کامل مریض را ذکر نمایند و یا هنگام دریافت نسخه، شماره خاصی را به آنها اختصاص دهند. بعضی از فرمهای دوایی مخصوص سن یا جنس خاصی است، داروهای مربوط به نوزادان و زنان از این نوع اند . لذا ذکر شکل دوای مربوطه ضروری است . لازم به ذکر است که شرکتهای بیمه کشورها نیز نوشتن سن مریض را در جز قوانین خود می دانند. از آنجائیکه ممکن است بعضی نسخه ها سهواً جابجا شوند اطلاع از آدرس مریض برای جلوگیری از عواقب آن سودمند است. شایسته است دواخانه ها نام کامل مریض را با یک برچسب بر روی تمام دواها قید نماید.
4-- شروع نسخه :
نسخه در تمام دنیا با علامت R ( و نه RX ) شروع می شود.که بر گرفته از کلمه Recipe ( به معنی به این شکل اجرا کن یا به این صورت تهیه کنید) می باشد. این علامت در سمت چپ و بالای نسخه نوشته می شود.
5- نام دوا :
نام دوا ممکن است بصورت جنریک(general) یا تجارتی نوشته شود نام دوا باید به زبان انگلیسی باشد ( از اسامی کمیاویی دواها خیلی کم استفاده می شود). نوشتن هر کدام از این اسامی دارای مزایا و معایبی است . در حال حاضر در کشورهای دارای قوانین طبی بیش از 95% اسامی دواها، به صورت جنریک نوشته می شود.ولی در کشور ما متسفانه.....
نام جنریک نامی است که دوا در سراسر دنیا به آن نام شناخته می شود. در حالیکه همان نام جنریک ممکن است دهها نام تجاری داشته باشد. به این صورت که هر کارخانه سازنده برای خود نام مخصوصی انتخاب می کند. مثلاً آسپرین دهها نام تجاری دارد. لذا انتظار می رود اثرات کلینیکی مشابهی داشته باشند. اما دواهای جنریک ممکن است از نظر میزان و نوع مواد جانبی و شکل ظاهری دارو (رنگ، اندازه، شکل، مزه) تفاوت داشته باشند.
از آنجائیکه کیفیت محصولات هر کارخانه با کارخانجات دیگر تفاوت است لذا بکارگیری اسامی تجاری، محصولات برتر را بیشتر نمایان می سازد و باعث رقابت برای تولید و عرضه دواهای با کیفیت بهترمی شود. اما اسامی تجاری خود نیز دارای معایبی است. بهترین شیوه آن است که نام جنریک دارو نوشته شود و برای اینکه محصول کارخانه مورد نظر که دارای کیفیت برتری است. در جلوی نام جنریک دوا و داخل قوس نام کارخانه مورد نظر ذکر گردد، (مثلاً تابلیت آسپرین (Bayar). کیفیت محصولات شرکتهای مختلف به قدری متفاوت از همدیگر است که خود مریضان هم در جوامعه مختلفه این تفاوت را درک می کنند و هنگام مراجعه به دواخانه ها، یادآور می شوند که دوای شرکت ...... را می خواهم یا آن تابلیت ای را می خواهم که رنگ آن سرخ یا پشت آن سفید رنگ است که جامعه ها از کشور مولد دوا نام برده میشود (مثل پاکستانی.ایرانی.هندی...)و بعبارتی مریضان این تفاوتها را با رنگ ,کشور مولد ویا نام شرکت سازنده ذکر می کنند. جالب آن است که افراد پیر بیشتر به این موضوع اهمیت می دهند و شایسته است دیگران به این خواسته آنها توجه داشته باشند. مهمترین تفاوت محصولات مختلف از یک دوا در (Bioavailability) آنها می باشد.
Bioavailability
فیصدی دوای مصرفی است که وارد خون می شود. هر چه دوا بیشتر باشد، اثر بخشی دوا بیشتر است.
اسامی داروها باید به انگلیسی و بطور کامل نوشته شود. اسامی داروها نباید خلاصه و ناقص نوشته شود. یکی از ایرادهای اساسی مشاهده شده در نسخه ها، بد خط بودن داکتران است. بعنوان مثال نام دارو به قدری بد نوشته می شود. ویا ناخوانا است که ممکن است با دواهای دیگر اشتباه گرفته شود. این اشتباهات ممکن است عواقب خطرناکی را برای مریضان به دنبال داشته باشد. خوش خط بودن یعنی اگر بیمار سواد داشته باشد بتواند خط داکتر را بخواند.
بدون تردید، بدخط بودن دوکتوران و سایر افراد نسخه نویس، بر کسی پوشیده نیست و داستانها و حکایات جالبی از آن ذکر می نمایند اما علت این بد خطی چیست؟!، آیاداکتران هنگام نوشتن عجله می کنند؟! آیا املاء صحیح نام دوا را نمی دانند؟! آیا بد خط بودن را نشانه سواد بالا می دانند؟! ننوشتن نام کامل دوا و بد خط نوشتن، بارها باعث شده است که هنگام تهیه دوا ویا خوانش نسخه اشتباهات متعددی رخ دهد.
توصیه :
1- داکتران و سایر افراد نسخه نویس، نام کامل و صحیح دوا را خوش خط بنویسیند.
2- برای نوشتن نسخه، از تایپ استفاده شود.
6- شکل دوا :
انتخاب راه مصرف دوا، یکی از مهمترین وظایف داکتر است زیرا هر کدام از راههای مصرف دواها، دارای مزایا و معایبی است. داکتر با توجه به وضعیت مریض و ویژگیهای دوا و مریضی راه مصرف آن را تعیین می کند. که هر طرق مصرف دوا، بعضی از مزایا و معایب خود را دارند که داکتر مربوطه حتی در بعضی موارد با مریض خود هم مشوره باید نماید . بعد از نوشتن نام دوا، بلافاصله در همان سطر، فرم (یا شکل دوا)دوا بطور کامل نوشته می شود البته در بعضی از موارد ممکن است فرم دوا قبل از نام دوا نوشته شود. بعضی از داکتران مخفف فرم دوا را می نویسند. مثلاً Tablet را Tab و Capsule را Cap می نویسند. این روش در بعضی موارد ممکن است موجب بروز اشتباه شود مثلاً شیافت را Supp یا شربت را Syp یا اسپری را Spr می نویسند که گاهاً به علت ناخوانا بودن ممکن است با هم اشتباه شوند. بعضی از داکتران یک نوع تابلیت را تجویز می کنند و آنگاه دستور می دهند که تابلیت نصف شود در حالیکه تابلیت به شکل غیر مسطح ساخته شده است که تقسیم مساوی آن مشکل است. تابلیت های خط دار را می توان به راحتی تقسیم نمود. شایسته است داکتران به تفاوت بین انواع تابلیت ها توجه داشته باشند.
با احترام
پوهنمل دوکتور غلام سرور "خالد"